Sicilia (èbbica finicia)
Di Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.
A duminazzioni finicia ntâ Sicilia accuminciau prima dû VIII sèculu a.C., câ criazzioni di arcuni culonî ntâ zona uccidintali di l'ìsula, e spirdìu lu 241 a.C., câ vittoria dê Rurmani ntâ prima guerra punica. Lu pirìudu di quannu l'ìsula vinni guvirnata di Cartà ggini, trasi nta sta dinuminazzioni.
ÃŒndici |
[cancia] Primi nzidiamenti
Li Finici èranu nu pòpulu simita ca, a l'èbbica, ntô tirritoriu di chiddu ca è oggi lu Lìbbanu, stabbilìu nu gran nùmmiru di culonij nta tuttu lu Mari Miditirrà niu. La mpurtanza dê finici addivintau cchiù nica di quannu na sò culònia, Cartà ggini, funnata ntô 814 a.C. ntô nord dâ Tunisìa di oggi, si fici putenti. Nizziarmenti, li culonî finici ntâ Sicilia si stinnìanu nta quasi tutta l'ìsula, ma cu l'arrivu dê Greci s'à ppiru a ritirari ntâ zona uccidintali.
Ntô 734 a.C., li Finici avìanu funnatu Mabbonath (oggi Palermu), già abbitata dê Sìculi. Dû stissu pirìudu eni â funnazzioni di Mtw (ca fussi Mozzia), ca, uspitannu li Finici spingiuti a ovest dê Greci, s'angrannìu assai . Kfra (Soluntu) fu lu terzu polu di li culonij finici ntâ Sicilia, funnatu ammeri lu 700 a.C.. Li tri cità arrivisteru nu rolu di granni mpurtanza ntra li cummerci chê zoni vicini, ortri a na ruccaforti pê navi alliati.
[cancia] Cartà ggini e li guerri siciliani
La mpurtanza di Catà ggini ntô nternu dû Miditirraniu accuminzau a fà risi séntiri ntô V sèculu a.C.. Ntô 480 a.C. lu ginirali Amilcare, forti di n'asèrcitu di 300.000 òmini (secunnu li stimi tradizziunali) e di l'allianza chê Pirsiani, attaccau li Greci ppi cunquistari la Sicilia. Ma ntâ battaglia di Imera (480 a.C.) vinni sconfiggiutu: sta disfatta ridimenzionau li miri dî cartà gginisi supra a l'ìsula. Nta ogni casu, arcuni culonij dâ zona uccidintali arristaru fideli a Cartà ggini.
Ntô 410 a.C. li guerri arripigghiaru. Sta vota li prutacunisti foru Annibale Magone e appoi Imilcone II pê cartà gginisi e Dionisiu I di Sarausa 'n rapprisintanza dê Greci di Sicilia. Li cartà gginisi arrinisceru, cu tuttu ca à ppiru assai pistilenzi ca dicimaru l'asercitu, a cunquistari Silinunti, Imera, Akragas (Girgenti) e Missina, ppi poi firmà risi ê porti di Sarausa, scunfiggiuti di l'asercitu aretuseu e di li malattij.
Ntô 315 a.C. scoppiau la terza guerra siciliana: Agatocli di Sarausa attaccau e pigghiau Missina, ppi puoi passari â cunquista di Girgenti e appoi trà siri 'n chinu ntô tirritòriu di Cartà ggini. Amilcare II guidau â contruffensiva africana, ricunquistannu tutta l'ìsola nzinu a Sarausa. Agatocli tintau macari di nvà diri l'Àfrica, ma fu pisantimenti scunfiggiutu e s'arritirau.
[cancia] Prima Guerra Punica
Li mircinari di Agatocli, chiamati Mamirtini, arristati senza travagghiu, addicideru d'attaccari Missina. Scantati dâ putenza di ssi mircinari, Sarausa e Cartà ggini s'alliaru ppi scaccià rili.
Cartà ggini ricunquistau Missina e lu strittu. Li Rumani, nfurmati di n'ammasciata mamirtina, addiciderru di ntirvèniri p'addifènniri lu sò pridumìniu supra li mari dû sud Italia.
L'attaccu rumanu ê forzi cattagginisi di Missina scatinau la prima guerra pùnica, ca durau dû 264 a.C. nzinu ô 241 a.C..
 fini dû cunfrittu, vinciutu di li taliani, Cartà ggini fu custringiuta a lassari l'ìsula pi sempri.
[cancia] Vuci currilati
- Cartaggini
- Storia di Palermu
- Guerri punichi