Jazz

Z Wikipedii

Jazz – gatunek muzyczny, który powstał w pierwszej połowie XX wieku na południu Stanów Zjednoczonych w Nowym Orleanie jako połączenie muzyki zachodnioafrykańskiej i europejsko-amerykańskiej. Stanowi połączenie muzyki ludowej, artystycznej i rozrywkowej.

Jazz charakteryzuje się rytmem synkopowanym, a także dużą dowolnością interpretacyjną i aranżacyjną oraz tendencją do improwizacji. Miało to związek z faktem, iż pierwszymi twórcami tego gatunku byli przeważnie nie znający nut potomkowie niewolników.

Według niektórych muzykologów jazz jest raczej formą interpretacji niż stylem muzycznym.

Spis treści 1 Charakterystyka gatunku 2 Historia 2.1 Korzenie jazzu 2.2 Rozwój jazzu 3 Jazz w Polsce 4 Wpływ 5 Główne style jazzowe 5.1 Big band jazz i swing 5.2 Bop 5.3 Hard bop 5.4 Cool 5.5 Free jazz 5.6 Fusion jazz 5.7 Jazz nowoorleański i klasyczny 5.8 Soul jazz i groove 5.9 Style pokrewne 6 Zobacz też 7 Linki zewnętrzne

[edytuj] Charakterystyka gatunku

James Lincoln Collier wyróżnia trzy podstawowe atrybuty jazzu: swing, funkcję ekstatyczną i kod indywidualny.

Swing to w ujęciu Colliera wywodząca się z praktyki czarnych muzyków istota rytmiki jazzowej, polegająca na specyficznej lekkości i sprężystości rytmu. W aspekcie technicznym polega na podziale taktu na nierówne, niemożliwe do zapisu muzycznego jednostki rytmiczne, okazjonalnym stosowaniu vibrato, urozmaiceniu linii melodycznej akcentami rytmicznymi i częstych zmianach dynamiki, wywołującej efekt specyficznej "mowy" instrumentów.

Funkcja ekstatyczna jazzu wywodzi się z religijnego charakteru zachodnioafrykańskich tańców obrzędowych i zaznacza się w jazzie przede wszystkim w trakcie tzw. jam sessions, improwizowanych koncertów. Improwizacja i wzajemna inspiracja muzyków prowadzi do czynnego zaangażowania słuchaczy, wyrażającego się w aplauzie, okrzykach, oklaskach itp.

Kod indywidualny jazzu to identyfikujący wykonawcę sposób komunikacji między nim a słuchaczem, przejawiający się w kreacji melodii, vibrato, ostrości i zmianach natężenia dźwięku, zaniku dźwięku itp.

[edytuj] Historia

[edytuj] Korzenie jazzu

Jazz powstał na drodze złożonego, wielofazowego procesu, w którym można wyróżnić etap rozwoju afrykańskiej muzyki ludowej i inkorporacji do niej elementów muzyki amerykańsko-europejskiej, wyodrębniania się gatunków muzycznych stanowiących źródła jazzu (negro spirituals, plantation songs, blues, ragtime) oraz krystalizowanie się nowego nurtu muzycznego w końcu wieku XIX.

Ludność murzyńska była sprowadzona do Ameryki Północnej już w wieku XVI i XVII – jej muzyka towarzyszyła ekstatycznym obrzędom, tańcom, zajęciom codziennym. Ze względu na warunki życia i korzenie instrumentarium tej muzyki było proste, miała ona przede wszystkim charakter wokalny (często posługująca się falsetem), o nieskomplikowanej melodyce. Powszechnie stosowana w niej była heterofonia. Forma wykonawcza to często tzw. call-and-response – zawołanie lub pytanie głosu solowego i odpowiedź chóru.

Na pieśni murzyńskie tego okresu wywierała też duży wpływ hymnodia protestancka, a w niektórych rejonach muzyka francuska i hiszpańska. Wpływy muzyki protestanckiej to przede wszystkim hymny i psalmy, zawarte w śpiewnikach tekstowych lub zawierających też melodie opracowane na wiele głosów, np. The Bay Psalm Book (Cambridge, Mass., 1640) czy XVIII-wieczne hymny T. Buttsa, J. Cennika, J. Newtona, I. Wattsa, G. Whitefielda i J. i Ch. Wesleyów.

W wieku XIX z tej syntezy w muzyce czarnej ludności Stanów Zjednoczonych wyklarowały się nowe style i gatunki muzyczne, kluczowe dla genezy jazzu: white spirituals, obejmujące religious ballads, folk-hymns i revival spirituals oraz negro spirituals, obejmujące ring-shout, song-sermons, jubilee, spiritual mellows i gospel songs, które razem z plantation songs weszły w skład kultury tak czarnych, jak i białych Południa.

