Hip-hop
Z Wikipedii
 |
Jakość tego artykułu jest obniżona przez użyte w nim próżne wyrażenia. Możesz pomóc, usuwając je z tekstu tego artykułu. |
Hip-hop – ruch kulturowy, rozpoczęty przez Afroamerykanów i Latynosów we wczesnych latach 70. XX wieku w nowojorskim Bronksie. Hip-hop zaczął powoli przenikać do świata kultury masowej na początku lat 80., by w następnej dekadzie rozprzestrzenić się na każdy zakątek globu. Za początek ruchu hiphopowego uważa się zwykle wczesne dokonania DJ Kool Herca (ok. 1969-1971), a DJ Hollywood jest uznawany za pierwszego, który określił kulturę mianem "hip-hopu".
Cztery główne aspekty, bądź "elementy" kultury hip-hop to MCing (rapowanie), DJing, graffiti, i b-boying (znany też jako breakdance). Niektórzy dodają też aktywizm polityczny, modę hiphopową, slang, przemysł filmowy, teatr, czy nawet architekturę. Hip-hop poczuwa się do pokrewieństwa z muzyką reggae w jej różnych postaciach, z którym to ruchem łączą go społecznie postępowa i antyestablishmentowa ideologia oraz aspekt sztuki ulicznej i folkloru miejskiego. Rap jako awangardowy gatunek muzyczny tworzony jest zwykle za pomocą rapowania i produkcji beatów (albo też DJingu).
Pochodząc ze zmarginalizowanych społecznie środowisk, kultura hip-hopu jest spontanicznie niekonformistyczna w odniesieniu do zachodniego systemu wartości i estetyki, np. często nie potępia łamania prawa, ani nie stroni od wulgarnej ekspresji.
Spis treści |
[edytuj] Historia powstania
[edytuj] Korzenie hip-hopu
Za pioniera hip-hopu uchodzi Kool Herc, emigrant z Jamajki, disc-jockey puszczający muzykę na ulicach Bronksu. Herc zaszczepił w Nowym Jorku tzw. soundsystem, czyli jamajską dyskotekę polegającą na miksowaniu płyt i śpiewaniu bądź rymowaniu do tych podkładów przez DJ-a. Sama melorecytacja, na Jamajce zwana toastingiem, ma jeszcze dłuższą tradycję, ponieważ wywodzi się prawdopodobnie z rytualnych zaśpiewów plemion afrykańskich. Podczas swych występów Herc i inni DJ-e nie ograniczali się do miksowania płyt, ale starali się również nawiązać żywy kontakt z publicznością: przez mikrofon komentowali przebieg imprez, pozdrawiali znajomych i zachęcali wszystkich do wspólnej zabawy, posługując się przy tym zwykle rymowanym slangiem, który wywodzi się z pieśni niewolników murzyńskich (tzw. call-response). Stopniowy wzrost znaczenia tej zabawy słowem doprowadził do wyodrębnienia się osobnej grupy wykonawców nazywanej MCs (Masters of Ceremony). Wyśpiewywane przez nich teksty początkowo były jedynie dodatkiem do muzyki puszczanej w klubach i na ulicach, z czasem jednak stały się najważniejszym składnikiem utworów hiphopowych. Rozwój rapu był również mocnym impulsem dla graffiti, napisów i rysunków malowanych w podziemiach metra, na wagonach i na murach kamienic.
[edytuj] Hip-hop w USA
Hip-hop powstał w początkach lat 70. XX wieku w Brooklynie, dzielnicy Nowego Jorku. Bieda, bezrobocie i przestępczość panujące na ulicach gett powodowały frustrację, poczucie wykluczenia i sprzeciw wobec systemu i supremacji białych Amerykanów. Na tym podłożu wyrastały postulaty i aspiracje czarnej młodzieży, która stworzyła i rozpowszechniła kulturę hip-hop.
Po nawiązaniu przez hip-hop lat 80. zeszłego wieku do poglądów Malcolma X, jego politycznym obliczem stała się nacjonalistyczna wersja islamu połączona z wątkami antykapitalistycznymi, bliskimi krytyce społecznej znanej z ideologii radykalnej lewicy.
Po kilku latach dominacji rapu polityczno-religijnego pojawił się inny nurt tej muzyki, tzw. gangsta rap. Sprzeciw wobec aparatu represywnego państwa przeistoczył się w nim w otwartą nienawiść do policji; etos człowieka z getta walczącego o własną godność zastąpił wzorzec jednostki żyjącej poza prawem, a zamiast postulatów przebudowy społeczeństwa pojawił się nacisk na indywidualny sukces finansowy połączony z eksponowaniem jego zewnętrznych atrybutów: kosztownej biżuterii, drogich samochodów i towarzystwa kobiet. Gangsta-rap związany był mocno z subkulturą młodzieżowych gangów rywalizujących ze sobą o strefy wpływów w czarnych gettach.
