Ké walon po dmwin ? (live)
Èn årtike di Wikipedia.
Ké walon po dmwin ? (Qué walon po dmwin), c' est on live sol walon acvierné pa Lucyin Mahin et k' a stî eplaidî ås Edicions "Quorum" a Djerpene e 1999. Si l' tite do live est e walon, gn a on sortite e francès : Eradication et renaissance de la langue wallonne.
Li live est scrît e francès, mins sovint avou on rascourti des tchaptrês e walon.
Gn a 23 djins u soces k' ont scrît dins l' live. Sacwants scrijheus estént del Rantoele, mins n aveut ossu bråmint des ôtes.
L' adrovaedje est scrît pa William Dunker. Li dvize d' atake, c' est :
- Si vos vs voloz rinde mwaisse d' on peupe, hapez lyi si lingaedje.
Li live est pårti e troes bokets : li "walon did divinltins", li "walon d' ouy" eyet li "walon did dimwin".
Gn a ossu on tchaptrê sol lussimbordjwès.
Li live a stî metou so pîs so fotches pa Michèle Gabriel.
Il a stî saetchî a 1000 egzimplaires, et cåzu spoujhî so deus ans.
[candjî] Corwaitaedje do live
On-z a préjhî l' live paski c' esteut l' prumî côp k' on scrijheut d' on plin côp so tos les costés do boutaedje pol walon. On-z a rilevé eto les loyéns k' on leyive adviner inte li diswalpaedje u l' leyaedje-djus d' ene langue "nåcionåle" eyet l' economeye et minme li skepiance dins on metou payis. Dins les scrijheus, n aveut nou linwincieus, çou ki fwait kel tecse esteut bråmint pus "pratike", et poleut esse léjhou pa bråmint des djins, nén scolés so les langues.
Des ôtes critikes ont codjåzé l' live, a cåze di sacwants tchaptrês ki n' avént nén stî cinsurés (dabôrd, k' estént ene miete hagnants). Mins ci costé la di "revintaedje" a stî bén veyou di des waloneus k' i gn a (metans, li gazete e walon Intrez don).
On-z a eto rprotchî å live di n' nén cåzer di çou k' esteut anoncî dins l' sortite : li dzindjnaedje (li spotchaedje-foû) do walon.
Li live a permetou di fé cnoxhe les idêyes des rfondeus so l' linwe-ehåyaedje do walon, et pus stroetmint, li rfondou walon. Sacwants waloneus ont-st adon bouté avou l' "Rantoele".
Po les gazetes e francès del Walonreye, li live a eto fwait ki, dispu don, les gaztîs n' ont pus waire discåzé l' walon, tot djhant ki ci n' esteut nén ene langue, mins on "patwès".
[candjî] Sicrijheus k' ont bouté pol live
- Lucyin Mahin, k' a scrît 7 tchaptrês tot seu, purade so l' avni do walon.
- Lorint Hendschel k' a scrît deus tchapites, onk so l' istwere do walon, et l' ôte so li rfondaedje.
- Thierry Dumont a dvizé d' ses rcwerances so les vîs mots walons muchyîs dins li scrîta et k' on pôreut rapexhî pol prôze nén racontrece d' enute.
- Jacques Werner a scrît deus tchaptrês, onk so les soces di scrijheus e 19inme sieke, et l' ôte di sociolinwince, sol manire ki 20 waloneus rissintént l' walon.
- Jean-Pierre Hiernaux a scrît on boket foirt critike sol role d' academeye ki l' SLLW n' a nén tnou (rimetou å boutaedje di l' academeye do catalan).
- Jean-Marie Warnier a scrît l' istwere do teyåte e walon.
- Danielle Trempont, Willy Seffer eyet Roger Viroux ont cåzé d' leus soces : l' ALWAC, li Rweyål Club walon d' Måmdey eyet les Walons Scrijheus d' après l' Ban-Bwès.
- André Gauditiaubois a raconté l' istwere del tchanson e walon dispu li cminçmint do Grand pris del tchanson e walon, tot volant dins les coxhes des cis k' estént disconte do radjonnixhaedje des tinmes et des muzikes. Emile Sullon, pus stroetmint, a djåzé do tchant des Walons k' on vneut di ricnoxhe come ime nåcionå del Walonreye.
- Chantal Denis a conté si apriyesse dins l' walon e scole. Pierre Otjacques, li sinne come adjinçneu des bates di recitaedje e walon po les scolîs.
- Jean Goffart a djåzé do motlî tecnike walon dins troes spôrts et pasmints d' tins : li ciclisse, li fotbale eyet les pidjonisses.
- Louwis Baijot a espliké kimint k' les copinreyes e walon rotént.
- Yves Paquet a raconté kimint çk' il aveut raprins l' walon dins les scoles et les soces di cåzeus. Avou lu, des ôtes raprindisses, des djonnes et des nén si djonnes : Jean-François Brackman, Yvon Laurent, Christian Libens, Jean-François Delvaux.
- Johan Viroux rimete li fonolodjeye do walon al cene di tote ene cåkêye d' ôtes lingaedjes.
- Jean-Claude Somja vout ki l'diswalpaedje do walon sereut pår pus åjhey s' el tuzance et l' acsegnmint el Walonreye serént manaedjîs del Redjon walone et nén del Kiminålté francesse.
- Po fini, n a l' boket da Nicolas Bach sol lussimbordjwès.
