Biały Dunajec

Z Wikipedii

Biały Dunajec
Województwo	małopolskie
Powiat	tatrzański
Gmina	Biały Dunajec
Wójt	Andrzej Jacek Nowak
Liczba mieszkańców (2006)  • liczba ludności	4200
Strefa numeracyjna (do 2005)	(0-18) -20
Kod pocztowy	34-425
Tablice rejestracyjne	KTT
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Biały Dunajec – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tatrzańskim, na wysokości 660-950 m n.p.m.siedziba gminy Biały Dunajec. Gmina Biały Dunajec położona jest na południu Polski, w centrum Podhala, 10 km na północ od Zakopanego. Obejmuje obszar 3,5 tys. hektarów. Oprócz największej wsi – Biały Dunajec, w skład gminy wchodzą sołectwa: Gliczarów Górny, Gliczarów Dolny, Sierockie i Leszczyny.

Biały Dunajec składa się z następujących ulic: Jana Pawła II, Krajowe, Gliczarowska, Za Torem, Kościuszki, Witosa, Miłośników Podhala, Generała Galicy, Piłsudskiego, Skupniowej i Batorego. Najniżej położona, najstarsza część wsi nosi do dzisiaj historyczną nazwę "Sołtystwo", natomiast wierchowe części Białego Dunajca to: Tatary, Dańkowe, Gile i Stołowe.

Przez Biały Dunajec przepływa górski potok o tej samej nazwie. Przez miejscowość przechodzi też łącząca Kraków z Zakopanem droga krajowa nr 47, będąca częścią Zakopianki.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.

[edytuj] Historia

Najdawniejsza historyczna wzmianka o Białym Dunajcu pochodzi z 1564 r., kiedy to lustratorzy dóbr królewskich wymienili tę osadę jako nową, w której było sześciu kmieci. Akt lokacyjny Białego Dunajca został wystawiony w piętnaście lat później – 23 lutego 1579 r. Zasadźcą wsi osadzonej na prawie niemieckim został kmieć Jędrzej Pawlik, który był też pierwszym sołtysem. Po nim funkcję sołtysa pełnili jego potomkowie, którzy za udział w wojnach na kresach Rzeczypospolitej (m.in. z Rosją za króla Stefana Batorego, czy z Turcją za króla Zygmunta III Wazy) zostali nobilitowani i uzyskali nazwisko Pawlikowski. W XVII wieku obszar wsi Biały Dunajec sięgał wierzchołków Tatr. Podstawą utrzymania białodunajczan była hodowla owiec (w 1692 r. naliczono ich 2 tys.sztuk).

W czasie rozbiorów jako część Galicji, Biały Dunajec trafił pod panowanie Austrii. W 1809 roku na licytacji Biały Dunajec i osiem innych wsi oraz rozległe terytoria tatrzańskie, zostały sprzedane Tomaszowi Uznańskiemu. Podczas autonomii galicyjskiej w roku 1865, ustawą Sejmu Krajowego utworzono samorząd gminny. Kadencja wójta i rady trwała wówczas 5 lat. Już wtedy gmina białodunajecka miała własny herb przedstawiający na błękitnym tle poziomo ułożoną białą rybę a nad nią trzy złote gwiazdy sześcioramienne ułożone trójkątnie. W dniu 27 listopada 1873 r. w Białym Dunajcu przychodzi na świat Andrzej Galica, późniejszy generał, legionista Józefa Piłsudskiego, twórca Pułków Strzelców Podhalańskich, poseł, senator, poeta. W 1920 dowodził 21 Dywizją Piechoty Górskiej zwycięsko pokonując wojska Lenina pod Warszawą . Jego pomnik znajduje się przy Urzędzie Gminy w Białym Dunajcu. W roku 1884 galicyjska c.k. rada szkolna krajowa zorganizowała w Białym Dunajcu filialną szkołę, która mieściła się w prywatnym domu, dzierżawionym na cele oświatowe. W 1889 roku białodunajczanie przystąpili do budowy własnej szkoły. Zlokalizowana ona jest w dolnej części wsi i nosi imię Kazimierza Wielkiego. W roku 1910 wybudowano drugi budynek szkolny, w górnej części wsi, noszący imię Karpackiej Brygady WOP. W roku 1902 została założona Ochotnicza Straż Pożarna. W latach 1913-1914 w pensjonacie Teresy Skupień mieszkał Włodzimierz Lenin.

W 1919 roku wybudowano fabrykę tektury korzystającą z energii z turbin wodnych napędzanych siłami potoku Biały Dunajec. W latach 20. powstał też młyn walcowo-turbinowy. Jeżeli chodzi o administrację kościelną, to Biały Dunajec należał początkowo do parafii nowotarskiej a później do Szaflar. Pod koniec XIX wieku białodunajczanie podjęli starania o budowę kościoła. Zostały one uwieńczone powodzeniem dopiero w okresie dwudziestolecia międzywojennego, kiedy to wybudowano kościół oraz ustanowiono w 1938 roku samodzielną parafię pw. Matki Bożej Królowej Aniołów.

W latach pięćdziesiątych nastąpiła elektryfikacja wsi. W latach sześćdziesiątych wybudowano dom nauczyciela i ośrodek zdrowia. W roku 1964 założono urząd pocztowy, a od roku 1973 Biały Dunajec jest siedzibą filii banku spółdzielczego. W latach dziewięćdziesiątych wieś została zwodociągowana, skanalizowana i przeprowadzono telefonizację na szeroką skalę. W 2006 roku wybudowano Gminną Halę Sportową.

[edytuj] Znani białodunajczanie

• Stanisław Pawlikowski – pierwszy wójt Białego Dunajca w 1865 r. oraz poseł na sejm austriacki
• ks. arcybiskup Ferdynand Pawlikowski – arcybiskup w Graz-Seckau w Styrii (Austria)
• ks. Kajetan Pawlikowski – proboszcz w Limanowej
• Andrzej Galica – generał brygady, twórca pułków Strzelców Podhalańskich
• Andrzej Skupień-Florek – poeta podhalański z przysiółka Stołowe
• Antonina Tatarówna – nauczycielka, założycielka Domu Orląt w Suchem
• Zofia Graca – poetka góralska z osiedla Tatary
• ks. kan. Witold Józef Kowalów – proboszcz w Ostrogu na Wołyniu (Ukraina)
• Władysław, Krzysztof, Anna i Jan Trebunie-Tutki – muzykująca rodzina