Κασσιόπη (αστερισμός)

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Κασσιόπη
πατήστε για μεγαλύτερη εικόνα
Συντομογραφία	Cas
Λατινικό όνομα	Cassiopeia
Γενική	Cassiopeiae
Έκταση	598,4 τετ. μοίρες (1,451%) Κατάταξη 25ος
Αριθμός άστρων (μέγεθος ≤ 6,5)	157
Πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 90°N - 12°S

Κασσιόπη (Λατινικά: Cassiopeia, συντομογραφία: Cas) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Η Κασσιόπη βρίσκεται ολόκληρη στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, είναι μάλιστα τόσο βόρειος αστερισμός ώστε στα χρόνια μας είναι σχεδόν αειφανής από την Ελλάδα. Συνορεύει με τους εξής 5 αστερισμούς: Κηφέα, Σαύρα, Ανδρομέδα, Περσέα και Καμηλοπάρδαλη. Αναγνωρίζεται εύκολα στον ουρανό από το χαρακτηριστικό «ζιγκ-ζαγκ», που σχηματίζουν τα 5 φωτεινότερα άστρα της (τα β,α,γ,δ, και ε κατά σειρά) και μοιάζει με ανοικτό Μ ή W.

[Επεξεργασία] Ονομασίες και ιστορία

Η εναλλακτική μορφή του ονόματος Κασσιέπεια ή Κασσιόπεια είναι ορθότερη κατά τον R.H. Allen. Το όνομα γενικώς βρίσκεται σε χρήση για σχεδόν 2.500 χρόνια. Οι Σοφοκλής και Ευριπίδης το αναφέρουν και παντού στην αρχαία Ελλάδα το βασικό σχήμα στον αστερισμό αντιστοιχούσε σε μία γυναίκα καθισμένη πάνω σε ένα θρόνο, («Η του θρόνου»), και συγκεκριμένα στη βασίλισσα της Αιθιοπίας Κασσιόπη, γνωστή από τον μύθο του Περσέως και της Ανδρομέδας. Ωστόσο παλαιότερα ο αστερισμός ήταν γνωστός ως Λακωνική Κλεις από την ομοιότητά του με αυτό το αρχαίο αντικείμενο. Ο Άρατος επίσης τον παρομοιάζει με πόρτα με κλειδί και, προχωρώντας περισσότερο, ο Γάλλος επίσκοπος Huet, δάσκαλος του τότε διαδόχου Λουδοβίκου ΙΕ΄, έλεγε πιο συγκεκριμένα ότι ήταν το κλειδί που ο Όμηρος περιγράφει στα χέρια της Πηνελόπης στην Οδύσσεια.

Οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τόσο τη σημερινή διεθνή ονομασία (αμετάφραστη μεταγραφή του ελληνικού ονόματος) όσο και αποδόσεις όπως Mulier Sedis (Γυναίκα του καθίσματος), απλώς Sedes, Sella και Solium. Το όνομα «Η ένθρονος» (Inthronata) του ανατολιστή Thomas Hyde επαναλήφθηκε από μεταγενέστερους συγγραφείς.

