Olszewnica (gmina Borki)
Z Wikipedii
| Olszewnica | |
| Województwo | lubelskie |
| Powiat | radzyński |
| Gmina | Borki |
| Sołtys | Waldemar Zalech |
| Liczba mieszkańców • liczba ludności |
409 os. |
| Strefa numeracyjna (do 2005) |
81 |
| Kod pocztowy | 21-345 Borki |
| Tablice rejestracyjne | LRA |
Olszewnica – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie radzyńskim, w gminie Borki.
W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa lubelskiego.
Zobacz też: Olszewnica, Olszewnica Nowa, Olszewnica Stara
Dzieje wsi.
Olszewnica wyłoniła się na początku XVI w. ze wsi Krasew jako jej dział. Nazwa tego zaścianka odzwierciedlała zapewne położenie wśród lasów i zarośli olchowych. Aż do końca XVII w. zapisywana była łącznie z nazwą wsi macierzystej, jako Krasew-Olszewnica.
Z pierwszą informacją na temat Olszewnicy spotykamy się w Liber retaxationum z 1529 r. Wieś ta płaciła dziesięcinę biskupowi krakowskiemu - 24 gr samodzielnie oraz 3 grz. łącznie ze wsią Bedlno, z którą była w jakiś sposób związana (zapewne osobą właściciela folwarku). Z faktu, iż nie odprowadzała dziesięciny proboszczowi ulańskiemu, można wnioskować, że mieszkali tam sami kmiecie.
Nie wiadomo dokładnie, dlaczego Olszewnicę pomijają rejestry poborowe z lat 1531, 1533 i 1552. Zapewne ten dział Krasewa nie wyróżniał się wówczas szczególną odrębnością w łonie wsi macierzystej. Olszewnica występuje dopiero w rejestrze poborowym z 1564 r. Podaje on, iż ze wsi tej odprowadzany był podatek w łącznej kwocie 4 fl.
Bogaty w informacje jest rejestr z 1580 r. Znajdujemy tam następujący wykaz mieszkańców Olszewnicy i ich stanu posiadania: Tchórzewski, który płacił 1 fl. 15 gr podatku od „chorążyny [Rachańskiej] od 3 półwłóczków osiadłych” (zarządzał także w imieniu tejże chorążyny dobrami w Ulanie, Bedlnie oraz Zarzecu); Walenty Lenardowicz, płacący 3 fl. „z części wszystkiej Rudzińskiej od 3 włók osiadłych” („część Rudzińska” to teren dawnej osady Ruda); Maciej Lenardowicz, odprowadzający 22,5 gr „od półtora włók, które sami orzą” oraz 4 gr „od zagrody bez roli”; Jan Ściborowicz, który oddawał 3 fl. 22,5 gr „od półośmiu półwłóczków osiadłych” z części Marcinowskiej, przy czym wchodziło w skład tego również „półtora półwłóczka z części drugiej Stanisławowskiej”; Mikołaj Domaszewski, płacący 1 fl. z części Lenardów „od włóki osiadłej z obu wsi” (chodzi tu o Olszewnicę oraz Krasew Stary). Owych czterech ostatnich szlachciców miało dobra również w sąsiednim Krasewie Starym.
Niewykluczone, iż w II poł. XVI w. Olszewnica wchłonęła część sąsiedniej wsi Wola Krasewska, która właśnie wówczas zanikła.
W raporcie z wizytacji parafii Ulan z 1595 r. odnotowano istnienie wsi Olszewnica Nobilium [Szlachecka]. Pominięto ją natomiast w wizytacji z 1603 r.
