Kabylowie
Z Wikipedii
Kabylowie (kabylski Leqbayel) – naród berberyjski, zamieszkujący głównie w północno-wschodniej Algierii i przygranicznych obszarach Tunezji (rejon Kabylia w Atlasie Tellskim), a także w diasporze, zwłaszcza we Francji. Wg niektórych szacunków poza swą ojczyzną żyje nawet połowa całej populacji tego ludu, zaś łączna liczebność Kabylów szacowana jest na ok. 4-6 mln. osób.
Posługują się głównie językiem kabylskim, czasem też arabskim. Niemal wszyscy wyznają islam sunnicki, istnieje wśród nich też niewielka mniejszość chrześcijańska.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Kabylowie stanowią wyraźnie wyodrębnioną wśród Berberów grupę narodową zamieszkującą prawdopodobnie od czasów rewolucji neolitycznej obszary górskie w dzisiejszej północno-wschodniej Algierii i przygranicznych obszarach Tunezji dzisiejszy (rejon Kabylia w Atlasie Tellskim). Używana w większości języków nazwa tego ludu wywodzi się od arabskiego słowa al-kabajel (plemiona), sami Kabylowie określają się mianem Leqbayel. Zamieszkiwane przez nich góry stanowiły zawsze obszar ucieczki przed agresorami. Byli nimi Fenicjanie, Rzymianie, Wandalowie, czy Bizantyjczycy. Ostatecznie w VIII wieku tereny Kabylów podbili Arabowie, wywierając piętno na ich historii i zmuszając do przyjęcia islamu. Od VIII wieku na terenach Kabylii żyły grupy ludności wyznające islam i chrześcijaństwo. W latach kolejnych liczba chrześcijańskich Kabylów malała i dziś religię tę wyznaje jedynie nieliczna ich grupa.
Od VIII wieku do 1830 roku Kabylowie stanowili ludność drugiej kategorii, po Arabach, a później Turkach, sprawujących tam władzę od XVI wieku.
Dzieje Kabylów zmieniła dopiero akcja podboju Algierii przez Francuzów. Początkowo nie byli niepokojeni, a część z nich zaczęła współpracę z najeźdźcami (patrz -> żuawi). Z czasem jednak stali się obiektem zainteresowania Francji. Po ustanowieniu w Algierii francuskiej administracji i narzuceniu na ludność podatków doszło do wybuchu powstania, które ogarnęło też Kabylię. Jego przywódcą został Abd el-Kader. Walki trwały do 1847 roku.
Po zakończeniu powstania Kabylia stała się już integralną częścią metropolii. Dla ludności kabylskiej rządy francuskie były szansą na awans ekonomiczny, socjalny i kulturalny. Wielu Kabylów wykorzystało to, migrując w poszukiwaniu pracy do miast na wybrzeżu, bardzo dużo osiedlało sie we Francji. Kabylia, ze względu na ciężkie warunki życia, nie była kolonizowana przez Francuzów, stąd zachowała oryginalną kulturę jak też towarzyszący jej system wartości. Bardzo surowe otoczenie kształtowało charakter mieszkańców. Kabylowie byli cenieni przez Francuzów za inteligencję, energiczne usposobienie, solidność i duże poczucie obowiązkowości. Na terenie Kabylii przed aneksją francuską istniało bardzo słabo rozwinięte rolnictwo. W czasach francuskich, by pozyskać miejscową ludność dla Francji, rozbudowano je, poprzez utworzenie przemysłu spożywczego. Zwiększyło to zapotrzebowanie na uprawiane tam figi, oliwki oraz winorośl. Zapotrzebowanie na te produkty rozwinęło rynek wewnętrzny i spowodowało szybkie wzbogacanie się miejscowej ludności i wzrost jej liczby. Szczególnie rozwinęło się Tizi Wuzu – miasto na wschód od Algieru. Mieszkańcami do dziś w większości są przede wszystkim Kabylowie. Miasto uchodzi też do dziś za centrum kulturalne Kabylii. Produkowano tam wina, owoce, soki. Dzięki bardzo sprawnemu zarządzaniu przez Kabylów własnym terytorium i wykorzystywaniu rynku zbytu w metropolii udało się zapewnić harmonijny rozwój gospodarczy, społeczny i kulturalny. Stopniowo rozwijała się ich kultura, zwłaszcza język. Zapoczątkowało to proces narodotwórczy. Język kabyle, by wyodrębnić się od zagrożenia arabizacji, przyjął alfabet łaciński.