W następnych latach hip-hop stawał się coraz bardziej popularny, otwierały się przed nim podwoje rozgłośni radiowych i stacji telewizyjnych. Telewizja MTV wkrótce zaczęła puszczać ich muzykę, po czym stała się nawet wzorem politycznej poprawności (political correctness). Rap w USA przestał ograniczać się wyłącznie do czarnej publiczności, zaczął zdobywać popularność również wśród innych grup etnicznych, zwłaszcza tych dotkniętych społeczną marginalizacją – początkowo Latynosów, potem także białych.
[edytuj] Hip-hop w Polsce
Breakdance do Polski trafił w połowie lat 80., przypuszczalnie za sprawą filmu Steana Leatana "Beat Street", który zrobił wielką furorę w Europie po festiwalu w Cannes. Pierwsze mistrzostwa Polski odbyły się już w roku 1985 w Piotrkowie Trybunalskim. Pierwsza grupa w Polsce to Be-bob (później Broken Step), która została założona ok. 1986, tj. w dwa lata po sukcesie filmu "Beat Street". Po wielkim Bumie Breaka w roku 1987 została założona we Włocławku grupa Scrab Beat, której liderem i założycielem jest Robert Nieznański. Trzeba także wspomnieć o grupie Gold Streat Boyz z Kołobrzegu.
Muzyka hip-hopowa w Polsce na szerszą skalę pojawiła się w latach 90. XX wieku, z kilkuletnim, w stosunku do zachodniej Europy, opóźnieniem (choć w latach 80. pojedyncze utwory rapowe, z udziałem samplera tworzyli Deuter, Kult, czy Dezerter). Na początku lat 90. pojawił się zespół Salem z płytą Skate, następnie zespół Bad Master C. Jednak pierwszą bardziej znaną produkcją okazała się wydana w 1995 płyta Wzgórza Ya-Pa-3.
Niedługo potem (1995) zaczął się prawdziwy boom wraz z pojawieniem się płyty Alboom Liroya z Kielc, okrzykniętego twórcą polskiej odmiany gangsta rapu. Płyta ta osiągnęła do dziś rekordowy półmilionowy nakład. W 1996 z własną płytą zadebiutował Kaliber 44 z Katowic. W tym samym roku album-składankę wydała S.P. Records – mała wytwórnia, znana z płyt Kultu i Kazika, który ze swoim zespołem już w 1989 roku nagrał hiphopowy utwór "45-89", a w latach 90. Spalam się, Spalaj się! i Oddalenie – pierwsze polskie płyty rapowe.
Z początkiem 1993 muzyka hip-hopowa po raz pierwszy pojawiła się w polskiej radiofonii za sprawą Bogny Świątkowskiej (audycja "Kolorszok" w radiu Kolor). Ponieważ w jej audycjach debiutowało wielu artystów, zyskała miano "matki chrzestnej polskiego hip-hopu".
Polscy raperzy wcześnie dopatrzyli się podobieństwa między gettami miast amerykańskich a polskimi blokowiskami, z którymi hip-hop na stałe się zidentyfikował. Na scenie warszawskiej zaistniały zespoły takie jak Molesta, Warszafski Deszcz (dawniej 1kHz, Trzyha), ZIP Skład, wkrótce po nich OMP, Mor W.A., Płomień 81, RHX oraz bardzo aktywny od samego początku organizator i producent DJ 600 V. W Poznaniu i całej Polsce popularność zyskał Slums Attack i jego lider Peja.
Oprócz przeważającego w kraju "ulicznego" nurtu hip-hopu, pojawiły się i inne odmiany gatunku. Pierwsza płyta zespołu Kaliber 44, Księga Tajemnicza. Prolog reprezentuje gatunek nazwany hardcore-psycho rapem z uwagi na mocne brzmienie i teksty o psychodelicznym wydźwięku. Jego twórca Magik, po odejściu z Kalibra aż do samobójczej śmierci z końcem roku 2000 robił rap z Rahimem i Fokusem w zespole Paktofonika, którego styl odbiegał znacznie od produkcji Kalibra. Album Kinematografia Paktofoniki uważany jest za kluczowy dla ewolucji polskiej sceny. Fokus i Rahim kontynuowali ją jeszcze w składzie Pokahontaz.
