Izyda

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy bogini egipskiej. Zobacz też: imię Izyda.

Izyda (gr. Ἶσις Isis, dopełniacz Ἴσιδος Isidos, egip. Iset, Iszet) – w mitologii egipskiej władczyni nieba i ziemi, jedno z wcieleń Wielkiej Macierzy; utożsamiana później z grecką Demeter. Córka bogini Nut i boga Geba, siostra Ozyrysa, Seta i Neftydy. Poślubiła swojego brata Ozyrysa, była matką Horusa. Wraz z bratem i synem stanowili naczelną triadę bóstw Egiptu. Według innych źródeł jest ona siostrą Horusa.

Kiedy Set zabił Ozyrysa, Izyda odnalazła jego szczątki i wraz z Neftydą przywróciła męża do życia.

Izyda karmiąca Horusa

Izyda i Harpokrates (Horus)

Od momentu podboju Egiptu przez Aleksandra Macedońskiego kult Izydy uległ silnej hellenizacji, a Serapejon, w Aleksandrii, stał się najważniejszą świątynią, w której była czczona. W tej uwspółcześnionej formie obok Izydy występował jej nowy towarzysz Serapis, a jej syn Horus otrzymał nowe, greckie imię Harpokrates. Świątynie poświęcone bogini otrzymywały odtąd dwie różne nazwy: albo Serapejon (od imienia jej partnera), albo Izydejon (od jej własnego imienia). Kobiety z dynastii Ptolemeuszy uznawały Izydę za swoją protektorkę. Żona Ptolomeusza II, Arsinoe, występowała publicznie jako żywe wcielenie bogini i nosiła jej suknie i atrybuty. Tak samo robiła Kleopatra VII.

Najważniejsze ośrodki kultu, poza Aleksandrią, znajdowały się w Abydos, Busiris i File.

Z Egiptu kult bogini rozprzestrzenił się we wszystkich koloniach greckich i w całym basenie Morza Śródziemnego, głównie w miastach nadmorskich, gdzie była czczona jako patronka marynarzy i kupców, z przydomkiem Pelagia, co znaczy "Morska". W Grecji, w Koryncie stała się tak popularna, że zajęła miejsce naczelnego bóstwa miasta. W II w. p.n.e. jej kult dotarł na Sycylię i do Italii. W Kampanii, w Puteoli, wówczas najważniejszym mieście portowym południa, powstał Serapejon, a w Herkulanum i Pompejach Izydejony. Stąd kult bogini dotarł do Rzymu. Cesarz Kaligula wybudował Izydzie świątynię na Polu Marsowym, zwanej tam Izydą Polną (Isis Campensis). Na północy Italii głównym centrum kultu była Akwileja. Jego wyznawcani byli także Kommodus i Domicjan. Kult Izydy przetrwał aż do VI w. n.e.

[edytuj] Kult

Głównym świętem Izydy w Rzymie były jesienne Isia, odbywające się między 28 października a 4 listopada. Jego treścią był mit o Izydzie i Ozyrysie. Kolegium sakralne składało się z dożywotnich duchownych, ubierających się w olśniewająco białe szaty. Na ich czele stał najwyższy kapłan, propheta, czyli prorok. Wyznawcy bogini, tak mężczyźni, jak i kobiety, byli stowarzyszeni w różnych bractwach. Członkowie bractwa "pastoforów" w czasie religijnych procesji nosili kapliczki z posążkami bogini i z symbolami jej kultu. Bractwo "melaneforów" (czarne kolegium) ubierało się w czarne szaty. Istniało też kolegium "hipostolów" i tak zwani "pausarii", którzy się opiekowali ołtarzykami wystawianymi bogini.

Obok kultu publicznego pod koniec okresu helleńskiego powstały misteria na cześć Izydy. Kult misteryjny zarezerwowany był dla wtajemniczonych, miał charakter ezoteryczny, opierał się na wierze w zmartwychwstanie po śmierci (tak jak zmartwychwstał dzięki Izydzie Ozyrys).

Z autorów antycznych o Izydzie wspominali: Herodot, Tacyt w swych Dziejach (IV,83), Plutarch w traktacie De Iside et Osiride, Dionizjos z Halikarnasu i Józef Flawiusz. Kilka litanii, za pomocą których modlono się do bogini, zamieścił w Metamorfozach Owidiusza (księga XI).

W sztuce Izyda była często przedstawiana w pozycji siedzącej z małym Horusem na kolanach lub przy piersi oraz jako kobieta z dyskiem słonecznym między krowimi rogami i berłem lub znakiem anch w dłoni. Jako Izyda Pelagia była przedstawiana z żaglem w dłoni. Bogini poświęcona była róża, a korona z róż zwanych "świętymi różami abisyńskimi" stanowiła część wyposażenia zmarłych. Jej świętym zwierzęciem była krowa.