Alija Izetbegović

Z Wikipedii

Alija Izetbegović
Data i miejsce urodzenia	1925 , zm. 2003
prezydent Bośni i Hercegowiny
Okres urzędowania	od 1990 do 1998
Przynależność polityczna	SDA
Poprzednik	Obrad Piljak
Następca	Zivko Radisić
prezydent Bośni i Hercegowiny
Okres urzędowania	od 2000 do 2000
Poprzednik	Ante Jelavić
Następca	Zivko Radisić

Alija Izetbegović (ur. 8 sierpnia 1925 w Bosanskim Šamacu, zm. 19 października 2003 w Sarajewie), polityk bośniacki, prawnik i publicysta; prezydent Bośni i Hercegowiny w latach 1990-1996, członek kolektywnej Prezydencji Bośni i Hercegowiny w latach 1996-2000. Autor wielu książek.

Urodził się Bosanskim Šamacu na północy kraju, w zubożałej rodzinie o tradycjach arystokratycznych. Jego dziadek był burmistrzem w Bosanskim Šamacu. W 1927 rodzina przeniosła się do Sarajewa.

Podczas II wojny światowej należał do bośniackiej antykomunistycznej i antyfaszystowskiej organizacji "Młodzi muzułmanie". Bezpośrednio po wojnie publikował w muzułmańskim czasopiśmie "Mudžahid". Aresztowany przez komunistyczne władze Jugosławii w 1946 i skazany na trzy lata więzienia za działalność antykomunistyczną. Po zwolnieniu z więzienia w 1949 rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie w Sarajewie, które ukończył w 1956. Następnie przez 30 lat pracował w Sarajewie jako radca prawny.

W Jugosławii Josipa Broz Tito był aktywny jako dysydent i pisarz muzułmański. W 1970 opublikował manifest Islamska deklaracja, w którym wzywał do odrodzenia islamu i zjednoczenia społeczności muzułmańskiej. Pisał w nim między innymi że nie ma "pokoju lub współistnienia między wiarą islamu a innymi systemami społecznymi i politycznymi, które nie mają nic wspólnego z islamem". (Michał Jerzy Zacharias "Komunizm Federacja Naconalizmy" Neriton IH PAN Warszawa 2004). W 1980 napisał swoje główne dzieło historiozoficzne Islam pomiędzy Wschodem i Zachodem (opublikowane w 1984 w USA). Razem z 12 innymi aktywistami muzułmańskimi aresztowany przez władze komunistyczne w kwietniu 1983, został skazany na 14 lat więzienia za "wrogą propagandę" i "działalność wywrotową inspirowaną przez muzułmański nacjonalizm". Proces i wyrok były mocno krytykowane na Zachodzie, między innymi przez Amnesty International. W maju 1984 kara została złagodzona do 12 lat. Izetbegović wyszedł na wolność po 5 latach i 8 miesiącach, w 1988. Opublikował Zapiski z więzienia: 1983-1988.

Koniec lat 80. przyniósł upadek reżimu komunistycznego w Jugosławii i wprowadzenie systemu wielopartyjnego. W maju 1990 Alija Izetbegović współzakładał Partię Akcji Demokratycznej (SDA) i został jej pierwszym przewodniczącym. SDA zrzeszała głównie Bośniackich Muzułmanów; inne grupy etniczne w Bośni (Serbowie i Chorwaci) również stworzyły partie o charakterze nacjonalistycznym. Jesienią 1990 (16 listopada) SDA wygrała pierwsze wielopartyjne wybory w Bośni i Hercegowinie. Alija Izetbegović został prezydentem Republiki Bośni i Hercegowiny (wówczas jeszcze części Socjalistycznej Federalnej Republiki Jugosławii).

Latem 1991 pomiędzy Serbami i Chorwatami wybuchła wojna. W lutym 1992 Izetbegović ogłosił referendum w sprawie niepodległości Bośni i Hercegowiny, przy sprzeciwie przedstawicieli Serbów Bośniackich. Referendum (29 lutego 1992 – 1 marca 1992) przyniosło zdecydowane zwycięstwo zwolennikom niepodległości (99%), było jednak masowo zbojkotowane przez Serbów Bośniackich (frekwencja wyniosła 67%). 5 kwietnia 1992 Parlament Republiki (bez udziału Serbów) ogłosił niepodległość Bośni i Hercegowiny. 7 kwietnia Serbowie Bośniaccy proklamowali powstanie Republiki Serbskiej, na części terytorium Bośni. W kwietniu 1992 wojska serbskie rozpoczęły blokadę Sarajewa i wybuchła wojna pomiędzy Bośniakami, Chorwatami i Serbami. Okres wojny Izetbegović spędził w oblężonym Sarajewie.

W listopadzie 1995 Alija Izetbegović podpisał ze Slobodanem Milosevicem i Franjo Tudjmanem porozumienie w Dayton, kończące wojnę. W latach 1996-2000 był członkiem kolektywnej Prezydencji Bośni i Hercegowiny, reprezentującym Bośniaków (Muzułmanów Bośniackich).

W 2000 wydał swoją autobiografię. W związku ze złym stanem zdrowia ustąpił w październiku 2000. Zmarł w październiku 2003, jego pogrzeb zgromadził 150 000 ludzi.

Osoba Aliji Izetbegovicia wciąż wywołuje kontrowersje. Z jednej strony zwolennicy uważają go za ojca współczesnego narodu Bośniackiego, z drugiej strony przeciwnicy oskarżają o islamski fundamentalizm.