Arabe marokin
Èn årtike di Wikipedia.
L' arabe marokin est l' arabe coinrece cåzé å Marok. I candje ene miete d' ene coine do payis a l' ôte, mins il est comprindåve pa tos les djåzeus.
Les cåzeus zels-minmes li lomnut "darija". Cwand on lzî pårlêye grandiveuzmint (avou toplin do francès u d' l' arabe classike), i dijhnut derrej ! (fwai des egrés = cåze e "darija", on lingaedje k' on comprind).
Il est eployî dispu todi dins les tchansons marokinnes, et dispu 1950 dins l' teyåte et les sketchs. Gn a eto del powezeye do 19inme sieke en arabe marokin. Eto des stîles di tchanson (melhoun).
Bråmint des fåves do vî vî tins do Marok sont racontêyes en arabe marokin.
[candjî] Statut d' l' arabe marokin
L' arabe marokin n' est nén rsintou come ene langue pa ses cåzants, kel lomnut lahja (patwès). Si n' a-t i nou statut dins l' payis. Portant, c' est l' lingaedje di fonccionmint di 80 åcint di l' economeye marokinne. Minme les Beberes ki vnèt dmorer ezès payis arabe-cåzants, et les etrindjîs ki s' astalnut e Marok, l' aprindnut.
L' arabe marokin pout esse riwaitî come on mancî lingaedje (a 100, 200 ans d' tins), nén pask' i n' est pus eployî, mins paski n' a nou statut. Tos les djonnes k' ont stî a scole ni cnoxhèt pus les vîs mots et les ratourneures tipikes do lingaedje. Il eployèt on cåzaedje avou ene tcherpinte d' arabe marokin mins toplin des mots d' francès dvins (aransiya), u èn arabe classike, avou les codjowaedjes et l' croejhete di l' arabe marokin.
Tolminme, dispu 1990, gn a sawants clintchas ki fjhèt rmonter si statut :
- Il est eployî dins les fimes marokins (dispu 1980), dins bråmint des téléfimes (dispu 1995)
- Les caricateures, et sacwants papîs po rire dins les gazetes et les rvowes marokinne en arabe.
- Li tite d' ene rivowe politike et culturele rexhowe e 2006 (Nichan), les tites di sawants årtikes, et l' ratacaedje del rivowe.
- Li tchataedje et le SMS inte djonneas si fwait sovint en arabe marokin, rashious en alfabet latén (avou eployaedje di "9" po "ق" eyet 3 po "ع".
Dispu 2007, avou l' succès del rivowe "Nichan" (tot droet), li monde politike a stî amoenné a prinde pôzicion so li statut di l' arabe marokin. Copurade shuvant des procès k' ont stî fwaits a cisse rivowe la, a cåze di l' eployaedje di sacwants mots d' arabe marokin k' ont stî djudjîs måhonteus. Adon, li mwaisse sicrijheu di "Nichan", a rclamé noer so blanc ki l' arabe marokin esteut li seul vraiy lingaedje nåcionå do Marok. D' èn ôte costé, les wårdiveus di l' Istiqlal (pårti nåcinålisse) et des pårtis islamisses discåznut l' arabe marokin et ni ricnoxhe ki l' arabe classike come seu vraiy lingaedje nåcionå.
[candjî] Rapoirt avou l' amazir
Pacô, l' arabe marokin eploye èn emantchaedje di fråze berbere, avou des mots arabes. Metans cwand on marokin dit:
- Ara iddik (dene mu t' mwin)
- houwa, nît (c' est bén lu)
il eploye des mots amazir (e cråssès letes) avou des mots arabes.
Gn a bråmint des nos d' plantes ki vnèt eto d' l' amazir.
[candjî] Rishonnance avou les lingaedjes vijhéns.
Li diyaleke est foirt dilé do ci cåzé en Aldjereye eyet Tunizeye, eyet l' minme kel ci cåzé dins l' tins dins l' Espagne mozlimrece (Al Andalouz), ki c' est d' lu k' ont stî prins li plupårt des mots castiyans d' oridjinne arabe, et ki sacwantes d' inte di zels n' egzistèt ddja nén en arabe classike (metans: adobe).
Li grande diferince avou les arabes edjipsyin, c' est les mots francès k' ont moussî dvins, metans :
- retraite (francès po "pinsion") => in'trîte
Gn a eto des mots espagnols), metans:
- rueda (espagnol po "rowe") =>rouwida
- muñeca (espagnol po "popene") =>mounica
- tardida (eurêye k' on prind di l' après-nonne)
Li calcaedje est arabijhî pår, poy k' on va vey:
- des erîlés femrins pluriyals: mounicate (des popenes).
- des pluriyals divintrins: rouwa'id (des rowes).
- di l' aparintaedje: intrîti (pinsioné).
Loukîz eto : les noûmot en arabe marokin
Li diferince avou l' aldjeryin: li JIM (ج) si prononce J å Marok, et DJ e l' Aldjereye:
- marokin: Al Jaza'ir, el jbel, el jellaba (l' Aldjereye, li montinne, li djelaba, grande cote d' ome et d' feme ki va disk' al tere)
- aldjeryin: el Djaza'ir, el djebel, el djellaba.
