Pergamon (miasto)
Z Wikipedii
Pergamon (gr. Πέργαμον) – miasto w starożytnej Myzji, w Azji Mniejszej, stolica państwa pergamońskiego to dzisiejsza Bergama, miasto położone poniżej starożytnego akropolu, w Turcji.
Założenie miasta przypisywane jest Eolom i datowane nawet na VIII w. p.n.e. Wchodziło w skład imperium Aleksandra Wielkiego. Po jego śmierci, w Pergamonie władzę sprawował Lizymach. Zdobyty podczas walk o władzę (wojny diadochów) skarb ukrył w mieście. Wojsko Lizymacha zostało pokonane przez Seleukosa w bitwie pod Kuropedion w lutym 281 p.n.e.. Lizymach zginął podczas bitwy a pozostawiony przez niego dla obrony Pergamonu Filetajros Pergameński jeszcze w 282 p.n.e. opanował akropol i ogłosił się władcą miasta i sprzymierzeńcem Seleukosa.
Filetajros, założyciel dynastii Attalidów, władał Pergamonem do 263 p.n.e., a po jego bezpotomnej śmierci miasto odziedziczył jego bratanek Eumenes I. Kolejnym władcą był jego adoptowany syn Attalos I, który w 240 p.n.e. nad Kaikos pokonał Galatów i ogłosił się królem Pergamonu. Rządy Attalosa I zapoczątkowały znaczny rozkwit i zasięg terytorialny królestwa pergamońskiego a 205 p.n.e. doprowadził do przymierza z Rzymem. Największy rozkwit miasta nastąpił za panowania Eumenesa II, spadkobiercy Attalosa I.
Od 133 p.n.e., na mocy testamentu Attalosa III miasto przeszło pod panowanie Rzymian, jako stolica rzymskiej prowincji Azji.
Pergamon należał do najpiękniejszych miast hellenistycznych i był wspaniałym przykładem urbanistyki hellenistycznej. Za panowania dynastii Attalidów rozbudowano akropol pergamoński, położony na wzgórzu o wysokości 300 m. Rozplanowanie licznych budowli i siatka ulic nawiązywały do ukształtowania terenu a całość otaczały mury obronne. W skład kompleksu wchodziły m.in.:
- wielka Biblioteka Pergamońska (druga po Bibliotece Aleksandryjskiej, której budowę rozpoczął Attalos I. Zbiory biblioteki liczyły ok. 200 000 zwojów);
- teatr dla 10 000 widzów. Rozwiązanie architektoniczne budowli wzorowane jest na teatrach greckich. Widownia została wbudowana w strome zbocze i rozbudowana mocno wzwyż na wąskim wycinku koła (ukształtowanie zbocza nie pozwoliło na wybudowanie typowej widowni opartej na planie zbliżonym do półkola);
- świątynia Dionizosa znajdowała się poniżej teatru, pozostały z niej nieliczne fragmenty;
- świątynia Ateny Polias, zbudowana na tarasie w sąsiedztwie biblioteki
- dziedziniec z propylejami,
- pałac królewski i arsenał
- słynny ołtarz pergamoński poświęcony Zeusowi i Atenie, zbudowany w II wieku p.n.e. dla uczczenia zwycięstwa nad Galatami. Elementy ołtarza zostały odkryte Carla Humanna i wywiezione za zgodą sułtana do Berlina, gdzie został zrekonstruowany w Muzeum Pergamońskim. Na tarasie akropolu pozostała jedynie podbudowa ołtarza.
Na akropolu znajduje się także częściowo zrekonstruowana świątynia Trajana. Zbudowana została przez Hadriana i poświęcona Zeusowi, Trajanowi oraz Hadrianowi. Jest to jedyna budowla, która przetrwała na wzgórzu z czasów cesarstwa rzymskiego. W dobrym stanie zachowała się podziemna część budowli, która była wykorzystywana jako magazyny jeszcze w średniowieczu.
Poza wzgórzem akropolu, w pobliskiej dolinie mieścił się słynny asklepiejon.
W okresie hellenistycznym rozpoczęto wyrób pergaminu, materiału który rozsławił miasto. W mieście znajdowały się także: słynna szkoła rzeźbiarska, z której pochodzi zachowana fragmentarycznie rzeźba: "grupa Galów", szkoła filozoficzna, z którą związany był Krates z Mallos. Pergamon był ważnym ośrodkiem politycznym, handlowym i rolniczym.
Wykopaliska archeologiczne na terenie Pergamonu zainicjował w 1878 Carl Humann, odkrywca ołtarza pergamońskiego. W pracach wykopaliskowych brali udział m.in.: Alexander Conze, Wilhelm Dörpfeld.