Οι Άραβες αποκαλούσαν την Κασσιόπη Αλ Ντατ αλ Κουρσίγ, η Κυρία στην Καρέκλα, καθώς το ελληνικό κύριο όνομα δεν σήμαινε τίποτα γι' αυτούς, και παλαιότερα Kaff al Hadib, δηλαδή «Χέρι βαμμένο με χέννα» του οποίου τα ακροδάχτυλα ήταν οι φωτεινότεροι αστέρες, μολονότι εδώ περιελάμβαναν και το αριστερό χέρι του Περσέως. Παρόμοια, ο Γεώργιος Χρυσοκόκκης τον ονομάζει με το ελληνιστικό Χειρ βεβαμένη. Επιπροσθέτως, οι πρώτοι Άραβες έφτιαξαν δύο σκύλους από τους αστέρες της Κασσιόπης και του Κηφέως, από όπου και το Canis του Bayer. Ο Bayer αποκαλεί την Κασσιόπη και Cerva, ζαρκάδι, πράγμα που ίσως σχετίζεται με το αναφερόμενο από τον Λαλάντ ότι η αιγυπτιακή σφαίρα του Πετόσιρι έδειχνε ένα ελάφι βορείως των Ιχθύων, ενώ ως αστρική μορφή στην αρχαία Αίγυπτο, έχει ταυτισθεί κατά καιρούς και με το Πόδι του Βιβλίου των νεκρών. Ο Al Tizini φαντάσθηκε ότι κάποιοι από τους φωτεινότερους αστέρες της Κασσιόπης έδειχναν μια Καμήλα που γονατίζει, άλλωστε και το κοινό όνομα του ζώου στην Περσία, Shuter, αποδινόταν και στον αστερισμό.

Οι Αλφόνσειοι Πίνακες και η Αλμαγέστη (στην αραβολατινική έκδοσή της) περιγράφουν την Κασσιόπη ως «κρατούσα τον ιερόν φοίνικα», από κάποια πανάρχαια ζωγραφική παράδοση που συνεχίζεται ακόμα, αν και είναι ανεξήγητο το πώς συνδέθηκε το κλαδί της φοινικιάς, σύμβολο της νίκης, με τη βασίλισσα. Σχετικώς ο Λαλάντ αναφέρει την ονομασία Siliquastrum, το όνομα ενός δένδρου της Ιουδαίας, για το κλαδί.

Για την Ινδία αναφέρεται η ονομασία Harnacaff από τις Μεταμορφώσεις του Βισνού, αλλά κατόπιν οι Ινδοί υιοθέτησαν το Casyapi, προφανώς από την ελληνική ονομασία.

Ο Γκριμ δίνει τη λιθουανική ονομασία Jostandis από το Josta = ζωνάρι.

Από τη θέση της Κασσιόπης μέσα στον Γαλαξία, οι Κέλτες την ονόμαζαν Llys Don, «Οίκο του Ντον», του βασιλιά των νεράιδων και πατέρα του μυθικού Gwydyon, που είχε δώσει στον Γαλαξία το όνομά του.

Στην Κίνα η Κασσιόπη ήταν το Ko Taou, το Πρόπυλο, αλλά αργότερα οι φωτεινότεροι αστέρες της πήραν το όνομα ενός ιστορικού προσώπου, του Wang Liang, διάσημου αρματηλάτη της δυναστείας των Tsin περί το 470 π.Χ..

Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών (κυρίως 17ος αι. μ.Χ.) η Κασσιόπη μετατράπηκε στη Μαρία τη Μαγδαληνή, τη Δεββώρα κρίνουσα κάτω από τη φοινικιά της στο 'Ορος Εφραίμ (πρβλ. το κλαδί της φοινικιάς στην Αλμαγέστη), και τη Βηρσαβεέ, τη μητέρα του Σολομώντα.

[Επεξεργασία] Οι φωτεινότεροι αστέρες

Ο Αργκελάντερ απέδιδε στην Κασσιόπη 68 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 126.

