Challant (Ca nobiliar)

Test an lenga piemontèisa

Challant
Atestà dël:	1100
Prim personagi atestà:	Boson
Prim tìtol atestà:	Viscont d'Osta
Mòt:	Tout est et n'est rien
an piemontèis:	A-i é tut e a-i é gnente
al dì d'ancheuj:	estint dël 1837

Cola djë Challant a l'é stàita na gran ca nobiliar dij sò temp, con n'anfluensa centrà ansima a la Val d'Osta, ma motobin spantià tant për efet ëd soa compartecipassion a ij podej feodaj dël Bielèis, che për via dj'ufissi che a arseivìo da ij Savòja. An tute le manere, a resta pa vàire conossùa për ël mond, ën essend ch'a l'ha mai pairà dë fesse anmortalé da dj'artista e djë scritor famos. Soa ùltima rapresentant, Madama Teresa, Contëssa ëd Cacheran Osasch dla Ròca d'Arass, a l'é mòrta dël 1837.

Ij Challant al prinsipi a formavo na famija sola ch'a l'é agrandisse e a l'é peui spartisse an vàire branch: Cly-Châtillon, Challant, Fénis-Ussel, Aymaville, Challant-Madruss, Varey, Fén-is, e via fòrt. Costi vàire branch a son ëstàit padron, durant j'eut sécoj ëd vita dla famija, dij prinsipaj castej ëd la val. Ij possediment ëd la famija a son ëdcò spantiasse fòra 'd Val d'Osta, mersì ai mariage.
An dzorpì che ël viscontà e la ca-fòrta ëd la Tor ëd Bramafam a Osta, la ca ëd Challant a l'ha avù antra ij sò possediment: ij castej e le sgnorìe ëd Challant, ëd Graines (Bretchón), ëd Cas-cion, ëd Cly (Saint-Denis), d'Ussel (Cas-cion), ëd Fén-is, ëd Saint-Marcel, ëd Montjovet, ëd Véres, d'Issogne e ëd Le-z-Amaveulle ant ël ducà d'Osta; la sgnorìa d'Andorn ant ël bielèis; la baronìa ëd Varey e ëd Richemont ant la Bresse; Vivien-le-Grand an Bugey; ij castej e le sgnorìe ëd Montbréton, Oson e Retourtour an Delfinà; Châtel-Saint-Denis ant ël canton ëd Friborgh; Villarrel-Anniens, Tornien-le-Grand, Billens-Villargerod, Chatelar-Attalers e Divonne an Ësvìssera; la baronìa ëd Bauffremont an Loren-a; ël prinsipà ëd Vallengin a Neuchâtel; e un baron d'àutri ben an Savòja, Bresse, Delfinà, Loren-a, Borgògna, Barslon-a, Svìssera, Piemont, Monfrà e àutre bande.

[modìfica] Stòria dla ca

[modìfica] J'achit

Ël prim Challant dont a sia restane na presensa documentà a l'é Boson I ëd Challant, dont ës parla ant un papé dël 1100, che a-j da la nòmina ëd Viscont d'Osta. Për via che j'arme djë Challant e cole dij Monfrà as ësmijo antra 'd lor, monsù Pedrini e monsù Gotta a fortisso che jë Challant a peulo esse stàit parent dij Monfrà. A Boson a-j ven-o dapress Ajmon I, Boson II, Boson III, Ajmon III, Godifré, Ébal ël Grand, Gioan e Iblet. Ant ël cors dë sti 350 agn jë Challant a passo da esse na cita sgnorìa valdostan-a a le dipendense amperiaj a esse na gran famija dël sistema ëd podej dij Savòja. Soa anfluensa as ëslarga viaman anvers al Bielèis, al Canavèis, la Val Stura e la Valsusa. Ai 24 dë stèmber 1295, ij Challant a l'han arnonsià a la dignità e ij drit dël viscontà d'Osta a pro dij cont ëd Savòja.

Sò nòm a resta dzortut colegà a l'aministrassion sivil e militar. A sëra la prima fase dla stòria dla famija Fransesch, ch'a l'arsèiv dal Cont ëd Savòja ël tìtol ëd Cont ëd Challant e dont testament a-j darà l'andi a la guèra 'd sucession dij Challant.

