Touma del velêye
Èn årtike di Wikipedia.
Li touma del velêye (on dit eto: five di laecea), c' est ene maladeye des vatches grandes dineuses, frisse velêyes (dj' ô bén : dins les 48 eures après l' velaedje). Li biesse crankeye so ses pates pu toume djus sins s' poleur rilever, ni tote seule ni avou d' l' aidance. Ele riploye sovint si tiesse so s' coistrece, come si ele aschoûtreut si prôpe cour.
Si ele n' est nén médieye, ele crevrè dins les 24 eures.
S' il est må sognî, li touma del velêye pout moenner å sindrome del vatche djus.
Ådvins |
[candjî] Mineyolodjince
Les rascråwêyès vatches sont :
- des grandès dneuses (dispus d' 15 a 20 lites al froxhe di laecea).
- des vatches al fleur di l' ådje (k' ont velé 3 a 6 côps).
Li maladeye est pus corante cwand il a fwait froed, aprume del nute après ene termene di bon tins.
Ele pout eto rascråwer des vatches plinnes, u des k' ont velé dispu pus ki deus djoûs, mins ci n' est nén si corant).
[candjî] Les ôtès senes del maladeye
- dischandixhaedje (37,8°C disk' a… 32°C.) Çou ki vout dire k' i gn a pont d' five, li temprateure normåle des vatches va di 38 a 39°C.
- båyaedje do poupåd d' l' ouy (mydriasis).
- li biesse n' a nén pixhî ni flaté dispu ene tchoke.
- ele est cobén ene miete boschtêye.
[candjî] Les grés del maladeye
| Laidté do må | Sintomes | Livea do calciom e sonk |
| Digré I | Vatche ki cabalance ene miete et tronniker on pô. | 1,35 a 1,80 milimoles/l (55 a 75 mg/l) |
| Digré II | Vatche djus, rewoeyeye. | 0,85 a 1,65 milimoles/l (30 a 65 mg/l) |
| Digré III | Vatche djus, come edoirmowe. | 0,50 milimoles/l (20 mg/l) |
Normåldimint, li livea do calciom e sonk est di 2,1 a 2,6 milimoles å lite, ça fwait 85 a 104 mg å mililite.
[candjî] Médiaedje
Li médiaedje si fwait tot leyant sgoter on baster di calciom (sovint touma do borogluconate) dins l' voenne hatelrece.
Dinltins, on gonfléve li pés, et sacwantès vatches riwerixhént insi.
[candjî] Sacwantès esplikêyes sol touma
Li vatche djus a on foirt bas livea d' calciom dins s' sonk. Portant, li må n' vént nén d' on manke di tchåsse dins l' amagnî, mins des candjmints dins les ormones ki manaedjnut li livea do calciom dins l' sonk, aprume li paratormone, eyet li calcitonene.
[candjî] Discrijhaedje do touma dins on roman.
- Li londmwin do djoû k' el vatche aveut velé so l' Åtche, elle a-st avou l' touma. S' aflaxhî al tere sins s' poleur rilever, li tiesse riployeye so les coisses, come s' ele sereut k' aschoûtreut si cour. L' aléve faleur sonner.
- (…)
- Adon, avou on ptit fistou d' waessin, Xham tchessa d' l' air ezès cwate tetes del vatche et lyi gonfler l' pé disk' a tant k' i tinkiaxhe come li pea d' on tabeur.
- Ene eure après, li vatche esteut rwereye, et s' rilever, et si rmete a magnî et a roemyî.
Sourdant: Li batreye des cwate vints.
[candjî] Lomaedje dins les ôtès langues
- francès : fièvre vitulaire, hypocalcémie post-partum, parésie post-partum, parésie puerpérale, fièvre de lait.
- inglès : milk fever, hypocalcaemia, parturient paresis
- almand : hypokalzämische Gebärlähmung, Milchfieber, Kalbefieber, Gebärparese
- sincieus latén : paresis puerperalis
- arabe marokin : tah tassion (toumaedje del tinsion)
Rilevêye : les lomaedjes avou "five" (fièvre, fever, Fieber) sont foû scwere, eneviè li vraiye timprateure del vatche, k' est djus, et nén å hôt come divins ene five.