L' arabe Marokin a li lete GU (گ) (el begra) (li vatche) estô do QAF (ق) (el baqara) di l' arabe classike.
[candjî] Diferinces intes les coines do Marok.
- A Fès, ci lete la si prononce come li hamza (ça vout dire avou èn ahiket): el ba'ra.
Li GU est eto foirt corant en amazir (berbere): Agadir, Mogador, Goulmim, Guelta Zemmour (no di des veyes). C' est motoit di la k' el prononçaedje marokin didvént.
Les Fassis (les djisn d' Fès) ni savèt rôler les R: i prononcèt come li R francès:
- Tahat el jerrada fi l' berrada wa gualt frrrrr
c' est ene fråze po vey l' accint di Fès (li cok d' awousse a toumé dins l' djusse et a fwait Frrrrr !).
- A Meknès, li CH (ش) si prononce S, et li J (ج) si prononce Z avou l' fråze po s' fote:
- Ghadi n-tsemsou fi zbel
ki vout dire "nos alans nos fé rayi do solea el montinne", mins la k' el mot JBEL (montinne) divént Zbel (mannesté).
Gn a eto li djeu d' mot:
- ma t-bouli ssi hana
(ni pixhe nén cial), metou po
- ma - boul ch hana
mins ricoprin
- mat boulissî hana (gn a on policî k' a morou cial).
- A Marakech, li GH (غ) (R francès) n' est cåzu nén prononcî; ça vént dandjreus di l' inflouwince afrikinne. Li fråze po s' fote est:
- Li biti, bitou, li ma biti, ma bitou,
metou po:
- Li bghiti, bghitou, li ma bghiti, ma bghitou
(çou ki t' vous, djel vou; çou ki ti n' vous nén, dji nel vou nén).
- A Taza et Oujda, li QAF (ق) si dit come a Fès, dj' ô bén k' i s' candje a hamza (baqara => ba'ra); ça fwait k' on voet pa des côps on forcoridjaedje des hamza normås, metans: el Qor'an (l' alcoran) => el Qorqan
- Dins les Jbala (payis d' Ouzzane et Tandjî), gn a bråmint des mot diferins.
- el ayla (li båshele) estô di el bent
I n' fwaiynut nén l' diferince inte li prono tonike di l' atôtchî omrin (anta) et femrin (anti). I dijhnut :
- antina
[candjî] Sacwants mots tipikes di l' arabe marokin.
- Mots corants :
- jouj (deus, mot po mot: li pwaire) (arabe classike ithnan).
- nichane (tot droet).
- hachouma ! (c' est honteus, çoula !).
- safi (c' est ddja bon, c' est assez, n' è cåzans pus).
- walou (rén).
- zama (dj' ô bén, dji vou dire).
- gaa, g3 (nén do tot)
- hanach (sierpint)
- No d' amagnîs :
- sellou (sôre di påsse ås amandes).
- tadjine (sôre di télêye).
- xhliaa (souwêye tchå d' bedot wårdêye divins s' cråxhe)
[candjî] Sicrijhaedje di l' arabe marokin e letes latenes
Il a stî ecoraedjî lanawaire pa l' arivêye des emiles, purade avou des sistinmes d' operance e francès, et copurade les SMS.
[candjî] Modeles di scrîts pa des djonnes Marokins
- kydayer labass alik. ana rani bikhir (ké noveles ? ça vos va ? Mi, di m' costé, ça m' va)
- ayd bounanî mabrouk (boune anêye, avou on calcaedje do francès, bounanî, ene miete fotrece)
- mabrouk 3wachir (boune fiesse do bedot)
[candjî] Rexhowes po les rujhes di transliteraedjes
- li longue voyale wa est rindowe pa "ou", come e francès : mabrouk.
- les S k' on-z etind å coron des mots sont rindous pa 2 SS : labass).
- l' aayin (ع) est rindou på chife 3 (3wachir = aawachir); les pus spepieus, so les emiles, eploynut cobén li dobe lete "aâ"" : aâwachir.
- Li qaf est pacô scrît "9", dabôrd kel lete "q" est eployeye po ça e Levant arabe:
- 3ndi wahd lfaroj makay9w93ch (aandi wahid el ferrouj ma kay-qaqâou-ch; dj' a on cok ki n' tchante pus.)
- Li ha est scrît "7".
L' eployaedje des chifes 3, 7 eyet 9 a cmincî avou les novelès tecnolodjeyes (axhlåves) diviè 2000.
[candjî] Mots cités dins des hagnons eciclopedikes e walon
[candjî] Hårdêyes divintrinnes
- No des crodjambots e l' arabe marokin.
- Les noûmots di l' arabe marokin
- Les rdobletes e l' arabe marokin
- Ridaedje L N e l' arabe marokin
- Toitche-linwe e l' arabe marokin