Kolejny rejestr poborowy bogaty w informacje na temat Olszewnicy pochodzi z 1620 r. Wymienia właścicieli i dzierżawców tamtejszych dóbr oraz ich zobowiązania podatkowe: Maciej Gołąbek - 3 fl. „z części Rudzińskiej: z półtoru półanków osiadłych cum decima [z dziesięciną] wedle starych kwitów”, „od zagrody nic, bo się nie ukazała”; Stanisław Domaszewski, „komornik ziemi łukowskiej imieniem jm. p. sędziego łukowskiego” (Krzysztofa Zielińskiego, właściciela Zarzeca oraz kawałka gruntu w Bedlnie) - 4 fl. „z włóki 1 osiadłej”; Mateusz Domaszewski „z bracią swą” - 2 fl. „z półwłóczka osiadłego cum decima [z dziesięciną]”, 4 fl. z „włóki Pietrzykowskiej osiadłej cum decima [z dziesięciną]”, 5 fl. z „części Rudzińskiej z włóki 1 i czwarcizny osiadłych”; Paweł Kraszewski zwany Paszkowskim „z częśnikami swemi” - 5 fl. 15 gr „z półszostu półwłóczków, które sami orzą”; Marcin Sobol „z częśnikami swemi” - 4 fl. „z włóki 1 osiadłej cum decima [z dziesięciną]”; Jakub Kraszewski Kocimek „z częśnikami swemi” - 1 fl. „z półwłóczka, które sami orzą”, 1 fl. z „czwarcizny osiadłej, na którą p. Mateusz Domaszewski się przykłada”; Andrzej i Stanisław Klębowscy - 2 fl. „z części małżonek swych (...) z półwłóczka Rudzińskiego osiadłego cum decima [z dziesięciną]”. Wszyscy ci szlachcice mieli też ziemię w Krasewie Starym, bracia Klębowscy posiadali również część gruntu w Klębowie, zaś Stanisław Domaszewski płacił podatek także z Zarzeca.
Pół wieku później sporządzony został Rejestr pogłównego ziemi łukowskiej z 1673 r. Pokazuje on, iż dobra w Olszewnicy skupione były w tym czasie głównie w rękach dwóch potentatów - Jana Domaszewskiego, wojskiego łukowskiego, oraz Jana Szaniawskiego. Przytłaczającą większość mieszkańców wsi stanowili włościanie. Znalazł się wśród nich również jeden krawiec.
Z II poł. XVIII w. pochodzi najstarsza mapa, na której zaznaczona została Olszewnica, sporządzona w 1786 r. przez de Pertheesa. Natomiast bliższe informacje na temat Olszewnicy z tego okresu zawiera Spis ludności diecezji krakowskiej z r. 1787. Dowiadujemy się z niego, iż wówczas we wsi tej mieszkały 172 osoby, w tym 163 katolików oraz 9 żydów.
Wszystkich katolików mieszkających w owym czasie w Olszewnicy możemy poznać z imienia i nazwiska dzięki unikatowemu dokumentowi, jakim jest Spis mieszkańców parafii Ulan z 1789 r. Było ich wówczas 205. Doliczając 9 starozakonnych, wzmiankowanych w spisie z 1787 r., wychodzi, iż w Olszewnicy mieszkało wówczas już 214 osób. Tak znaczny wzrost zaludnienia wsi na przestrzeni raptem dwóch lat tłumaczyć można jedynie przeniesieniem części poddanych pomiędzy majątkami. Do Olszewnicy mogli przybyć (lub być przypisani) włościanie z Krasewa, w którym właśnie wówczas znacznie zmniejszyła się liczba mieszkańców.
Ze wspomnianego spisu z 1789 r. wynika, iż Olszewnica nadal miała charakter głównie włościański. Dobra skupione były w rękach Kajetana Potockiego (ur. ok. 1750 r., zm. w 1802 r.), syna Eustachego Potockiego, generała artylerii litewskiej, i Marianny z Kątskich, od II poł. XVIII w. właściciela okazałego pałacu w Radzyniu oraz okolicznych dóbr, w tym m.in. Woli Chomejowej oraz części Krasewa, a także mieszkającego w Zarzecu Tomasza Sobolewskiego, łowczego parnawskiego, oraz miejscowego notabla Tadeusza Sobolewskiego, stolnika halickiego.
