Antykoncepcja
Z Wikipedii
Antykoncepcja (anti conceptio – przeciw poczęciu) – pierwotnie wszelkie działania zapobiegające zapłodnieniu, obecnie także środki wczesnoporonne, przeciwdziałające trwałemu zagnieżdżeniu się zarodka we wnętrzu macicy. Stosowanie antykoncepcji jest podstawą świadomego macierzyństwa i ma na celu zapobiec niechcianej ciąży z powodów:
- wiekowych – zbyt młody lub zbyt późny wiek matki
- ekonomicznych – brak środków do utrzymania zadowalającego statusu materialnego rodziny
- zdrowotnych – ciąża może pogorszyć stan zdrowia kobiety
- genetycznych – istnieje zbyt wielkie prawdopodobieństwo, że dziecko będzie obciążone nieuleczalną wadą genetyczną
- gwałtu.
Żadna z dotychczas stosowanych metod nie jest w 100% pewna ani też w każdej sytuacji możliwa do zastosowania, nie mniej każda osoba zainteresowana stosowaniem antykoncepcji może znaleźć środek i metodę optymalną w swojej sytuacji. Jednym z ważniejszych parametrów każdej metody antykoncepcji jest jej skuteczność określana wskaźnikiem Pearla. Im wskaźnik Pearla ma mniejszą wartość tym antykoncepcja jest skuteczniejsza.
Spis treści |
[edytuj] Antykoncepcja a religia
Antykoncepcja jest tematem kontrowersyjnym, głównie z tego względu, że poszczególne metody są różnie oceniane a co za tym idzie, użycie ich przez wyznawców danej religii jest dopuszczalne lub moralnie naganne. Świadkowie Jehowy nie mogą stosować jedynie środków antykoncepcyjnych o charakterze poronnym natomiast Kościół katolicki i Islam dopuszczają wyłącznie metody naturalne, odrzucając wszelkie inne jako sprzeczne z Biblijną/Koraniczną koncepcją osoby i płciowości ludzkiej. Kościół katolicki zaakceptował metody naturalne na II Soborze Watykańskim (1962-1968). Jan Paweł II pisał, że antykoncepcja sztuczna jest sprzeczna z pełną prawdą aktu płciowego jako właściwego wyrazu miłości małżeńskiej [1].
Głównie ze względów religijnych metody antykoncepcji dzieli się na metody sztuczne i metody naturalne.
[edytuj] Metody naturalne
Istnieje kilka odmian metod naturalnych. Mają różne nazwy lecz wszystkie one sprowadzają się do ustalenia ścisłego lub prawdopodobnego terminu owulacji i powstrzymywania się od współżycia płciowego w tak zwanym okresie płodnym. W cyklu menstruacyjnym występują dwa okresy bezpłodne, pierwszy przed owulacją i drugi, 3-4 dni po niej. Metody wyłączające z abstynencji tylko ten drugi okres mają większą skuteczność, dochodzącą nawet do 0,2. Większą skuteczność mają też metody ustalające moment owulacji na podstawie kilku objawów. Wskaźnik Pearla dla najmniej skutecznych metod, jednoobjawowych dochodzi do 20. Dodatni wpływ na skuteczność metod naturalnych ma sumienność i regularność prowadzonych obserwacji, ścisłe przestrzeganie okresów abstynencji, regularny tryb życia i funkcjonowanie w stałym związku[2].
[edytuj] Metody jednoobjawowe
- metoda termiczna
- metoda Billingsów
- Kalendarzyk małżeński zwany też metodą Ogino i Knaussa, od lat 70. XX w., ze względu na małą użyteczność, ma raczej znaczenie historyczne. Na podstawie obserwacji kilku cykli menstruacyjnych ustalano najkrótszy i najdłuższy. Od długości najkrótszego cyklu odejmowano liczbę 18 i uzyskiwano długość pierwszego okresu bezpłodnego (ostatni dzień od miesiączki). Od najdłuższego cyklu odejmowano liczbę 10 (kolejna miesiączka pojawia się 14 dni od owulacji a okres płodny trwa 4 dni) i uzyskiwano pierwszy dzień drugiego okresu bezpłodnego (trwał do nowej miesiączki. Przy dużej różnicy między najkrótszym i najdłuższym cyklem drugi okres bezpłodny mógł się skrócić nawet do zera. Dzięki dokładnemu ustaleniu dnia owulacji np. metodą termiczną drugi okres może trwać ok. 10 dni. Przykład ten pokazuje ewidentną wyższość metod wieloobjawowych.
