Walentyna Najdus-Smolar
Z Wikipedii
Walentyna Najdus-Smolar (ur. 12 maja 1909, zm. 12 kwietnia 2004 w Warszawie) - polska historyk żydowskiego pochodzenia, profesor w Instytucie Historii PAN. Badaczka dziejów społecznych Polski XIX i XX wieku, zwłaszcza Galicji, znawczyni historii ruchu socjalistycznego oraz autorka prac z tej dziedziny. Działaczka organizacji komunistycznych. Matka Aleksandra i Eugeniusza.
Od 1925 roku działała w Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom, będącej przybudówką nielegalnej partii komunistycznej, i w "Czerwonej Frakcji". W 1929 r. została przyjęta do Komunistycznego Związku Młodzieży Zachodniej Białorusi w Białymstoku. Represjonowana politycznie za działalność niezgodną z polskim prawem - po raz pierwszy była aresztowana już w wieku 19 lat. W latach 1931-1936 odsiadywała karę 4 lat i 7 miesięcy więzienia. Uwolniona w styczniu 1936 roku z tytułu amnestii. Przyjęto ją wówczas formalnie do Komunistycznej Partii Polski, albowiem nieformalnie nastąpiło to podczas odbywania wyroku w 1933 roku. Krótki okres wolności był też aktywnym czasem jej działalności: była członkiem Komitetu Miejskiego KPP i kierownikiem nielegalnej szkoły aktywu partyjnego.
W listopadzie 1936 r. powróciła do więzienia z wyrokiem dwunastu lat. W komunie więziennej pełniła funkcje "sekretarza agit-propu". W związku z działalnością na rzecz ruchu komunistycznego nie ukończyła studiów historycznych na Uniwersytecie Warszawskim - została relegowana z tej uczelni w 1931 roku.
Po agresji sowieckiej na Polskę 17 września 1939 r. znalazła się w Białymstoku. Została wtedy redaktorem sowieckiego pisma propagandowego - "Wolna Praca" (później jego tytuł został zmieniony na "Wyzwolony Białystok"). Tu związała się z Herszem Smolarem, wówczas redaktorem sowieckiej gazety okupacyjnej w języku żydowskim "Białystokier Sztern". W maju 1941 roku została przyjęta przez specjalną komisję bolszewicką, na czele której stał Pantelejmon Ponomarienko, pierwszy sekretarz KC KP(b) Białorusi, do Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) z zaliczonym stażem partyjnym od 1936 roku. Z czasem z porzuciła dziennikarstwo i stała się naukowcem - była wykładowcą historii w Instytucie Pedagogicznym w Orenburgu, następnie do 1947 r. - kierownikiem katedry na Politechnice w Mińsku.
Po powrocie do Polski wstąpiła do Polskiej Partii Robotniczej, przyznano jej dyplom Uniwersytetu Warszawskiego a następnie została wykładowcą Szkoły Partyjnej przy KC PZPR, gdzie kierowała katedrą. Po utworzeniu Instytutu Nauk Społecznych przy KC PZPR została tam docentem. W 1958 r. przeszła do Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk, gdzie w 1964 r. otrzymała tytuł naukowy profesora. Zaangażowała się wówczas w badania dziejów klasy robotniczej i ruchu robotniczego. W 1954 r. została odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Nie wyjechała z Polski po wydarzeniach marca 1968 roku. W PZPR pozostała aktywna do 13 grudnia 1981 r.
Zmarła 12 kwietnia 2004 roku. Została pochowana na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie.
Autorka m.in.:
- "Galicja w latach 1900-1904" (1958)
- "Przez zieloną granicę. Na polskich szlakach leninowskiej bibuły" (1964)
- "Lenin i Krupska w Krakowskim Związku Pomocy dla Więźniów Politycznych" (1965)
- "Lewica polska w Kraju Rad 1918-1920" (1971)
- "Lenin wśród przyjaciół i znajomych w Polsce 1912-1914" (1977)
- "Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska 1890-1919" (1983)
- "Historii Polski 1914-1918" (współautorka wraz z Żanną Kormanową)
