Carlesmanhe

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.

Carlesmanhe (reg. Charlesmanhe) o rarament Carles I lo Grand (en alemand: Karl der Große, en latin: Carolus Magnus) (pròche de Lieja, 742 - Aquisgran, 814), rei dels francs (768-814), rei dels lombards (774-814) e emperaire d'Occident (800-814). Personatge central dins la consolidacion e prosperitat de l'Empèri Carolingian. A la mòrt de son paire, Pepin lo Brèu, Carlesmanhe assumiguèt lo tròn dels francs amb son fraire Carloman I. Après la mòrt seguenta d'aquel, Carlesmanhe demorèt coma lo sol senhor del Reialme Franc. En 800, lo Papa Leon III coronèt Carlesmanhe coma Emperaire d'Occident, çò que motivèt lo fredament immediat de sas relacions amb l'Empèri Bizantin. Per contra, lo Califat Abbassida, enemic mortal de l'Empèri Bizantin, li donètt son amistat e li mandèt una ambaissada a Aquisgran, la capitala de Carlesmanhe.

[Modificar] Politica exteriora

En politica exteriora, emprendèt una sèria de campanhas militaras agressivas per tal d'expandir sas termièras. D'aquel biais sosmetèt los lombards e los faguèt desparéisser de l'Istòria. Dins la Peninsula Iberica, ensagèt de portar la guèrra als arabis, mas sa primièra campanha foguèt desfacha, e aguèt de se retirar de Saragossa dins d'una batalha granda contra los musulmans, e puèi a mans dels bascos dins la Batalha de Roncesvals, las doas en 778. En Alemanha, sosmetèt los saxons, e portèt la guèrra fins a Ongria, que i destrussiguèt los avars, per sempre. La termièra franca al sud s'espandiguèt lentament fins a 795, que se creèt la Marcha Ispanica en juntant las comtats de Girona, Cardona, Osona e Urgèlh dintre del ducat de Septimània.

[Modificar] Politica interiora

A l'interior, Carlesmanhe creèt la comtat coma unitat administrativa basica de l'empèri, a la carga d'un comte, e creèt de marchas desparièras, que caduna èra a la carga d'un marqués. Creèt tanben un còs d'inspectors, los missi dominici, per manténer en obediéncia los nòbles e las autoritats localas. Carlesmanhe foguèt un promotor de la cultura, creèt l'Escòla Palatina a Aquisgran e nomenèt Alcuin de York per la dirigir, un dels mai importants erudits de son temps.

[Modificar] Legat

Lo sistèma foncionèt ben pendent la vida de Carlesmanhe, mercés a sa man de fèrre, mas après mòrt, son filh e successor, Loís Ièr lo Piós o lo Bonàs, foguèt incapable de conténer la desintegracion de l'Empèri, que se dividiguèt definitivament pel Tractat de Verdun en 843.