[edytuj] Metody wieloobjawowe
Dużym ułatwieniem w diagnostyce mogą być tzw. komputery cyklu. To elektroniczne urządzenia diagnostyczne określające dni płodne i niepłodne w oparciu o symptomy termiczne poszczególnych faz cyklu. Komputery cyklu wykorzystują statystyczne algorytmy rozpoznawania oparte na przebiegu ponad miliona cykli menstruacyjnych kobiet z całego świata. Skuteczność wskazań tych urządzeń wyrażona współczynnikiem Pearla wynosi 0,7. Sposoby naturalne w niektórych przypadkach bezpłodności (np. oligospermii), mogą być również stosowane jako sprzyjające zajściu w ciążę (zapłodnieniu). W takich wypadkach kontakty płciowe podejmuje się właśnie w okresie owulacji.
[edytuj] Karmienie piersią
Karmienie piersią niekiedy jest także zaliczane do metod przeciwdziałających zapłodnieniu. Wprawdzie rzeczywiście po porodzie występuje okresowa bezpłodność, dłużej utrzymująca się przy intensywnym karmieniu piersią, jednak długość tego okresu jest nieprzewidywalna a co gorsza nowy cykl zaczyna się owulacją, nie zaś krwawieniem miesiączkowym[3].
[edytuj] Metody sztuczne
Metody sztuczne, ze względu na to, że od partnerów nie wymagają przestrzegania żadnych okresów abstynencji seksualnej, są uznawane przez WHO za metody antykoncepcyjne sensu stricto. Ich przeznaczenie, działanie, budowa są bardzo zróżnicowane. Zasadniczo dzieli się je na metody mechaniczne, hormonalne, wkładki domaciczne, metody chirurgiczne oraz inne. Różne metody mają też różną skuteczność co przedstawia tabela poniżej.
[edytuj] Skuteczność metod według wskaźnika Pearla
| Metoda antykoncepcyjna[4] | Przy skrupulatnym przestrzeganiu wszystkich zaleceń dotyczących stosowania danej metody | Przy niepełnym stosowaniu wszystkich zaleceń dotyczących stosowania danej metody |
|---|---|---|
| Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe E+P | 0,1 | 6,0 – 8,0 |
| Iniekcje hormonalne typu depo | 0,3 | 0,3 |
| Tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe (P, skuteczność oceniana u kobiet w okresie laktacji) | 0,5 | 1,0 |
| Antykoncepcyjna wkładka domaciczna | 0,6 | 0,8 |
| Prezerwatywa męska | 3,0 | 14,0 |
| Środki plemnikobójcze | 6,0 | 26,0 |
| Współżycie bez zabezpieczenia | 85,0 | 85,0 |
[edytuj] Metody mechaniczne
Metody mechaniczne polegają na mechanicznym blokowaniu, za pomocą izolujących błon gumowych, możliwości wniknięcia spermy do macicy i niedopuszczeniu do zapłodnienia. Do metod tych zalicza się prezerwatywę, kapturek dopochwowy oraz błonę dopochwową (diafragma). Wadą metod mechanicznych jest konieczność "zainstalowania" ich bezpośrednio przed, albo nawet w trakcie stosunku. Ich zaletą jest natomiast możliwość natychmiastowego użycia bez wstępnych skomplikowanych zabiegów, brak wymogu lekarskiej konsultacji oraz zmniejszenie ryzyka zakażenia niektórymi chorobami przenoszonymi drogą płciową. W celu uzyskania lepszej skuteczności zaleca się łączne stosowanie metod mechanicznych z chemicznymi. Prezerwatywy są zwykle już fabrycznie pokrywane środkiem plemnikobójczym. W przypadku kapturka i diafragmy środki plemnikobójcze należy zakupić osobno.
