Kyrie

Z Wikipedii

Zasugerowano, aby ten artykuł zintegrować z artykułem Kyrie Eleison. (dyskusja)

Kyrie eleison (gr. Panie zmiłuj się) jest to forma wołania błagalnego występująca w ST (Ps. 40, 5; 40, 11, Iz. 33,2, a w zmienionej postaci eleison me kyrie - Ps. 7, 3; 10, 14; 31, 10; 56, 2; 86, 3 - numeracja wg Septuaginty), która w tej postaci została przejęta do wszystkich liturgii Kościoła Rzymskiego. W rzymskiej liturgii łacińskiej Kyrie eleison wraz z dodanym później wezwaniem Christe eleison jest formą liturgiczno-muzyczną należącą do Ordinarium Missae, wykonywaną po Introicie i bezpośrednio poprzedzającą Gloria.

Kyrie eleison to gatunek litanijny biorący swoje początki na wschodzie gdzie jest używane do dzisiaj jako odpowiedź ludu na wezwania diakona. W takiej właśnie formie występuje w relacji Eterii - najwcześniejszego, znanego świadka opisującego liturgię jerozolimską końca IV w. Ten typ modlitwy litanijnej najprawdopodobniej powstał w Antiochii, następnie został zaadoptowany w Konstantynopolu, a następnie w Galii i Rzymie, gdzie Kyrie eleison było wykonywane podczas procesji do kościołów stacyjnych jako odpowiedź na inwokacje kantora lub kapłana. Później wezwanie Kyrie eleison usamodzielniło się i zaczęło być wykonywane podczas liturgii. W takiej formie już Sobór z Vaison (526 r.) uprawomocnił użycie Kyrie eleison w Matutinum, Mszy i Vesperes, a Św. Benedykt zalecił jego odmawianie w swojej Regule (ok. 540 r.).

Obecną postać i miejsce Kyrie eleison w liturgii ustalił Papież Grzegorz I Wielki (590-604) dodając wezwanie Christe eleison (jest to wyjątkowe dla rzymskiej liturgii łacińskiej) oraz określając sposób wykonywania w dni powszednie i świąteczne. Trzykrotnie powtarzane Kyrie eleison, Christe eleison i Kyrie eleison zawdzięczamy prawdopodobnie Karolingom i ich trosce o uporządkowanie liturgii.

Ze względu na swoją zwartą i krótką formę tekstową Kyrie eleison miało tendencje do dużej niezależności i rozwoju swobodnej melodyki. Pierwotnie prosta budowa formalna (np.: AAA, ABA) i melodyka umożliwiały wykonywanie Kyrie eleison przez wszystkich uczestników liturgii lecz z czasem coraz bardziej rozbudowane formy (np.: aba cbc dcd) i melodie wykonywali przygotowani kantorzy. Już w czasach pierwszego Ordo Romanum (VI/VII w.) Kyrie eleison wykonywała schola, a w XII w. dziewięć inwokacji Kyrie eleison wykonywane były przez dwa małe zespoły kleryków, z których jeden pełnił funkcję scholi.

Pierwsze zapisy diastematyczne Kyrie eleison możemy odnaleźć w Kyriale, Troparium i Sequentiarium (X w.) z St. Marital de Limoges (Paris B.N. lat. 887) oraz w Cantatorium (X lub XI w.) z tego samego ośrodka (Paris B.N. lat. 1118); transkrypcje czterech z nich występują w Graduale Romanum (1908) (numery od III do VI), w którym łącznie znalazło się 30 melodii Kyrie eleison najbardziej powszechnych w średniowiecznych źródłach (Ordinarium Missae - 18; Cantus ad libitum - 11; Missa pro defunctis - 1). Zwyczajowo określane są one cyfrą pozycji, pod którą tam występują lub poprzez pierwsze wyrazy tropu danej melodii (np.: Kyrie I lub Kyrie Lux et origo, Kyrie II lub Kyrie fons bonitatis itd.).

W późniejszych wiekach do większości melizmatycznych melodii Kyrie eleison dodawano teksty łacińskie (obecnie zwane tropami) najczęściej określane w rękopisach jako: ‘’laudes preces’’, ‘’prosulae’’, ‘’prosae’’ czy ‘’versus ad Kyrie eleison’’. Pierwszym świadectwo na istnienie tropowanych Kyrie eleison dał Amalary z Metzu (ok. 755 do ok. 850) w swoim słynnym ‘’De officiis ecclesiasticis’’. W następnych wiekach, a w szczególności XII i XIII, tropy Kyrie eleison jak i innych części Ordinarium Missae przeżywały swój bujny rozkwit trwający aż do Soboru Trydenckiego, po którym ten rodzaj twórczości został zahamowany.