Część sceny odbiegającą od wizerunku "raperów z ulicy" dziennikarze darzą większą sympatią i określają mianem "inteligentnego hip-hopu". Zaliczani do niego są wykonawcy tacy jak Paktofonika, Abradab, Eldo z zespołem Grammatik, Fisz, Łona, czy O.S.T.R. (który jest jednak na swój sposób "hardkorowcem"). Niektórzy z tych artystów, jak i Kanał Audytywny, reprezentują ewolucję hip-hopu w kierunku form bardziej abstrakcyjnych. Oprócz zespołów, które zdobyły szerszą popularność, a co za tym idzie osiągnęły sukces finansowy, istnieje też ogromny tzw. underground (podziemie) – zespoły tworzące dla własnej satysfakcji, szukające wytwórni, czy też same z różnym skutkiem zajmujące się produkcją i dystrybucją i znane zazwyczaj tylko zainteresowanym. Wśród stosunkowo nielicznych w polskim hip-hopie kobiet wymienić należy weteranki Aśkę Tyszkiewicz – raperkę, wokalistkę i organizatorkę ze Szczecina grającą w zespole Snuz, oraz warszawski zespół Paresłów.
W 2001 pojawiły się pierwsze filmy dokumentalne o polskim hip-hopie. Film Blokersi Sylwestra Latkowskiego, który wywołał sporo kontrowersji, zainteresował hip-hopem publikę spoza hiphopowego środowiska. Również Men In Black – podziemny film o graffiti, oraz książka Andrzeja Budy Historia kultury hip-hop w Polsce 1977-2002. Kolportowane były drukowane magazyny zajmujące się obszernie tematyką hip-hopu, wśród nich Ślizg (nie jest wydawany od stycznia 2007), Klan, Magazyn Hip-Hop.pl, Magazyn Hip Hop.
Lata 2001-2004 to czas rywalizacji raperów. Na wolno pojedynkowali się Tede i Eldo, oraz ich ekipy – Gib Gibon Skład i Obrońcy Tytułu. Za pośrednictwem prasy walczyli poznaniacy – Peja i Gural. Studyjny pojedynek odbyli też Mes z Warszawy i poznaniak Mezo, poróżnieni o pseudonim. Lata 2004-2005 to kolejny beef – tym razem pomiędzy Pihem i Dużym Pe. W 2006 głośny stał się beef pomiędzy Tede (i jego wytwórnią Wielkie Joł) a składem Płomień 81 (Onar i PeZet).
W Polsce rozpoczęła się także postępująca komercjalizacja hip-hopu – obecność w mediach i stacjach radiowych tzw. "hiphopolo" i paradoksalnie coraz mniejsze nakłady płyt, spowodowane wyparciem tradycyjnych kompaktów przez format mp3. Komercjalizacji nie ulegają jednak pozostałe elementy hip-hopu. Od roku 2005 media powoli odwracają się od hip-hopu. W radiu nadaje się coraz mniej polskiego rapu. Poznikały niektóre magazyny i strony internetowe, a wśród nawet czołowych wykonawców zauważyć można powrót do "nielegali" i darmowych lub płatnych ofert internetowych. Wielu znanych wykonawców wyraziło rozczarowanie nie znalazłszy w hip-hopowych karierach zaspokojenia swoich aspiracji finansowych.
[edytuj] 4 elementy hip-hopu
Podkłady muzyczne tworzone przez DJ-ów, rymowane melodeklamacje raperów, breakdance oraz graffiti uznaje się na ogół za cztery elementy całej kultury hip-hopu.
[edytuj] Muzyka (Rap)
Zobacz więcej w osobnym artykule: Rap.Niektórzy twórcy (tzw. producenci) tworzą muzykę hip-hopową od początku do końca, podstawową dla hip-hopu jest jednak technika samplowania i loopowania, polegająca na zapętlaniu i miksowaniu niewielkich fragmentów dźwiękowych, zaczerpniętych bądź to z płyt innych wykonawców bądź to z zestawów próbek (sampli), przygotowanych specjalnie do tego typu zastosowań (breakbeat). Taka metoda komponowania, oparta o cytat i iterację, wbrew pozorom daje nieraz interesujące rezultaty i produkcje wartościowe artystycznie, chociaż w wielu skrajnych przypadkach wymyka się tradycyjnie pojmowanej oryginalności. Tak jest na przykład kiedy samplowana jest znaczna część kompletnej aranżacji muzycznej. Problemów przysparza też sampling z nagrań solowych innych artystów, szczególnie nie hip-hopowych. Sampling daje hip-hopowym utworom specyficzny charakter i jest źródłem charakterystycznych dla tej muzyki specjalnych efektów. Samplowane fragmenty nabierają w nowym kontekście nowego życia i nowej jakości, do czego jednak twórcy oryginalnych brzmień często nie odnoszą się pozytywnie, a chroniące własność intelektualną wytwórnie płytowe grożą akcją sądową. W Polsce np. miały miejsce w tym względzie konflikty między Wzgórzem Ya-Pa-3 a Czesławem Niemenem, a kilka lat później między Peją a Stanem Borysem. W rezultacie producenci beatów są pod presją używania krótkich i zmienionych, praktycznie nierozpoznawalnych fragmentów, lub nawet w ogóle zaniechania techniki samplowania bez zgody oryginalnego autora. Hip-hopowi kompozytorzy mogą też, w miarę posiadanych możliwości, używać jakichkolwiek metod skomputeryzowanej i tradycyjnej muzyki.