[modìfica] Guèra ëd sucession dij Challant

Dël 1442, le doe fije ëd Fransesch, Catlin-a e Margarita, as treuvo sùbit ciapà antrames a vàire parent che a veulo pa arconòsse ël testament dël pari, për via ch'a-j lassa ël tìtol comital a soe fije. Rita ëd Challant a l'ha nen vàire veuja dë fé 'd question, e anlora Catlin-a as cata ëdcò ij drit ëd soa seur, as pronta a combate e as marìa an sconde nòsse con Pierre Sariod d'Introd. Ij doj ëspos a calo giù a balé con ij bonòm ant sla piassa ëd Véres për fess-je amis, e a ciamo jë sgnor ëd sò possediment a fé sarament ant la capela dël Castel ëd Challant, ëd combate pro Catherina de Challandi, usque ad mortem (për Catlin-a ëd Challant, fin a la mòrt). Catlin-a a la ven assedià a Cas-cion, e sò òmo Pierre a ven massà a tradiment pen-a fòra ëd Véres, antramentr ch'as bogia për andé a giuteje a soa fomna. Catlin-a as darà për vinta mach na vira savù che sò òmo a l'é mòrt. Ël tìtol ëd cont a-j va a Giaco ëd Challant. Na cita coa dla guèra a-i sarà dël 1459, na vira che Giaco a meuir ën lassand mach na masnà ëd sinch agn: Luis, ch'a resta sot a la tùa ëd soa mari, Gioana ëd Coursan. Catlin-a as proverà torna a pijé andré sò tìtol comital, ma sempe sensa boneur.

[modìfica] Branch lateraj, culminassion dla famija e sconda guèra ad sucession

A parte da Ajmon ëd Challant-Fén-is (ch'a resta cusin prim d'Iblet), ël branch dij Challant ëd Fén-is a pija për j'afé ëd ca Savòja e ëd coj dël Règn ëd Fransa n'amportansa paragonàbila a cola dël branch prinsipal. Sò fieul Bonifass ëd Challant a l'avrà na fonsion motobin amportanta tant ant lë stat savojard che an col fransèis. La figura pì àota dla famija a resta Renà ëd Challant, che as treuva a gestì bele che daspërchiel lë stat savojard dapress a la mòrt dël Duca Carl III. A sòn a-i ven dapress la prima anession a la Fransa, e peuj la neuva andipendensa codificà dal Tratà ëd Cateau-Cambrésis e dal mariagi antra ël neuv Duca Emanuel Filibert e Margrita ëd Fransa, un mariagi andova ël Duca a sarà rapresentà pròpe da Renà ëd Challant. Con Renà però as presenta torna la question dla sucession, ën avend 'cò chiel mach dle fije. Stë scond moment ëd guèra dinàstica a dura pì che 100 agn, e a la fin a lasserà la ca ëd Challant sensa castej e sensa podej. Ansema a Renà la famija a-j darà a la stòria ëdcò la figura ëd Giòrs ëd Challant-Varej, la pì gran figura eclesiàstica dla famija.

[modìfica] J'ùltim djë Challant

Dapress a la sconda guèra ëd sucession la famija a da pì gnun-a figura vajanta. Giulio Giacint ëd Challant a sara la lista dij mas-cc dla famija. Mòrt-ie chiel dël 1802 ij nen vàire ben restà a-j van a Madama Teresa, Contëssa ëd Cacheran Osasch dla Ròca d'Arass. Chila a la muirà a ij 31 dë dzémber dël 1837, ën sarand la ventura dla famija.

Ij Challant a l'avìo soa tomba ëd famija a Osta, al convent ëd San Fransesch e sota 'l còro dla catedral. A la demolission ëd la cesa ëd San Fransesch, ij sò rest a son ëstàit tramudà da costa cesa a la cripta dla catedral ai 15 ëd novèmber dël 1836.

[modìfica] J'arme dla ca

Coma an tute le famije ch'a son vivùe vàire sécoj e a l'han cumulà vàire ufissi feodaj e anandià vàire branch dla famija, ëdcò j'arme djë Challant a l'han motobin tante variassion. A-i son ësta-ie ëdcò dj'arme partìcolar, dovrà mach da un djë Challant.

• L'arma prima dla famija a l'era tuta d'argent, con la testà rossa e na banda nèira travërsanta. Ël branch djë Challant-Fén-is a l'ha sempe tenù st'arma-sì.
• Coma viscont d'Osta: anquadrà, prim e quart con l'arma ëd Challant, scond e tèrs con l'òja nèira dla Viscontéa d'Osta. St'arma-sì a l'é restaje al branch djë sgnor ëd Graines e Montjovet.
• La banda nèira a l'ha dàit la solussion për diferensié j'arme dj'àotri branch dla famija:
  • Cly: trè lun-e chërsente ant sla banda
  • Baronìa ëd Châtillon: na palma d'òr ant la banda

[modìfica] Përsonalità

Për savèjne dë pì dlë sìngole përsonalità, ch'a serca bele-si.

[modìfica] Bibliografìa

• Pedrini, Ennio (1965). Passeggiata tra i castelli (Val d'Aosta). Turin: Editoriale Pedrini.