Ο αστέρας α Κασσιόπης είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 2,23. Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Σεντίρ (Shedir), όπου και παραπέμπουμε.
Ο αστέρας β Κασσιόπης είναι γνωστός με το όνομα Καφ (Caph).
Ο γ Κασσιόπης έχει φαινόμενο μέγεθος 2,47 και ο φασματικός τύπος του είναι B0 IV (κυανός υπογίγαντας). Στην αρχαία Κίνα ήταν γνωστός ως Tsih, μαστίγιο. Υπήρξε ο πρώτος αστέρας που ανακαλύφθηκε να περιέχει γραμμές εκπομπής στο φάσμα του (από τον Πιέτρο Άντζελο Σέκι το 1886). Αμυδρός συνοδός (φαιν.μέγεθος 11,2) σε γωνιακή απόσταση (διαχωρισμό) μόλις 2,2 δευτερόλεπτα του τόξου.
Ο δ είναι γνωστός ως Ρουχμπά (Ruchbah).
Ο ε έχει φαιν.μέγεθος 3,38 και φασματικό τύπο B3 III.
Ο ζ έχει φαιν.μέγεθος 3,66 και φασμ.τύπο B2 IV.
Ο η, διπλό σύστημα, έχει το ιδιαίτερο όνομα Αχίρντ.
Ο θ και ο μ ήταν γνωστοί στους Άραβες ως Al Marfik, ο αγκώνας, από τη θέση τους στη μορφή του αστερισμού, και σήμερα το Marfak αποδίνεται καμιά φορά στον καθένα από τους δύο. Ο θ έχει φαιν.μέγεθος 4,33 και φασμ.τύπο A7 V, ενώ ο μ έχει φαιν.μέγεθος 5,17 και φασμ.τύπο G5 V.
Ο ι είναι ένας ενδιαφέρων τριπλός αστέρας που απέχει από τη Γη περί τα 140 έτη φωτός. Τα μέλη του έχουν φαιν.μεγέθη 4,5, 7 και 8, και φασμ.τύπους A3, F5 και G4 αντιστοίχως. Οι διαχωρισμοί από τον A είναι 3 και 7 δευτερόλεπτα του τόξου.
Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 4,16 και φασμ.τύπο B1 Ia (κυανός λαμπρός υπεργίγαντας).
Ο 50 Κασσιόπης έχει φαιν.μέγεθος 3,98 και φασμ.τύπο A2 V.

[Επεξεργασία] Λοιπά αξιοσημείωτα στον αστερισμό

Ευρισκόμενη σε μία κατεύθυνση μέσα στο γαλαξιακό επίπεδο, η Κασσιόπη είναι πολύ πλούσια σε ανοικτά σμήνη αστέρων, από τα οποία ξεχωρίζουν τα εξής (μερικά ανήκουν στην Ομάδα OB Cassiopeia OB8):

Το M52 (NGC 7654) με πάνω από 200 αστέρες, διάμετρο 15 έτη φωτός (φαινόμενη 12΄), φαιν.μέγεθος 6,9 και απόσταση από τη Γη περί τα 5.400 έτη φωτός.
Το M103 (NGC 581) με 25 λαμπρούς αστέρες, διάμετρο 15 έτη φωτός (6΄), φαιν.μέγεθος 7,4 και απόσταση από τη Γη περίπου 8.500 έτη φωτός.
Το NGC 129 με διάμετρο 21΄ και φαιν.μέγεθος 6,5.
Το NGC 281, με φαιν.μέγεθος επίσης 7,4, συνοδεύεται από ομώνυμο νεφέλωμα εκπομπής/ανακλάσεως με φαινόμενη διάμετρο μισής μοίρας.
Το NGC 457 με περισσότερους από 80 αστέρες, διάμετρο πάνω από 30 έτη φωτός (13΄), φαιν.μέγεθος 6,4 και απόσταση από τη Γη περίπου 9.000 έτη φωτός. Στο όριό του προβάλλεται ο αστέρας φ Κασσιόπης (φαιν.μέγεθος 4,98), ο οποίος όμως δεν αποτελεί μέλος του σμήνους. Αντιθέτως, μέλος του σμήνους είναι ο ανώμαλος μεταβλητός ερυθρός γίγαντας V466 Κασσιόπης (V466 Cas).
Το NGC 654 με 50 αστέρες μέχρι 14ου φ.μεγέθους, διάμετρο 12 έτη φωτός (5΄), φαιν.μέγεθος 6,5 και απόσταση από τη Γη περίπου 8.000 έτη φωτός.
Το NGC 663 με πάνω από 40 αστέρες, διάμετρο 37 έτη φωτός (16΄), φαιν.μέγεθος 7,1 και απόσταση από τη Γη περίπου 8.000 έτη φωτός.
Το NGC 1027 με διάμετρο 20΄ και φαιν.μέγεθος 6,7.
Το NGC 7789 με 300 αστέρες, διάμετρο περί τα 50 έτη φωτός (15΄), φαιν.μέγεθος 6,7 και απόσταση από τη Γη περίπου 6.000 έτη φωτός.
Το Stock 2, το νότιο τμήμα του οποίου βρίσκεται στον Περσέα, με πάνω από 50 αστέρες, διάμετρο 1 μοίρα και φαιν.μέγεθος 4,4.
Το Stock 5 με 17 αστέρες, διάμετρο 15΄ και φαιν.μέγεθος 7,0.
Το Melotte 15, με πάνω από 20 αστέρες, διάμετρο 21΄ και φαιν.μέγεθος 6,6, μέσα στο νεφέλωμα IC 1805.
Το Cr 463 με 44 αστέρες, διάμετρο 0,6 μοίρα και φαιν.μέγεθος 5,7.
Τα IC 1848, Cr 33 και Cr 34 (φαιν. μεγέθη 6,5, 5,9 και 6,8), στο νεφέλωμα IC 1848.