Początkowo do robienia hip-hopowych imprez wystarczał mikrofon i dwa gramofony. Przełomem było odkrycie przez Grand Wizard Theodore'a scratchowania – czyli techniki szybkiego poruszania w przód i tył płytą położoną na talerzu gramofonu i uzyskaniu w ten sposób charakterystycznego dźwięku "szurania", na przemian pogłaśnianego i wyciszanego. Nastąpiła błyskawiczna ewolucja i coraz więcej DJ-ów tworzyło swoje indywidualne triki. W ten sposób gramofon stał się właściwie pełnoprawnym instrumentem, gdyż okazało się że można "zagrać" na nim dowolny dźwięk, a "turntablizm", czyli "granie" na dwóch gramofonach jednocześnie, urosło do rangi sztuki, wymagającej niemal ekwilibrystycznej sprawności i całych lat ćwiczeń. Zapotrzebowanie na płyty do scratchowania spowodowało w hip-hopie częściowy nawrót do (wysoko cenionych) winylowych płyt.
Jeszcze inną techniką która ewoluowała wraz z rozwojem hip-hopu jest human beatbox – naśladowanie różnych dźwięków (mogące z powodzeniem zastąpić instrumentalny akompaniament) i tworzenie rytmu ustami.
W Ameryce warstwa liryczna rapu opiera się na slangu używanym w czarnych gettach. W Polsce hip-hop odwołuje się do języka ulicy – hip-hopowe teksty są manifestacją rapowego, jak i ogólnie "osiedlowego" slangu oraz języka używanego przez młodzież. Niecenzuralność rapowych tekstów jest głównym źródłem kontrowersji, jakie wzbudza hip-hop. Silny nacisk kładzie się na sprawne władanie językiem przez MC, cenione są oryginalne rymy, umiejętności poetyckie i interpretacyjne (każdy raper wykonuje tylko swoje własne teksty), niespodziewane zbitki słowne, sprawne improwizowanie (freestyle) oraz dobry "flow", czyli jak potok słów płynie do beatu. Przekaz, który ma być autentyczny, w znacznej mierze nawiązuje do własnych przeżyć i otoczenia autora, a co za tym idzie hip-hopowe produkcje są zbiorowo autoportretem pokolenia ich twórców.
[edytuj] Taniec (B-boying)
Zobacz więcej w osobnym artykule: Breakdance.Z prywatek Bronksu i Harlemu wyrósł kolejny składnik kultury hip-hopu: breakdance. Wyłonił się on dzięki wprowadzeniu przez DJa Herca techniki wydłużania za pomocą dwóch egzemplarzy tej samej płyty tzw. break, czyli fragmentu utworu z bogatą linią perkusyjną stanowiącego swego rodzaju chwilowe "złamanie" stałej rytmiki utworu. Rozpoczęcie przez DJa zapętlania breaka było jednoczesnym sygnałem dla b-boys i b-girls (b pochodzi od break) by rozpoczęli swój taniec. Jego wykonawcy przykuwają uwagę płynnymi ruchami, gimnastyczną sprawnością i figurami akrobatycznymi.
[edytuj] Malowanie (Graffiti)
Zobacz więcej w osobnym artykule: Graffiti.
Malowanie i pisanie po murach bloków, kamienic, budynków publicznych, na stacjach metra i po wagonach pociągów powiązane z innymi rodzajami hiphopowej aktywności. Przeważnie odbywa się to bez zgody właściciela malowanego obiektu, a więc przez "establishment" uznawane jest za przejaw wandalizmu, czym niewątpliwie jest. "Dzieło" zostaje zamalowane na polecenie właściciela budynku i znika bezpowrotnie, chyba że zostanie sfotografowane i opublikowane. Czasem odbywają się tzw. jamy (czyt. dżemy), czyli imprezy okolicznościowe podczas których ściany oddane grafficiarzom są legalnie malowane.