Sytuacja Kabylów zmieniła się po uzyskaniu przez Algierię niepodległości. W czasie wojny z Francuzami w latach 1954-1962 na obszarach Algierii przewagę zdobył FLN – ugrupowanie o charakterze lewicowym, islamskim, ale podszyte wyraźnie arabskim nacjonalizmem. Określiło się ono jedynym reprezentantem Algierczyków – do których należeli nie tylko Arabowie, ale też Berberowie, Turcy, algierscy Żydzi, czy wreszcie stanowiąca ok. 15% ogółu ludność europejska. Spowodowało to podział wśród mieszkańców Kabylii. Część popierała FLN, gdzie zdobyła silną pozycję a spora grupa sympatyzowała z Francuzami. Rekruci – Kabylowie walczyli też przeciw FLN, które stosowało metody terrorystyczne w czasie walk z Francuzami, w szeregach wojska, oddziałów paramilitarnych, oraz Legii Cudzoziemskiej.
Kapitulację Francji w traktacie z Evian i wycofanie się jej z Algierii przyjęli z niedowierzaniem, odnajdując się w szeregach OAS. Zwolennicy Francji wśród Kabylów stali się obiektem represji. Tragiczny zwłaszcza był powojenny los kabylskich żołnierzy walczących u boku Francuzów jako – harkis, magzhens na terenie Algierii, czy członków „komand myśliwskich” (Commando de Chasse) i Grup Samoobrony (GAD)w samej Kabylii. Represje były tak silne, że doprowadziły do zahamowania procesu narodotwórczego i emigracji najbardziej uświadomionej części narodu kabylskiego do Francji i próby zasiedlania miast, podjętej przez rząd, przez element arabski.
Po 1962 roku niepodległa już Algieria rozpoczęła budowę własnej tożsamości – wyraźnie arabskiej i socjalistycznej. Proces arabizacji wykluczył od razu z dostępu do administracji, oświaty, wojska i sądownictwa spore grupy ludności, w tym Kabylów. Zniszczył też szanowaną wcześniej przez Francję ich strukturę samorządową. W miejsce samorządu wprowadzano na ich terytoriach scentalizowaną administracje na wzór socjalistyczny. Nie mogąc się odnaleźć w nowej rzeczywistości, jak i nie mogąc awansować społecznie i rozwijać sie ekonomicznie, sporo mieszkańców Kabylii wybrało z konieczności emigrację. We Francji, gdzie osiedlali sie najchętniej szczególnie w latach 70. XX wieku, mieszka prawie 50% wszystkich Kabylów. Stopniowo poprzez fatalne administrowanie, wzrost obecnej we władzach korupcji i centralnie sterowane gospodarką nie uwzględniające interesu społeczności lokalnej nastąpiło coraz bardziej widoczne rozczarowanie się algierską państwowością wśród Kabylów. Dodatkowym czynnikiem była polityka unifikacji obywateli Algierii. Zaczęto wprowadzać klasyczny arabski nie znany szerzej nie tylko wśród Arabów ale wręcz znikomo wśród Kabyli posługujących sie własnym językiem tamazight, względnie językiem "algierskim" – mieszanką arabskiego i języków berberyjskich.
W marcu 1980 roku nastąpiło wydarzenie, które symbolicznie uznaje się za przełom we wzajemnych relacjach rządu i Kabyli. Na uniwersytecie w Tizi-Wuzu, stolicy Kabylii władze odwołały wykład o starokabylskiej poezji. Nazajutrz ponad półtora tysiąca studentów zebrało się pod lokalną siedzibą rządzącej partii domagając się równego statusu dla ich języka. Zapoczątkowało to falę strajków, a później zamieszek, które szybko rozprzestrzeniły się do innych miast Kabylii i do Algieru. W dniu 20 kwietnia 1980 roku rząd Algierii zdecydował się na stłumienie siłą protestów. W nocy na uczelnie i do wszystkich zakładów, których pracownicy przyłączyli się do strajku, wtargnęły oddziały policji. Strajkujących bito, szczuto psami i aresztowano, a część zabito.
Arabizacja w konsekwencji przybrała na sile w 1981 roku, ponieważ Kabylowie stali sie osobami postrzeganymi jako potencjalne zagrożenie dla państwa. Utworzono wówczas Najwyższą Radę d/s Arabskiego Języka Narodowego. Szykany wobec Kabylów przybierały na sile wszędzie, a ich widownią stały się zwłaszcza uczelnie wyższe, gdzie dochodziło do otwartych protestów studentów – Kabyli przeciw zmuszaniu ich do posługiwania się klasycznym arabskim w rozmowach towarzyskich. Arabizacja stała się procesem nasilonym na terenach górskich, zdominowanych przez Kabylów.