Kolejne gatunki to trudne do zdefiniowania blues i ragtime. Ragtime powstał jako przeniesienie na fortepian stylu gry na banjo, charakteryzuje się rytmem krzyżującym się lub synkopowanym, może być zapisywany nutowo. Blues charakteryzuje się nastrojowością, wywodzącą się ze spirituals oraz zawołań i zawodzeń (moans, field hollers).

W wieku XIX blues miał formę 12-taktową, po 1900 zyskał dużą popularność w rejonie Nowego Orleanu i Delty w stanie Missisipi. Do znanych śpiewaków bluesowych należą m.in. Blind Lemon Jefferson, Charlie Patton, John Lee Hooker, Muddy Waters, a śpiewaczek np. Gertrude "Ma" Rainey. W latach 20. blues uzyskał klasyczną formę instrumentalną boogie-woogie, spopularyzowaną zwłaszcza przez kompozytora Saint Louis Blues W. C. Handy'ego.

[edytuj] Rozwój jazzu

Początkowa faza rozwoju jazzu wiąże się z Nowym Orleanem, miastem o bogatej tradycji muzycznej. Stamtąd pochodził jeden z najbardziej rozpoznawalnych muzyków tego gatunku, który upowszechnił jazz na całym świecie: wokalista i trębacz Louis Armstrong. Znaczenie dla rozwoju jazzu ma jednak także muzyka z Delty w stanie Missisipi.

Można wyróżnić kilka podstawowych okresów stylistycznych w historii jazzu: dixieland (ok. 1910), jazz chicagowski (lata 20.), swing (lata 30.), bebop (lata 40.), cool-jazz i hard bop (lata 50.), free jazz (lata 60.). W obrębie tych przemian stylowych nastąpiło przejście od polifonii (jazz nowoorleański, dixieland, jazz chicagowski) poprzez jazz symfoniczny i jazz big-bandów po okres eksperymentów muzycznych, modalizmu i jazz rocka.

[edytuj] Jazz w Polsce

Wczesna historia jazzu w Polsce to lata 20. (kiedy istniały swingujące zespoły muzyczne) i 30. (istniał wtedy Jazz Club YMCA, muzykę jazzową popularyzowało radio). Pod koniec lat 30. pojawiła się w Polsce swingowa faza jazzu, reprezentowana przez Henryka Warsa, braci A. i H. Goldów, Jerzego Petersburskiego, Szymona Kataszkę, Adiego Rosnera i Zygmunta Karasińskiego.

W okresie stalinizmu jazz był zakazany. Po roku 1956 pojawiły się festiwale jazzowe (w 1956 Międzynarodowy festiwal jazzowy w Sopocie, w 1958 Jazz Jamboree). Nastąpiło wtedy szybkie przejście od jazzu tradycyjnego do jazzu współczesnego. Pojawił się też paralelizm rozwoju do prądów amerykańskich i europejskich. Powstało "Polskie Stowarzyszenie Jazzowe" (w skrócie PSJ) wydające płyty wykonawców tego gatunku.

Do najważniejszych polskich przedstawicieli jazzu należą m.in..: Adam Makowicz,Leszek Możdżer, Jan Ptaszyn Wróblewski, Michał Urbaniak, Andrzej Jagodziński, Krzysztof Komeda, Sławomir Kulpowicz, Henryk Miśkiewicz, Andrzej Trzaskowski, Zbigniew Namysłowski, Janusz Zabiegliński, Tomasz Stańko i Zbigniew Seifert.

[edytuj] Wpływ

Jazz inspirował w latach 20. i 30. wielu kompozytorów europejskich, m.in. Dariusa Milhauda, Maurice'a Ravela i Igora Strawińskiego. Zaznaczył się także w rytmice wiersza pozostającego w kontakcie ze Strawińskim T.S. Eliota. Pod koniec lat 50. wystąpiła fala zbliżenia między jazzem a muzyką poważną, określana jako "trzeci nurt" – należeli do niego Gunther Schuller, Karlheinz Stockhausen, Ornette Coleman, John Coltrane i Albert Ayler.

W Polsce jazzem inspirował się np. Bogusław Schäffer.

[edytuj] Główne style jazzowe

[edytuj] Zobacz też

• twórcy i wykonawcy muzyki jazzowej
• grupy jazzowe
• muzycy jazzowi

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Diapazon – polski serwis jazzowy