Na początku XIX w. Olszewnica została jednowioskową gminą. Na mocy dekretu władz Księstwa Warszawskiego, wydanego w 1809 r., status taki uzyskiwała każda wieś. Zaznaczono ją też na mapie Polski z 1816 r., sporządzonej przez Engelhardta.
W 1815 r. Olszewnica została zakupiona wraz z Krasewem przez Kajetana Mińskiego, po którym w 1832 r. odziedziczył ją Hieronim Miński.
Pewne echa dawnej przynależności Olszewnicy do Krasewa przetrwały jeszcze do początku XIX w., bowiem w wydanej w 1827 r. Tabeli miast, wsi, osad Królestwa Polskiego zanotowano nazwę Olszewnica Krasuska. Było wówczas w tej wsi 31 domów oraz 211 mieszkańców. Istniał tam też dwór, bowiem zaznaczono go na mapie Królestwa Polskiego z 1839 r. W roku 1848 Olszewnica (łącznie z Krasewem) płaciła plebanowi ulańskiemu dziesięcinę wartości 13 rub. 50 kop.
W tym czasie właścicielem dóbr w Olszewnicy był Franciszek Jabłoński (ur. w 1806 r.). Miał on o dziesięć lat młodszą żonę Julię, z domu Sasinowską. 28 I 1849 r. urodziła mu ona córkę. Niestety dwa dni później sama zmarła w połogu. Już po jej śmieci wdowiec ochrzcił dziecko w kościele w Ulanie, nadając mu imiona Katarzyna Ferdynanda Antonina. Żonie zaś na miejscowym cmentarzu wystawił żeliwny nagrobek wraz ze wzruszającym epitafium autorstwa Jana Nepomucena Kamińskiego (1777-1855) - aktora, reżysera, pisarza i publicysty.
Krzyż z tablicą epitafialną poświęconą Julii Jabłońskiej jest obecnie najstarszym nagrobkiem ulańskiej nekropolii.
Tablice z nagrobka Julii z Sasinowskich Jabłońskiej
Przechodniu, stań na chwilę, uczcij te ostatki.
Tu płaczą: mąż cnej żony, dzieci dobrej matki.
Co mieli najdroższego, w tym się grobie mieści.
Śmierć im wszystko zabrała - nie wzięła boleści.
W 1859 r. Olszewnica weszła w skład gminy Radzyń. Należała wówczas (1860 r., wraz z Wolą Chomejową) do Stanisława Korwin Szlubowskiego, właściciela rozległych dóbr radzyńskich.
Schyłek Powstania Styczniowego przyniósł uwłaszczenie zamieszkujących Olszewnicę włościan, ogłoszone ukazem z 1864 r. Z kolei na początku roku 1867 dokonano nowego podziału administracyjnego Królestwa Polskiego. Olszewnicę włączono wówczas do nowo utworzonej gminy Biała. Przynależność tę odnotowuje Skorowidz Królestwa Polskiego (1877 r.).
Jak podaje Słownik geograficzny Królestwa Polskiego (tom XIII), w 1885 r. wieś i folwark Olszewnica (zwany także Rudą) należały do dóbr Wola Chomejowa. Folwark Olszewnica składał się z 573 mórg gruntów ornych i ogrodów, 117 m. łąk, 126 m. pastwisk, 498 m. lasu, 51 m. nieużytków, posiadał 4 budynki murowane, 14 drewnianych. Stosowano w nim 9-polowy płodozmian. Powierzchnia wsi Olszewnica wynosiła z kolei 561 mórg. Znajdowało się w niej 27 zagród. Inne natomiast dane podaje tom VII tegoż Słownika. Dowiadujemy się z niego, iż w obrębie Olszewnicy występowały wówczas (1886 r.) wieś i folwark Olszewnica oraz folwark Olszewnica-Jankiew (zanika na początku XX w.). We wsi włościańskiej, liczącej tylko 53 mórg, były 23 domy oraz żyło 326 mieszkańców. Zaś folwark Olszewnica składał się aż z 500 mórg, 4 domów i 16 mieszkańców. Z kolei folwark Olszewnica-Jankiew miał 68 mórg, 3 domy i 8 mieszkańców. Owe rozbieżności w liczbach i nomenklaturze brały się zapewne stąd, iż w czasie pomiędzy zebraniem danych do poszczególnych tomów Słownika zmieniły się stosunki własnościowe na tym terenie.