[edytuj] Walka o niepodległość
Masowa emigracja Kabylów nie oznaczała utraty kontaktów z ich ojczyzną. Pamiętali o niej cały czas. Inwestowano w niej zarobione pieniądze. Kapitał przywożony przez emigrantów z Francji spowodował rozwój miejscowej gospodarki sparaliżowanej po utracie rynku meropolii. Rozwinęło się zwłaszcza budownictwo, kamieniarstwo, oraz usługi i handel. Kabylię zaczęto nazywać "Małą Szwajcarią". Dopływ kapitału w latach 60. i 70. XX wieku spowodował wzmocnienie ekonomiczne lokalnej społeczności i silniejsze artykułowanie swoich poglądów na politykę czy system społeczny. Cechą charakterystyczną jest ich pogląd, że wszystkim powinien zajmować sie samorząd i tam powinne zostawać płacone przez obywateli podatki, silny demokratyzm oraz antyislamistyczna orientacja polityczna, która w Algierii przysparza im wielu zaciekłych wrogów. Nie tylko w obozie fundamentalistycznym, ale także wśród postkomunistycznej nomenklatury, której przedstawicielem jest obecny prezydent Algierii, generał Abdelaziz Buteflika, dzierżący najwyższe funkcje partyjne i państwowe od odzyskania niepodległości w 1962 roku.
Po 1962 roku życie polityczne Kabylii było zdominowane przez osobę Ait Ahmeda, który wsławił się już w latach pięćdziesiątych, podczas krwawej wojny z Francuzami o niepodległość Algierii. Po powstaniu Algierii jako państwa niepodległego polityk ten przegrał walkę o władzę w Algierii z komunistami, podobnie jak prozachodni liberałowie skupieni wokół Muhammada Budiafa i umiarkowani tradycjonaliści z obozu Ferhat Abbasa. Kiedy po 1988 roku nastąpiła demokratyzacja, Ait Ahmed założył własną partię – Związek Sił Socjalistycznych. Podczas wyborów parlamentarnych 1991 roku, zakończonych triumfem skrajnych fundamentalistów islamskich, którzy zdobyli bezwględną większość głosów, Związek Sił Socjalistycznych stał się po islamistach i postkomunistach trzecią siłą polityczną Algierii. Wygrał na terenie Kabylii. Kabylowie okazali się obok silnie zeuropeizowanej inteligencji z Algieru przeciwnikami utworzenia w Algierii republiki islamskiej, zdecydowanie opowiadając się za świeckim ustrojem i obecnym u nich równouprawnieniem kobiet. Islamiści zostali odsunięci od władzy. Powstało GIA – Islamska Grupa Zbrojna prowadząca walkę metodami terrorystycznymi. Na terenie Kabylii wytępili ją doszczętnie sami Kabylowie.
Arabizacja prowadzona odgórnie doprowadziła do wyraźnego wyodrębnienia się Kabylów spośród ludności Algierii. Mając inną mentalność, inny system wartości, wychowani w kulturze pracy prowadzili bierny opór przeciw działaniom władz. Konsekwencją była działalność władz marginalizujących Kabylię i pomijanie jej przy ważniejszych inwestycjach i rozdziale środków państwowych jak i próby kolonizacji przez element arabski miast Kabylii. W latach 80. i 90. stopniowo konflikt między Kabylami a państwem narastał. Czekano tylko na "iskrę"
W dniu 18 kwietnia 2001 roku w małym kabylskim miasteczku podczas niewielkiej demonstracji, policja zamordowała ucznia miejscowej szkoły średniej. Wiadomość ta podziałała na Kabylów jak "iskra na beczkę prochu". Wybuchło spontaniczne powstanie przeciwko postkomunistycznemu rządowi prezydenta Butefliki. Demonstranci zniszczyli komisariaty policji, koszary armii, banki, gmachy administracji państwowe. Związek Sił Socjalistycznych został zbojkotowany. Stosowano ostracyzm wobec służby w wojsku i płacenia podatków. W miejsce organów administracji państwowej Kabylowie utworzyli samorząd, zgromadzenia wiejskie zwane "aarsz". Wyłaniały one delegatów na zjazdy o szerszym zasięgu sejmiki regionalne. Delegaci zostali zobowiązani do posłuszeństwa instrukcjom nadawanym przez swoje społeczności przy pomocy przysięgi honoru i mogli być w razie jej złamania odwołani. W czerwcu 2001 roku rząd algierski stracił kontrolę nad Kabylią. Prezydent Buteflika zdecydował się na podjęcie negocjacji.
