Qhichwa simi
Wikipediamanta
| Qhichwa simi, Kichwa shimi, Nunashimi, Runashimi (Runasimi) | ||
|---|---|---|
| Kaypi rimasqa: |  Piruw,  Buliwya, Ikwadur,  Arhintina, Chili,  Kulumbya(karu runa: Brasil, Ispaña, Phransya, HAS, Mishiku, Kanada, Italya, Nihun) |
|
| Suyukuna: | Andes | |
| Rimaqkuna:
• Mama rimay: |
14.000.000
• 9.600.000 |
|
| Ñiqi: | 83 | |
| Rimaykunap ayllun: | Qhichwa | |
| Tukri simi: | ||
| Kay mama llaqtakunapi: | Piruw, Buliwya, Ikwadur, Kulumbya |
|
| Kaypa kamachisqan: | Manam kamachisqachu | |
| Tuyrukuna | ||
| ISO 639-1 | qu | |
| ISO 639-2 | que | |
| ISO 639-3 | que | |
| SIL | Sapa k'iti rimayqa kinkin tuyruyuqmi | |
|
||
|
||
.svg/300px-Quechua_(subgrupos).svg.png)
Qhichwa simi icha Runasimi nisqaqa Uralan Awya Yalapi rimasqan rimaymi. Tawantinsuyup siminsi karqan. Kunanqa yaqa 14.000.000 runakunam kay simita rimanku, Piruwpi, Buliwyapi, Arhintinapi, Ikwadurpi, Chilipi, Kulumbyapi kaytaqa riman. Lliw Awya Yalapi simikunamanta aswan rimasqanmi.
Yuyarina |
Huklla rimay icha achka rimaykuna?
Simi yachaqkunaqa rimanakun, qhichwa simi hukllachu achkachu rimay. SIL International nisqa tantanakuy ninmi, 42 rimaykunam, nispa. Qhichwa Simi Hamut'ana Kuraq Sunturtaq ninmi, huklla simi, Qusqu llaqtap rimayninmi huklla allin qhichwa simi, nispa. Ichataq Chanka rimaqqa manam wanka rimayta hap'inchu, Wankataq manam Chanka rimaytachu. Chayraykum ninku, manam hukllachu rimay, nispa.
Qhichwa simip k'iti rimayninkuna
Achka qhichwa k'iti rimaykunam kachkan, iskaynintin hatun rimay huñum, achkataq aslla urin rimay huñum:
- Waywash rimaykuna (Qhichwa I)
- Wamp'uy rimaykuna (Qhichwa II)
- Yunka runashimi (Qhichwa II-A)
- Chinchay runashimi (Qhichwa II-B)
- Chachapuya runashimi
- Lamas-Luritu runashimi
- Kichwa (Ikwadurpi Kulumbyapipas): Chay rimaypaqqa Shukllachishka Kichwa nisqa allin qillqayninmi.
- Uralan qhichwa simi (Qhichwa II-C): Chay rimaypaqqa Uralan runasimi nisqa allin qillqaymi.
Wiñay kawsay
Alfredo Torero sutiyuq simi yachaqpa nisqankamaqa qhichwa simi Lima suyupis paqarirqan. Chay k'itipi lliwmanta aswan k'iti rimaykuna kaptinmi, chaypi qhichwa simip qallarisqan karqan, nispa ninmi. Chaymantataqsi qhichwa rimayqa chawpi Antikunapis mast'arirqan, iskaynintin rimay huñuman (Waywash, Wamp'uy) rakispa. Inkakunalla chaymanta unay pachas Qusquman apamurqan, chaypi ñawpaqta mana qhichwata rimaptinkus. Inkakunaqa wamp'uy qhichwatas tukuy Tawantinsuyup rimaynin hinas llamk'achispa kunan Ikwadurmanpas aparqan.
Ispañulkunaqa ñawpaqta qhichwa simita qhatuna simi hinas, kristiyanuchay nisqapaqpas llamk'achirqan. Alli-allillamantataq kastilla simitas mast'arirqan, qhichwa simita, huk indihina simikunatapas ñit'ipaspa. Mana warkukuq republikakunallapi chaypi kamachiq wiraquchakunas qhichwa simitaqa tukrillapas saruparqan, kastilla simillata saqillaspa.
Piruwpi Juan Velasco Alvarado umalliq kaptin, 1975 watapi ñawpaq kutim qhichwa simita tukri simi hinaman kamachirqan. Chaywanpas, kunankamapas manam chiqap tukri simichu. Buliwyapi Evo Moralestaq 2006 watapim qhichwa simitam, aymara simitapas tukri simikunaman rurarqan.