I wojna światowa, która wybuchła latem 1914 r., w okolice Olszewnicy dotarła rok później. Front austriacko-rosyjski osiągnął ten teren w drugim tygodniu sierpnia 1915 r. Wojska austriackie przeszły przez Olszewnicę 11 VIII 1915 r. Rosjan wypierała 41 Dywizja Piechoty.
Kolejne dane na temat Olszewnicy poznajemy dzięki spisowi powszechnemu z 1921 r. Miejscowość ta dzieliła się nadal na wieś i folwark. W części folwarcznej było 6 zamieszkanych budynków. Żyło tam 205 osób, w tym 92 mężczyzn i 113 kobiet. Wszyscy zadeklarowali narodowość polską oraz wyznanie katolickie. Natomiast we wsi Olszewnica w 41 domach mieszkało 309 osób, w tym 149 mężczyzn i 160 kobiet. W tej grupie było 303 Polaków (wszyscy to katolicy) oraz 6 Żydów (wyznających religię mojżeszową).
Wybuch II wojny światowej i będąca jego następstwem kampania wrześniowa nie ominęła także Olszewnicy. W okolicy tej wsi 1 X 1939 r. rozlokowała się część wojsk Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Polesie" generała Franciszka Kleeberga. Pomiędzy Olszewnicą i Krasewem zatrzymał się 182 pułk piechoty, wchodzący w skład 60 Dywizji Piechoty.
W 1933 r. Olszewnica stała się jednowioskową gromadą w ramach gminy Biała, zaś w 1954 r., po likwidacji gmin, została włączona do gromady Biała.
Kolejne dane statystyczne dotyczące Olszewnicy podaje odtajnione niedawno szczegółowe sprawozdanie ze spisu powszechnego przeprowadzonego w 1970 r. Odnotowano w nim, iż mieszkały tam 493 osoby (242 mężczyzn i 251 kobiet). We wsi było 107 budynków. Łączna powierzchnia gospodarstw wynosiła 666 ha, z czego użytki rolne stanowiły 573 ha. Co ciekawe, do sołectwa Olszewnica należała także osada Dwór, nigdy wcześniej ani później nie wzmiankowana. Jej nazwa nawiązywała zapewne do istniejącego dawniej w Olszewnicy folwarku. W osadzie tej był tylko jeden budynek, w którym mieszkało 9 osób. Była to, jak się zdaje, leśniczówka.
Po przywróceniu w 1973 r. gmin Olszewnica weszła w skład gminy Borki, do której należy po dziś dzień.
W latach 80. wybudowany został w Olszewnicy kościół filialny ulańskiej parafii.
Zaludnienie wsi
Korzystając ze wspomnianych wcześniej źródeł oraz wyliczeń zaprezentowanych w podrozdziale pt. Zaludnienie parafii, można przyjąć, iż w XVI-XVII w. liczba mieszkańców Olszewnicy była następująca: 1580 r. - ok. 150 osób; 1620 r. - ok. 110 osób; 1673 r. - ok. 170 osób. Począwszy od XVIII w. dysponujemy już dokładnymi danymi: 1787 r. - 172 osoby; 1789 r. - 214 osób; 1827 r. - 211 osób; 1886 r. - 350 osób; 1921 r. - 514 osób; 1970 r. - 502 osoby (łącznie z osadą Dwór); 2002 r. - 417 osób.
Jak widać, przez cały XIX w. i na początku XX w. zaludnienie Olszewnicy intensywnie wzrastało. Natomiast w ostatnich latach nastąpił znaczny spadek liczby mieszkańców tej wsi, co wiąże się bezpośrednio z obserwowanym w całym kraju niskim przyrostem naturalnym.