Kabylowie odmówili. Rząd stworzył organizację złożoną z kolaborantów pod nazwą El-Kser. Żądała ona wypuszczenia więźniów politycznych oraz całkowitego wycofania policji z terenów Kabylii, jej mieszkańcy ją zignorowali a jej liderów obrzucono kamieniami, gdy próbowali perswazji wobec buntowników. Rząd przekupywał delegatów aarsz i w wielu wypadkach się to udawało, ale przekupionych delegatów ich zgromadzenia odwoływały. Nieprzekupnych zamykano w więzieniach jako zakładników, lecz apelowali oni do swoich społeczności o niepoddawanie się państwowemu terrorowi i zazwyczaj byli oni odbijani lub uwalniani nawet siłą.
Cechą kabylskiego powstania jest żywiołowa niechęć do jakichkolwiek form władzy, obieralnej czy też nie. Przysięga honoru, składana przez delegatów aarsz zakazuje im jakiegokolwiek sprawowania władzy nad społecznościami.
W ciągu 2002 roku władze państwowe wielokrotnie próbowały spacyfikować zbuntowane obszary. Próby te nie odniosły zamierzonego efektu.
[edytuj] Wygląd zewnętrzny
Obecnie najczęściej uważa się, że pod względem typu antropologicznego Kabylowie zbliżeni są bardzo do starożytnych Berberów. Do dzisiaj wielu Kabylów zachowało cechy wskazujące na ich bardzo starożytne pochodzenie – niebieskie lub zielone oczy oraz jaśniejsze blond lub szatynowe włosy. Wszyscy Kabylowie mają bardzo homogeniczną strukturę somatyczną i wyraźnie odróżniają się od Arabów. Nawiązują oni swoim oryginalnym wyglądem do człowieka z Cro-Magnon co świadczy o ich lokalnym pochodzeniu. Drugim typem występującym wśród nich jest dość jasno pigmentowany typ corded. Dużą ciekawostką jest istnienie wśród nich mniejszości którą klasyfikuje się jako należącą do rasy nordyckiej. Prawdopodobnie jest to wpływ jasnego typu corded jak i obecności resztek ludu Wandalów, który osiedlił się na terenach Kabylii w 533 roku, uciekając przed armią bizantyjską. Być może pewien wpływ na występowanie tego typu antropologicznego mieli najemnicy słowiańscy i germańscy perskiego awanturnika Abd er-Rahmana ibn Rostema, który starał się w Hiszpanii zdobyć dla siebie własne państwo i na drodze swojej wędrówki mijał tereny zamieszkiwane przez Kabylów. Zarówno typ kromanioński jak i corded, czy wyraźny klasyczny śródziemnomorski, wraz z nielicznym typem nordyckim wyraźnie przeważają nad typem orientalnym, obecnym wśród Kabylów w bardzo małych ilościach. Badania antropologiczne były przeprowadzane wśród ludności Kabylii przez naukowców francuskich w latach dwudziestych XX wieku. Oprócz powyższych cech składowych wynikających z obliczeń cech fizycznych ważną wskazówką potwierdzającą powyższą tezę są dane statystyczne o cechach pigmentacyjnych Kabylów. Około 45% ma włosy ciemne i ciemnobrązowe, 40% szatynowe 11% blond a 4% rude. Odpowiadają temu dane o barwie oczu. Około 54% Kabylów ma oczy ciemne, brązowe, jasnobrązowe, 30% mieszane: zielono-piwne czy szaro-piwne, 16% niebieskie, szaroniebieskie, rzadziej zielone. Często jasne oczy korelują z ciemnymi, czy szatynowymi włosami, średnie antropometryczne są identyczne z rasą nordycką. W górskich rejonach domieszka jaśniejszych składników jest silniejsza a w ośrodkach miejskich jak Tizi - Wuzu słabsza. Zdaniem naukowców po analizie ilościowej składników antropologicznych obecnych u Kabylów można dostrzec, że profil antropologiczny ludności Kabylii odpowiada zachodniej Norwegii, co zapewne jest też świadectwem jakiegoś odległego związku tych terenów.
[edytuj] Znani Kabylowie
- Zinedine Zidane
- Karim Benzema
- Święty Cyprian
- Święty Donat
- Lounès Matoub
[edytuj] Bibliografia
- Jan Bystroń, Algier, Kraków 1928
- Anonim, „Kabylska wiosna”. Berberowie w Algierii nie ustają w walce o swoje prawa, portal Arabia.pl, dostępne w Internecie, dostęp 2008-01-19, 17:14