Ο μεταβλητός αστέρας R Κασσιόπης, τύπου Mira, είναι ένα κολοσσιαίο πύρινο ελλειψοειδές σώμα με μέση διάμετρο πάνω από 300 εκατομμύρια χιλιόμετρα, που απέχει περί τα 500 έτη φωτός από εμάς.

Δύο άλλοι φωτεινοί μεταβλητοί αστέρες (ορατοί και με μικρά κιάλια) στην Κασσιόπη είναι οι RZ Κασσιόπης (μεταβλητός δι' εκλείψεων με περίοδο 28 ώρες 41 λ.) και SU Κασσιόπης (Κηφείδης).

Το 1995 ανακαλύφθηκε από τον Ιάπωνα ερασιτέχνη αστρονόμο Minoru Yamamoto καινοφανής αστέρας ("Nova Cassiopeiae").

To νεφέλωμα NGC 7635, γνωστό και ως «Νεφέλωμα της Φυσαλίδας» (Bubble Nebula), είναι ένα περιαστρικό κέλυφος φαιν.μεγέθους 11 και διαστάσεων 10 επί 6 ετών φωτός, που περιβάλλει τον αστέρα SAO 20575 (φ.μέγεθος 8,66), σε απόσταση 2.300 έτη φωτός από τη Γη.

Μεγάλα νεφελώματα στην Κασσιόπη, με φαινόμενες διαμέτρους πάνω από 2 μοίρες, είναι τα IC 1805 και IC 1848.

Υπολείμματα υπερκαινοφανών στον αστερισμό είναι οι ισχυρές ραδιοπηγές Cas A και 3C 10. Η πρώτη βρίσκεται σε απόσταση 10.000 ετών φωτός από τη Γη, έχει διαστάσεις περί τα 10 έτη φωτός, άρα είναι μικρής ηλικίας, και ίσως αντιστοιχεί σε υπερκαινοφανή του 1680 μ.Χ. Ανιχνεύεται και ως πηγή ακτίνων Χ θερμοκρασίας 50 εκατομμυρίων βαθμών και υπήρξε από τους πρώτους στόχους του τηλεσκοπίου ακτίνων Χ "Chandra", που ανακάλυψε στο κέντρο της αστέρα νετρονίων. Η δεύτερη ραδιοπηγή έχει ταυτισθεί με τη θέση του υπερκαινοφανούς του 1572, αλλά η απόστασή της είναι αβέβαιη, από 8 ως 16 χιλιάδες έτη φωτός από εμάς.