[edytuj] Metody chemiczne
Metody chemiczne polegają na stosowaniu preparatów, które unieszkodliwiają plemniki pozbawiając je możliwości ruchu. Środki te stosuje się tuż (do 10-15 minut) przed stosunkiem, wprowadzając je do pochwy bezpośrednio w postaci globulek lub w postaci żelu, pianki, maści wraz z mechanicznymi środkami antykoncepcyjnymi. Już od starożytności jako nośnika płynnych środków chemicznych (np. roztworu octu) używano gąbek. Metody chemiczne nie zapobiegają zakażeniom chorobami roznoszonymi drogą płciową i stwarzają ryzyko uczuleń. Zobacz też: spermicydy
[edytuj] Antykoncepcja hormonalna
Metody hormonalne polegają na stosowaniu środków hormonalnych, które blokują wydzielanie hormonów odpowiedzialnych za dojrzewanie komórek jajowych i owulację, a także powodujące zmiany w śluzie szyjkowym i błonie śluzowej macicy oraz jajowodów.
Stosuje się preparaty jednoskładnikowe, zawierające gestageny lub dwuskładnikowe, zawierające gestageny i etynyloestradiol.
Zobacz więcej w osobnym artykule: Tabletka antykoncepcyjna.- Preparaty dwuskładnikowe, (środki estragenowo-gestagenowe)
Zawarty w tych preparatach etynyloestradiol hamuje wydzielanie FSH uniemożliwiając dojrzewanie pęcherzyków Graffa i tym samym komórek jajowych. Natomiast gestageny (również obecne w tabletkach) hamują owulację, czyli uwolnienie komórki jajowej. Zmieniają też śluz szyjki macicy, utrudniając wnikanie plemników do dróg rodnych kobiety. W ten sposób hormonalne środki antykoncepcyjne uniemożliwiają zapłodnienie i powstanie zarodka. Dodatkowo składniki tabletek antykoncepcyjnych, działając razem, utrudniałyby zagnieżdżanie zapłodnionej komórki jajowej w błonie śluzowej macicy, gdyby taka komórka się pojawiła.
- Preparaty jednoskładnikowe, zawierające tylko gestagen.
Działanie antykoncepcyjne tych środków polega głównie na zmienianiu właściwości śluzu w szyjce macicy i utrudnianiu wnikania plemników do dróg rodnych kobiety. Hormony te hamują również owulację, ale tylko u 70% kobiet. Tabletki tego typu są zatem mniej skuteczne od dwuskładnikowych. Jeśli jednak dojdzie do zapłodnienia, gestageny utrudniają zagnieżdżanie zapłodnionej komórki jajowej w błonie śluzowej macicy, nie dopuszczając do ciąży.
Jednoskładnikowe środki antykoncepcyjne występują w formie tabletek lub zastrzyków, które należy powtarzać co trzy miesiące. Dostępne są również metody polegające na wszczepianiu implantów z hormonem lub przyklejaniu na skórę plastrów, wydzielających do wnętrza organizmu odpowiednie dawki środka.
Jednoskładnikowymi preparatami, zawierającymi tylko gestagen są również środki nazywane antykoncepcją postkoitalną
Zobacz więcej w osobnym artykule: Antykoncepcja postkoitalna.oraz wkładki (spirale) wewnątrzmaciczne.
Najczęściej stosowane w hormonalnych środkach antykonsepcyjnych gestageny to : Lewonorgestrel, Drospirenon, Norelgestromin, Gestoden, Dezogestrel
Metody hormonalne przeznaczone dla kobiet są bardzo skuteczne, natomiast niebezpieczeństwo wywołania skutków ubocznych, spowodowanych ingerencją w system hormonalny kobiety, zwłaszcza przez pigułki jest minimalne. Warunkiem skuteczności jest ich systematyczne połykanie (zgodnie z instrukcją) w celu utrzymania potrzebnego stężenia hormonów. Skuteczność tych metod zależy ściśle od systematyczności w stosowaniu. Wymienione metody mogą być nieskuteczne w związku z niektórymi chorobami i zażywaniem specyficznych leków.