Allin qillqay hawa rimanakuy
Qhichwa rimayninchikta tukri nisqa qhichwa siq'i llumpawan qillqanchik. Chay siq'i llumpanchikqa kimsantinmi hanllalliyuq. Rodolfo Cerrón Palomino yachaqmi chay allin qillqaytaqa kaman. Chay hinataqmi kunan Piruwpi Buliwyapipas qhichwa siq'i llumpatam llamk'achinku.
Qhichwa Simi Hamut'ana Kuraq Suntur nisqaqa manam ari nispa, kunanraqmi pichqantin hanllalliwan qillqayta munan. Chay hinam Juan Velasco Alvaradop Piruwpi kamachisqan siq'i llumpa karqan, ichataq 1986 watallakamam tukri siq'i llumpa karqan, chaymanta kimsantin hanllalli tukrichasqa kaptinmi.
Qhichwa simi kamachiy
- Simi kamachiy (Shimip luliqnin)
Rikullay ima
- Qhichwa simi kapchiy
- Willakuykuna (Qhichwa, Aymara simikunapi)
- Qhichwa simipi pilikulakuna.
Hawa tinkikuna
Qhichwa runakunapaq simi qullqakuna
- Yachakuqkunapa Simi Qullqa - Qusqu Qullaw Qhichwa Simipi (pdf, 8,16 MB)
- Yachakuqkunapa Simi Qullqa - Ayakuchu Chanka Qichwa Simipi (pdf, 7,98 MB)
- Yachakuqkunapa Shimi Qullqa - Anqash Qichwa Shimichaw (pdf, 8,62 MB)
Simi qullqakuna: Qhichwa simi - Huk simikuna
- Simi taqi Runasimi - Aliman - Inlish simi - Kastilla simi: achka k'iti rimaykunam, lliw simi qullqamanta aswan hatunmi; aswan allin qillqaykunapi (uralan runasimi, QSHKS, Shukllachishka Kichwa, hukkunapas).
- Iskay simipi yuyayk'ancha / Buliwya (Qhichwa simi - Kastilla simi) (pdf 4,95 MB). Bulibya uralan runasimi (j-niyuq).
- Abdón Yaranga Valderrama: Chanka runasimi - kastilla simi taqi (Diccionario Runasimi - Español), Qallariy simi (kastilla simipi) (pdf 2,2 MB); Al-Ll (pdf 1,2 MB); M-Z (pdf 2,0 MB). Piruw uralan runasimi (h-niyuq).
- Simi Taqe Qheswa - Español - Qheswa (Qheswa simi hamut'ana kuraq suntur), Qusqu, Piruw, 2006 (pdf 3,8 MB). QSHKS qillqay.
- Vocabulario Políglota Inca: Castellano - Quechua (Qusqu, Ayakuchu, Junín, Ankash) - Aymara. Kimsantin hanllalli allin qillqay.
- Vocabulario kichwa - Español por asignaturas (ALKI Academia de la lengua kichwa, Ikwadur). Shukllachishka Kichwa.
- Kichwapa mushuq shimikuna (Ikwadur). Shukllachishka Kichwa.
- Pilwa shimi: Uralan qhichwa - Kastilla simi / Kastilla simi - Wanka kichwa
- Publicar diccionarios de quechua en el internet. Qhichwa simi taqikunata internetpi uyaychay.
Qhichwa simimanta yachay
Qhichwa simipi antañiqiq wakichiy
Wamaq runakunap qhichwa simita yachakunanpaq
- Curso de Quechua (5 lecciones), Demetrio Tupah Yupanki (Red Científica Peruana, Qusqulla rimaypi, kimsantin hanllalli)
- Qhiswa rimayninchismanta yachaykuna (Waskaran wakichiy, Qusqulla rimaypi, kimsantin hanllalli)
- T'isimpa Yachakay Qhishwa runasimipi (Buliwya qhichwa, kimsantin hanllalli)
- Curso básico de Kichwa para hispanoparlantes, Nivel 1 (Ikwadur kichwa)
- Márcelo Grondin, Metodo de Quechua (Buliwya qhichwa, pichqantin hanllalli, Curso básico)
- Lecciones de Quechua para descargar. Leccion I al V en Formato PDF (QSHKS, Qusqulla rimaypi, pichqantin hanllalli), ZIP willañiqi
- Quechua lessons from Wikiversity
- Apurimaqpa runasimin (pichqantin hanllalli), pdf
Siq'i llumpa - ima sanampakunawan qillqay
- Qusqu runasimip siq'i llumpan
- Ima hinataq runasimita sumaqta qillqay
- Seq’ellunpa - pichqa hanllalliwan qillqaqkunap
