Choroba zakaźna

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji.
Aby uczynić go weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.

Choroby zakaźne, choroby infekcyjne - grupa chorób ludzi, zwierząt i roślin, będących następstwem zakażenia ustroju czynnikiem zakaźnym i złamania sił odpornościowych organizmu (lub w odwrotnej kolejności) lub obecności w organizmie bioaktywnych toksyn (jadów) drobnoustrojów.

Do niedawna mianem choroby zakaźnej określano choroby wywoływane także przez robaki (np. owsica), pierwotniaki (np. malaria) i małe stawonogi (np. wszawica). Obecnie te choroby nazywane są chorobami pasożytniczymi.

Choroba zakaźna, która może łatwo przenosić się pomiędzy organizmami (czy to ludzkimi czy zwierzęcymi) w sposób pośredni lub bezpośredni nosi nazwę choroby zaraźliwej.

[edytuj] Czynnik etiologiczny i postacie

Przyczyną chorób zakaźnych mogą być następujące czynniki etiologiczne:

wiroidy zakażające tylko rośliny
wirusy
priony
bakterie (w tym riketsje)
grzyby

Zdolne do wywołania choroby są jednak tylko niektórzy przedstawiciele wymienionych grup. W dużej części zależy to od zdolności do wywołania choroby danego patogenu, a także od odporności własnej pacjenta, dawki i wirulencji czynnika zakaźnego oraz wpływu dodatkowych czynników. W obecnych czasach, gdy AIDS występuje epidemicznie, a część zakażeń powodowana jest przez pewne działania medyczne (zakażenia jatrogenne, np. przez obniżanie odporności organizmu przy przeszczepach) niemożliwym jest określenie ściśle grupy patogennych drobnoustrojów.
Powszechnie stosowany jest podział na:

choroby bakteryjne
choroby wirusowe
grzybice
riketsjozy
choroby prionowe (zakaźne encefalopatie gąbczaste (TSE))
jadzice - choroby wywołane przez jady

Dokładniejszy podział na krętkowice, chlamydiozy itd. jest mało powszechny.

Zaproponowany tu podział nie jest jednym słusznym. Jest on jednak najpopularniejszy (w literaturze fachowej bardzo rzadko proponowany jest inny!) i pozwala zaklasyfikować każdą chorobę do jednej z grup.

[edytuj] Droga szerzenia

Rezerwuarem zarazków (pierwsze ogniwo łańcucha epidemiologicznego) jest najczęściej organizm chory (np. w przypadku ospy prawdziwej człowiek, gruźlicy - zwierzę lub człowiek, mozaiki tytoniowej - roślina) lub nosiciel (np. w przypadku duru brzusznego). Rzadziej źródłem zakażenia jest materia nieożywiona (np. gleba jest źródłem tężec). Do zakażenia jakiegoś organizmu może dojść różnymi drogami (II ogniwo), co niekoniecznie wiąże się z wywołaniem choroby, gdyż drobnoustroje chorobotwórcze mogą zostać zwalczone przez układ odpornościowy, wywołać nosicielstwo, itp. Możliwe jest także przeniesienie czynnika etiologicznego na osobniki z tego samego gatunku lub między gatunkami (III ogniwo). Przeniesienie patogenu na inny gatunek, np. w przypadku wścieklizny u ludzi, może być "ślepą uliczką" dla wywołujących tę chorobę RNA-wirusów.

[edytuj] Objawy i rozpoznawanie

Badania mikrobiologiczne są aktualnie podstawą diagnozowania chorób zakaźnych

Objawy chorób zakaźnych są różne, a mówiąc dokładniej, są zależne od patogenu i stanu chorego. Większość chorób zakaźnych cechuje gorączka, choć nie jest to regułą (np. botulizm).
W rozpoznaniu dużą uwagę przywiązuje się do:

objawów obiektywnych (ze względu na fakt, że wiele zarazków manifestuje w swoisty, charakterystyczny tylko dla siebie, sposób np. czarna krosta - wąglik; plamkowo-grudkowa wysypka powstała w jednym "rzucie" - ospa prawdziwa; rumień wędrujący - borelioza itd.)
hodowli mikrobiologicznych
badań serologicznych.
czasem stosuje się także dodatkowe badania (RTG klatki piersiowej w infekcyjnych chorobach płuc).

[edytuj] Leczenie

Stosuje się leczenie przyczynowe nakierowane na hamowanie patogennych cech drobnoustrojów i dezaktywację toksyn pochodzenia biologicznego. Największe znaczenie na tym polu mają chemioterapeutyki, takie jak: antybiotyki, sulfonamidy, leki przeciwwirusowe, antytoksyny, a także niekiedy fagi. Stosuje się także leczenie objawowe mające na celu poprawę sił pacjenta.
Leczeniem rzadko występujących chorób zakaźnych, AIDS, zakażeń HBV i HCV, neuroinfekcji zajmują się lekarze chorób zakaźnych.