[edytuj] Inne działania na organizm
Hormonalne środki antykoncepcyjne mogą wywoływać u kobiet:
- stany zapalne pochwy oraz wzrost ryzyka zakażeń grzybiczych i bakteryjnych
- wzrost ryzyka powstania groźnych dla życia zakrzepów i zatorów (zobacz: zakrzep)
- wzrost ryzyka zachorowania na niektóre inne choroby[5].
Jednocześnie środki te przynoszą też skutki pozytywne:
- zmniejszają prawdopodobieństwo zachorowania na raka jajnika i raka macicy[6].
Trwają intensywne prace nad stworzeniem hormonalnych środków antykoncepcyjnych dla mężczyzn. Problem jest złożony, gdyż istnieje niebezpieczeństwo wywołania feminizacji a oprócz zahamowania samej produkcji plemników należy także unieczynnić plemniki już wyprodukowane.
Źródło: Janiec Waldemar (red.), Kompendium farmakologii Wydanie II, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006, ISBN 83-200-3589-9
[edytuj] Metody zapobiegające zagnieżdżeniu zarodka
[edytuj] Metody chirurgiczne
Sterylizacja w celach antykoncepcyjnych polega u kobiety na przecięciu/podwiązaniu jajowodów, a u mężczyzn na podwiązaniu lub przecięciu nasieniowodów. Sterylizacja jest jedną z najskuteczniejszych metod antykoncepcyjnych, jednak i ona nie zapewnia 100% skuteczności, zanotowano bowiem przypadki samoistnego udrożnienia podwiązanych przewodów. W przypadku mężczyzn staje się skuteczna dopiero po kilku tygodniach od zabiegu. Wskaźnik Perla wynosi dla kobiet 0,5, dla mężczyzn 0,1. Wadą jest też niska odwracalność metody – powrót do płodności następuje jedynie w około 70% przypadków. W Polsce metoda ta jest zabroniona prawnie (art. 156. Kodeksu karnego). Dopuszczalna jest jedynie w przypadkach, gdy ciąża może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia lub życia kobiety.
[edytuj] Inne metody antykoncepcji
- stosunek przerywany
- płukanie pochwy bezpośrednio po odbytym stosunku
Obie metody są bardzo zawodne a przez to niewarte stosowania. Wskaźnik Pearla dla zabiegu płukania pochwy oceniany jest na około 50 a dla stosunku przerywanego na 20 do 40.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Przypisy
- ↑ http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/encyclicals/documents/hf_jp-ii_enc_25031995_evangelium-vitae_pl.html - Evangelium Vitae, p. 13
- ↑ World Health Organization, "Natural Family Planning", Geneva, 1988. World Health Organization, "A prospective multicenter trial of the ovulation method of natural family planning. The teaching phase. Fertility and sterility", 1981.
- ↑ Fijałkowski W. Naturalny rytm płodności, PZWL, Warszawa 1981
- ↑ Hatcher RA i inni, The Essentials of Contraception Technology, Baltimore, John Hopkin University, Population Information Program, 2001.
- ↑ Por. Spagnolo s. 143-145. Por. także: V. Beaumont, J. L. Beaumont. Le risque vasculaire des contraceptifs oraux: realite et mecanisme. L' Evaluation du risque. "La Presse Medicale" 1989 nr 18 (24) s. 1203-1206; Editorial. Whipping un panic about the Pill. "Nature" 1995 nr 377 s. 663. Dr Ellen Grant, "Sexual Chemistry – Understanding Our Hormones, The Pill and HRT".
- ↑ Eksplozja hormonów 3 w: Vivienne Parry Cała prawda o hormonach, s. 167, Świat Książki, Warszawa 2007 ISBN 978-83-247-0410-1
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Forum Ginekologiczne
- Szczegółowe informacje dotyczące metod naturalnych
- Portal edukacyjny nt. antykoncepcji www.antykoncepcja.pl
Przeczytaj też zastrzeżenia dotyczące pojęć medycznych na Wikipedii!
Wikiprojekt: Nauki medyczne • Portal: Nauki medyczne
