Irena Iłłakowiczowa

Z Wikipedii

Irena Iłłakowiczowa z domu Morzycka, ps. "Irena", "Barbara" (ur. 26 lipca 1906 w Berlinie, zm. 4 października 1943) – polska podporucznik Narodowych Sił Zbrojnych, agentka wywiadu Organizacji Wojskowej Związku Jaszczurczego i NSZ. Córka Bolesława Morzyckiego i Władysławy z Zakrzewskich, siostra Jerzego. Poliglotka; władała sześcioma językami obcymi: francuskim, angielskim, perskim, fińskim, niemieckim i rosyjskim.

Urodziła się w Berlinie, zaś po wybuchu rewolucji październikowej, po 1917 wraz z rodziną przebywała w Finlandii. Po powrocie do kraju, uczyła się w szkole sióstr Zgromadzenia Najświętszego Serca Jezusowego w Zbylitowskiej Górze. Następnie studiowała nauki humanistyczne na Uniwersytecie Grenoble we Francji.

Podczas wędrówki po alpejskich górach, jeden z jej uczestników spadł w głąb wąskiej szczeliny. Wypadek ten zakończył się jego śmiercią. Irena, która podjęła się wydobycia zwłok, została spuszczona na linie i odnalazła ciało zmarłego. Została za ten czyn nagrodzona szwajcarską złotą odznaką alpinistyczną.

W Paryżu poślubiła Azisa Zangenaha – syna księcia Kurdystanu. Następnie wspólnie zamieszkali w pałacu w Persji. Irena była osobą przyzwyczajoną do częstych kontaktów rodzinnych oraz towarzyskich i z tego też powodu pobyt w Kurdystanie stawał się dla niej coraz bardziej uciążliwy. Po dwóch latach, za zgodą męża, opuściła ten rejon i udała się do Teheranu, gdzie w poselstwie polskim umożliwiono jej powrót do Polski. Po pobycie w kraju, wyjechała do Paryża. Poznała tam Jerzego Olgierda Iłłakowicza, którego poślubiła 23 października 1934 w Warszawie. 25 czerwca 1936 urodziło się ich jedyne dziecko – córka Ligia.

[edytuj] Działalność wywiadowcza

W październiku 1939 Irena Iłłakowiczowa rozpoczęła działalność konspiracyjną, szczególnie koncentrując się na współpracy z Organizacją Wojskową Związek Jaszczurczy. Podczas okupacji niemieckiej przyjęła nazwisko Barbara Zawisza. Irena i jej mąż Jerzy ukrywali się pod różnymi adresami ze względu na zagrożenie aresztowania przez gestapo. Rozpoczęła służbę jako agentka wywiadu w podcentrali "Zachód". Do zadań sieci "Z" należało rozpoznanie wojskowe, gospodarcze i komunikacyjne. Oddział II Komendy OW ZJ, w porozumieniu z Oddziałem II Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej, prowadził nadzór nad siecią. Biegle władała językiem niemieckim, wyjeżdżała więc kilkakrotnie do Berlina, gdzie znajdował się punkt kontaktowy Ekspozytury podcentrali "Zachód".

Na przełomie lat 1941 i 1942 sieć została rozbita przez Niemców. Konsekwencją tego wydarzenia było wiele aresztowań działaczy konspiracyjnych. Irenę gestapo aresztowało 7 października 1942. Uwięziono ją na Pawiaku i rozpoczęto przesłuchania, na których nikogo nie wydała. Działacze organizacji, w której służyła, świadomi jej roli w wywiadzie, przesłali jej potajemnie cyjanek, z którego nie skorzystała. Dzięki staraniom jej męża, 16 stycznia 1943 zorganizowano wydostanie Ireny z hitlerowskiego więzienia. Przekupiony strażnik miał umieścić ją w grupie więźniów niepolitycznych, skierowanych na transport do Majdanka. Gdy tam się znalazła, oddział żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych z Pomorza, w marcu 1943 dokonał udanego odbicia Ireny z obozu. Przebrani w mundury gestapo, przyjechali pod bramę obozu i przedstawili dokument nakazujący przekazanie Ireny na śledztwo w Warszawie. Wydarzenie to zostało udokumentowane w raporcie Delegatury Rządu.

Przebywała krótko w Lubelskiem; następnie znalazła się w Klarysewie-Janówku. Wróciła do Warszawy i zamieszkała u dr Miłodroskiej przy ul. Filtrowej. Rozpoczęła służbę rozpoznawczą w NSZ przeciw ekspozyturze sowieckiej. Jej mąż miał zostać wysłany do Anglii jako przedstawiciel TNRP. Zaproponował, że zabierze ze sobą swoją żonę, jednak dowództwo uznało ten pomysł za niewłaściwy i podjęło decyzję o wysłaniu Ireny wraz z Tadeuszem Salskim (ps. "Jan"). Dziewięć dni przed wyjazdem, wieczorem w dniu 4 października 1943 poprzez rozmowę telefoniczną została wezwana w ważnej sprawie. Irena, podejrzewająca prowokację, udała się jednak w określone przez rozmówcę miejsce, gdyż wezwanie to uznała za zbyt istotne. W razie gdyby nie powróciła do godz. 22, poprosiła dr Miłodroską, aby powiadomiła określony punkt kontaktowy. Irena Iłłakowicz została zamordowana w nieznanych okolicznościach. Mąż Jerzy rozpoczął poszukiwania i odnalazł ciało Ireny w kostnicy przy szpitalu przy ul. Oczki (które zostało znalezione na Polu Mokotowskim).

Sprawcy jej zabójstwa pozostają nieznani. W dniach przed śmiercią zajmowała się rozpracowywaniem radiostacji w Otwocku wspierającej akcje przejmowania sowieckich spadochroniarzy zrzucanych na teren Polski. Z tych też powodów podejrzenia padały na NKWD lub PPR.

Pochowana na Cmentarzu Powązkowskim pod nazwiskiem Barbara Zawisza. Gestapo często wysyłało swoich funkcjonariuszy na uroczystości rodzinne, dlatego też jej mąż dla bezpieczeństwa uczestniczył w pogrzebie w przebraniu grabarza, jej matka zaś – osoby z obsługi cmentarnej. W roku 1948 na nagrobku matka Ireny Iłłakowiczowej umieściła tabliczkę z prawdziwym nazwiskiem zmarłej.

Iłłakowiczowa została pośmiertnie (20 maja 1944) awansowana do stopnia podporucznika czasu wojny rozkazem dowódcy NSZ. W 1995 roku odznaczono ją Krzyżem Narodowego Czynu Zbrojnego (nr 1-95-59).

[edytuj] Bibliografia

• Sylwetki kobiet-żołnierzy. Służba Polek na frontach II wojny światowej, część 7 pod redakcją Krystyny Kabzińskiej. Fundacja "Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek", Toruń 2007. ISBN 83-88693-02-6, s. 138-143.