חורבן אייראפע

פֿון װיקיפּעדיע

פריערדיגע עלעמענטן
חורבן אייראפע
· נירנבערג געזעצן T-4 פראגראם · קאנצעטראציע לאגער
אידן
די נאצישע דייטשלאנד
פאגראמען: קריסטאל נאכט · יאס פאגראם יעדוואבנע פאגראם · Lviv pogrom
געטאס: ווארשע, לאדזש Lviv, Kraków, Theresienstadt
איינזאצגרופען: באבי יאר, Rumbula Paneriai, Odessa massacre
ענדגילטיקע לײזונג וואנזע קאנפערענץ ריינהארד אקציע
טויט לאגערן: Chełmno, בעלזיץ, סאביבאר, Majdanek, טרעבלינקע, אוישוויץ, Jasenovac
Resistance: ŻOB · ŻZW Ghetto uprising (Warsaw)
End of war: Death marches Berihah· Sh'erit ha-Pletah
אנדערע קרבנות
Serbs· Poles · East Slavs · Romany German dissidents · Communists Gay men · Jehovah's Witnesses
פאראנטווארטליכע פארטייען
נאצי: אדאלף היטלער · היידריך · אייכמאן · היינריך הימלער · עס.עס. · געשטאפא
קאלאבאראציער
נירנבערג געזעצן · דענאציפיקאציע
איבערגעבליבענער, קרבנות, און ראטעווערס
שארית הפליטה פון חורבן אייראפע ליסטע פון אלע קדושים · ראטעווערס
רעסורסן
The Destruction of the European Jews Phases of the Holocaust Functionalism vs intentionalism
זע פֿאַר זיך • רעדן • ענדערן

חורבן אייראפע (ענגליש: האלאקאוסט - Holocaust פון א גריכיש ווארט גענצליך פארברענט, העברעיש: השואה) צוליב דער פארטיליגונג וואס דער מערדער היטלער האט געוואלט פארוויסטן די וועלט פון יעדן ייד. און האט אומגעברענגט ארום זעקס מיליאן אידן, אין דעם צווייטן וועלט מלחמה.

הגם נאך מיליאנען מענטשן זענען געווארן פארטיליקיט, איז אבער די איד געווען מיט א סיסטעם, פון פונקליכע ליסטעס און מאפעס, מיט נומבערן און העכסט געהיימע פלענער מער פון די מיליטערישע סודות, קודם דורך שיסן, און ווען די דייטשע סאלדאטען זענען געווארן דעמאליזירט פון אזויפיל שיסערייען האט מען אויפגעשטעלט גאז קאמערן צו עלעמינירן דעם פראבלעם דורך פארשנעלערן און פארשטילערן דעם מאסן אניהאליציע.

[בעאַרבעטן] עסקפערימענטן

[בעאַרבעטן] שלעכטיגקייט

[בעאַרבעטן] אידישקייט פערספעקטיוו

איינע פון די הויפט פאקטארן וואס האבן געשפילט א ראלע אין דעם חורבן וואס האט נאך דעם משנה געווען דאס אידישע פאלק איז געווען די שאלה פון רעליגיע. איר הויפט פאלעמיק: ווי איז דער אידישער גאט?

אסאך אידן האבן זיך צוליב דעם דערווייטערט פון גאט און רעליגיע אבער אפאר פרומע האבן דאס אויסגעטייטשט אלס א רייניגונג פון גאט וויבאלד די אידישקייט איז אויך געווען בשפל המצב און זיי האבן דאס צוגעגליכענט צו א וואלד פייער וואס אויבן אויף איז דאס טאקע א שטרעקליכע טראגעדיע אבער דער נאטור פארדינט נאר ווייל די פארפוילטע ביימער וועלן זיך נישט ווייטער פארשפרייטן קאליע מאכן די אנדערע.

דער סאטמארער רב ר' יואל טייטלבוים טענה'ט אבער אז גאט האט דאס ספעציעל געמאכט צוליב דעם חטא פון די ג' שבועות וואס איז גאר הארב און איז גענוי די שטראף פון די האלאוקאויסט.

אידן און אידישקייט

עיקרי האמונה
אמונה · שלושה עשר עיקרים עשרת הדיברות · תורה · מצוות · משיח
הייליגע ספרים	אידישע שטרעמונגען
תנ"ך · תורה משנה · תלמוד זוהר · מדרש שלחן ערוך	חרדים · חסידים ארטאדאקסן קאנסערוואטיווער רעפארמער
הויפט פערזענלעכקייטן
אבות ואמהות · משה · דוד נביאים · עזרא · הלל · תנאים · ריב"ז ר' עקיבא · אמוראים · סבוראים · גאונים ראשונים · רמב"ם · יוסף קארו · אחרונים
עבודת ה' און ימים טובים
שמונה עשרה · שחרית · מנחה · ערבית שמע ישראל · קריאת התורה · מוסף קידוש · ברכה · תפילות און ברכות ראש השנה · יום כיפור · סוכות פסח · שבועות · תשעה באב
אידיש קהילה לעבן
אויפגאבעס: רב · דיין · חזן גבאי · מוהל שוחט · קברן	מוסדות: בית כנסת · מקווה חדר · ישיבה כולל · בית מדרש
מקומות הקדושים
דער משכן · בית המקדש · הר הבית כותל המערבי · מערת המכפלה קבר רחל · קבר יוסף · קברי צדיקים ירושלים · חברון · טבריה · צפת
מצוות און מנהגים
הלכה · תרי"ג מצוות · בית דין · תפילה לימוד תורה · צדקה · גמילות חסדים שמע ישראל · ברית מילה פדיון הבן · בר מצווה · נישואין טהרת המשפחה · לוויה · קבורה שבעה · קדיש · חברה קדישא
זעט אויך
גיור · שומרונים · קראים · מינים יידן · אנטיסעמיטיזם זע פֿאַר זיך • רעדן • ענדערן