|
Aosta o Osta (Aoste an fransèis, Aoûta o Veulla an franch-provensal) a l’é un comun ëd 34.672 abitant dla Val d'Osta.
La sità a l'é bagnà da la Dòira Bàotia e dal Buthier.
[modìfica] La sità roman-a
Aosta a l'é fondà anviron dël 23 aGC da Terensi Varon, ant ël leu anté ch'a-i era sò acampament, con ël nòm Augusta Praetoria. Terensi Varon a fà ëdcò fabriché l'arch d'onor a l'intrada dla sità.
La sità roman-a a l'era sircondà da 'n retàngol ëd muraje, orientà vers ij quatr pont cardinaj. Le muraje nòrd e sud a mzuravo 724 méter ëd longhëssa, cole a est e a òvest a l'ero ëd 572 méter. Ij rampar a l'ero àot 8,50 méter an mojen-a e a l'ero arvestì an pera da la part esterna. Ansima a-i era 'n parapèt àot 1,80 méter ch'a protegìa ël senté 'd ronda, largh 4,17 méter.
Da la pòrta pretòria a est a la pòrta decuman-a a òvest a-i passava la via pretòria, ch'a mzurava 9,46 méter ëd larghëssa. La sità a l'era formà da eut gran retàngoj, quatr a nòrd e quatr a sud dla via pretòria. An sità a-i ero ëdcò j'edifissi pùblich: teatro, anfiteatro, fòro e ij bagn për fé j'aque.
Dël teatro, a nòrd ëd la pòrta pretòria, a-i resta ancor na muraja massissa àuta 22 méter, a quatr pian, con dë fnestre quadrà e arquà: a podìa ten-e pì che 3.000 përson-e. L'anfiteatro a l'era a nòrd dël teatro; ant jë scrit ëd l'età 'd mes a l'é ciamà Palatium Rotundum, visadì Palass Ariond. Ël fòro a l'era 'n gran pòrti dobi ch'a sarava 'n retàngol ch'a mzurava 86,80 méter da est a òvest e 95,20 méter da nòrd a sud. As treuva a òvest dël leu anté ch'al di d'ancheuj a-i é la catedral. Lë spassi andrinta al retàngol a l'avìa a sò sènter un templi a ses colòne e d'àutri doi templi a l'ero butà an facia a cost-sì, pogiand-se a le muraje anterne ëd cost ëspassi. N'àutr templi, consacrà a Dian-a, a l'era anté che ancheuj as treuva la catedral.
Scond na tradission, Pilat a sarìa passà për Osta an andasend an esili a Vienne. N'àutra tradission a fortiss ël passage a Osta dl'apòstol Pé.
[modìfica] L'ariv dël cristianésim
Con lë spantiesse dël cristianésim as ancamin-o a costruì dle cese. La pì antica a l'é la catedral, ch'as treuva ant la cripta dla catedral dël di d'ancheuj: a l'é dël IV sécol, con travaj pì tard testimonià da la varietà djë stij dij capitej (bisantin, romànich e via fòrt).
A l'ancamin la comunità cristian-a d'Osta a dipendìa dal vësco ëd Vërsèj, Eusebi. Dël 364 Eusebi a ancaria Eustassi d'esse ël prim vësco d'Osta. La diòcesi a l'era sufraganta 'd Milan. Ëd cost perìod Osta a pija 'l tìtol ëd sità, qualìfica dàita a le sede episcopaj: ansima a vàire monede merovinge stampà a Osta as les Austa Civitat fit. Austa.
[modìfica] Ij prim vësco d'Osta
Ij prim vësco d'Osta a son ëstàit:
- Eustassi (364-397);
- Crispin (397-407);
- Protasi (407-422);
- Eustassi II (422-453);
- Gra I (453-490);
- Giocond I (490-525);
- Plossean (525-529, vësco arian);
- Gal (529-546).
Apress ch'a-i dròca l'amper roman, la Val d'Osta a resta sota d'àutre dominassion, dont la pì amportanta a l'é cola dij Borgond. L'aministrassion sivil e giudissiaria a l'era però gestìa daj vësco, tanme cont. Ël tìtol ëd cont d'Osta a l'é goernà daj vësco fin-a a Oger Moriset (1411-1433); peuj a passa ai Savòja.
Ant ël 1032 la val as treuva già an tra ij possediment d'Umbert Biancaman e a restrà ai Savòja për pì 'd neuv sécoj. Dël 1191 Tomà I a conced a Osta la carta dle franchise: la sità as angagia a esse fidela ai Savòja e ël cont a-j conced na fòrta autonomìa.
An sità a-i é l'Università dla Val d'Osta.
Tuti j'agn, a la fin ëd gené, a-i é an sità la Fera ëd Sant'Ors (Foire de Saint-Ours), fera ch'a armonta a l'ann 1001.
L' aeropòrt d'Aosta Corrado Gex as treuva a Saint-Christophe.
Aosta as treuva an sla lìnia feroviaria Civass-Pré-St-Didier. As trata 'd na ferovìa con mach un binari, nen eletrificà.
[modìfica] Aministrassion
Ël sìndich a l'é Guido Grimod (dal 9/05/2005).
Aosta a l'é gemelà con:
[modìfica] Anliure esterne
|
OMMI! Ma io non SO LEGGERE!!
E be'? :) È facile leggere una lingua che si parla già. Consulti questa pagina e vedrà, in un attimo anche Lei avrà il suo badge da bogianen :)
 |
St'utent-sì a l'é un bogianen
|
OMMI! pero si YO no
SE LEER!
¿Y que? :) Es fácil aprender a leer un idioma que ya se habla. Consulte usted esta pagina y verá, en un momento tendrá usted su Badge de Bogianen :)
15.650 artìcoj scrivù e na media ëd pàgine lesùe davzin a 1.750.000 pàgine l'ann!
'cò ti it peule travajé a fé pì granda e bela la wikipedia piemontèisa. Tùit a peulo gionté dj'anformassion, deurbe dij neuv argoment, deje na man aj volontari ch'a travajo ambelessì 'ndrinta. Rintra ant la Piòla e les coma avnì a fé toa part. I soma na gran famija e i l'oma da manca dël travaj ëd tuti. Se it la sente nen dë scrive n'artìcol, a-i son vàire travajòt da fé andova a fa pa da manca d'esse na cima a scrive për podej giuté. Mersì.
|
|