[edytuj] Profilaktyka

Ostrzeżenie na płocie szpitala zakaźnego

Profilaktyka chorób zakaźnych polega zasadniczo na unieszkodliwieniu źródeł zakażenia, ograniczaniu mechanizmów i dróg szerzenia, unikaniu wytwarzania lekooporności przez drobnoustroje, wzroście odporności populacji. Praktycznie sprowadza się to do:

izolacji (o ile jest w ogóle konieczna) i leczeniu ludzi chorych i nosicieli
poddawania kwarantannie zwierząt, osób i mienia podejrzanego o zakażenie/skażenie
izolacji, leczenia i przeprowadzania ubojów sanitarnych wśród zwierząt
kontrolowania osób pracujących z żywnością
przetwarzania żywności i wody
kontroli epidemiologicznej ludzi, zwierząt, ujęć wody itd.
używania sterylnego sprzętu medycznego
utylizacji jednorazowego sprzętu medycznego
przeprowadzania zabiegów dezynfekcyjnych
przestrzegania higieny osobistej
używania środków ochrony osobistej
prowadzenia szczepień i (historycznej już) wariolizacji
dobierania antybiotyków na podstawie antybiogramów

[edytuj] Choroby zakaźne, jako broń biologiczna

Część chorób zakaźnych (wąglik, dżuma, botulizm, ospa prawdziwa i inne) może być użyta jako broń B .

[edytuj] Historia

Choroby zakaźne towarzyszyły życiu od samego początku, choć w dziejach Ziemi są zjawiskiem stosunkowo młodym. Na szczątkach pierwotnych ryb paleopatolodzy stwierdzili próchnicę zębów. Najwcześniejsze odkrycia archeologiczne, świadczące o tym, że ludzie chorowali na choroby infekcyjne, datuje się na okres plejstocenu, jednak największy rozwój przypadł na neolit wywołany przez rozwój rolnictwa i hodowli zwierząt (osiadły tryb życia). Opisy chorób zakaźnych, proponowane leczenie i profilaktyka pojawiały się już w Starożytnych Chinach, a także później w Księgach Hipokratesa. Już w tamtych i późniejszych czasach, mimo powszechności teorii samorództwa, prawidłowo wskazywano niektóre metody walki z tymi schorzeniami, np. izolację chorych. Odkrycie przez Leeuwenhoek'a bakterii niewiele w tej kwestii zmieniło. Dopiero w 1796 roku w Europie (w Chinach metoda znana kilka wieków przed naszą erą) pojawiła się pierwsza szczepionka. W 1892 niemiecki bakteriolog Robert Koch przedstawił zestaw postulatów, zwanych postulatami Kocha, które głosiły:

patogen musi zostać wyizolowany z zainfekowanego organizmu i mieć związek ze zmianami patologicznymi
patogen wyizolowany od osoby chorej musi wywołać tą samą chorobę po zakażeniu nim zdrowego człowieka lub zwierzęcia

Nie zawsze ten postulat jest słuszny: swoisty patogen dla ludzi nie wywoła choroby u świnek morskich i vice versa

Zarazek musi zostać ponownie wyizolowany od doświadczalnie zakażonego organizmu

Krokiem milowym okazały się prace Louisa Pasteura: obalenie samorództwa, pasteryzacja, szczepionka przeciw wściekliźnie i inne. Największe jednak, pole walki z chorobami zakaźnymi powstało po odkryciu przez A. Fleminga i jego współpracowników pierwszego na świecie antybiotyku.

W XX i XXI wieku w krajach rozwiniętych opanowano większość chorób zakaźnych, jednak poważnym problemem stały się oporne na działanie antybiotyków szczepy drobnoustrojów, a także pojawiające się nowe schorzenia wywoływane przez nieznane lub nierozpoznane do tej pory patogeny.

Od lat 80. XX wieku w wielu krajach rozprzestrzeniły się zakażenia ludzkim wirusem upośledzenia odporności (HIV), innym zagrożeniami które stały się poważnym zagrożeniem pod koniec XX wieku to wariant choroby Creutzfeldta-Jakoba i SARS.

Należy zauważyć, że w związku z zagrożeniami aktami bioterroryzmu na nowo może pojawić się zagrożenie zachorowaniami na choroby zakaźne, które dawno zostały opanowane, np. wąglik czy ospa.

Zgony z powodu schorzeń zakaźnych i pasożytniczych stanowią ok. 25% wszystkich zgonów na naszej planecie. Nadal nie rozwiązanymi problemami w skali globalnej są: gruźlica, schistosomatoza i malaria.