Kristian Birkeland

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Kristian Birkeland var fødd den 13. desember 1867 i Christiania. Han døydde den 15. juni 1917 i Tokyo i Japan. Birkeland var ein norsk fysikar som nådde heilt opp i nobelpris-klassen. Det fulle namnet hans var Kristian Olaf Bernhard Birkeland.

Den 6. oktober 1898 vart Birkeland utnemnd til professor i fysikk ved det kongelige Frederiks Universitet i Kristiania. Då var han berre 31 år gamal.

Birkeland studerte elektrisitet og magnetisme. Han fann ei forklaring på fenomenet nordlys, aurora borealis, og klarte å simulerere prosessen i laboratoriet sitt. Birkeland var populær i Frankrike og Tyskland, men ideane hass fann mindre grobunn i England. Noko av grunnen kan vere at den anerkjende britiske fysikaren Lord Kelvin blankt avviste at sola kunne vere årsak til nordlys.

Birkeland var og først ute med ei generell løysing av Maxwells likningar og var nær ved å oppdage elektronet. Joseph John Thomson, den offisielle oppdagaren av elektronet siterer Birkeland i sin publikasjon. Birkeland kan og ha oppdaga røntgenstrålar før Röntgen sjølv og det er mogleg at Birkeland var den første som brukte strålane til å fotografere knoklane i ei hand.

Birkeland freista òg å utnytja kunnskapane sine om elektrisitet kommersielt. Han teikna og bygde prototypen til ein elektrisk kanon som skulle revolusjonere krigsindustrien. Om det var flaks eller uflaks skal vere usagd, men kanonen kortslutta under fyrste demonstrasjonen.

Rik vart han i alle fall, for metodane han hadde utvikla vart tekne i bruk i produksjonen av kunstgjødsel. Saman med ingeniøren Sam Eyde oppfann han Birkeland-Eyde-metoden for utvinning av nitrogen frå luft. Prosessen vart grunnlaget for Norsk Hydro. Prinsippa bak den elektriske kanona er i dag i bruk i utviklinga av sokalla Rail gun i det amerikanske forsvaret.

Eige observatorium i Egypt fekk han seg òg. Birkeland budde i Egypt frå 1914 til 1917. Han døydde på ei reise i Japan, 49 år gamal. Birkeland hadde vore sjuk lenge, men eit langvarig forbruk av sovepiller seiast å ha gjeve grobotn for rykter om at han hadde teke sjølvmord. Dette kan vere noko av grunnen til at han ikkje fekk meir merksamd i tiåra etter sin død, men at han kom frå eit fattig land långt vekke frå Oxford, Paris og Cambridge var vel så viktig.

Birkeland rakk å blitt nominert til nobelprisar i fysikk og kjemi fleire gonger og assistentane hass vart seinare leiande i den moderne fysikken i Noreg.

Gravskrift: ”Han bandt luftens kvelstoff i den elektromagnetiske lysbue. Han utforsket nordlysets natur, solens elektriske stråling og jordens magnetiske felt.”

[endre] Lenkjer ut

• Birkeland-biografi Norsk Teknisk Museum
• Birkeland innovasjon om Birkeland
• Norsk Hydro bedriftshistorisk samling på Notodden
• Norsk Hydro si tidlege historie
• Noregs Bank om 200-kroneseddelen med portrett av Birkeland
• Birkeland: On the Cause of Magnetic Storms and The Origin of Terrestrial Magnetism

[endre] Litteratur

• Alv Egeland: Kr. Birkeland : mennesket og forskeren, Oslo 1994.
• Lucy Jago: Nordlysets gåte: beretningen om Kristian Birkeland, Oslo 2002. ISBN 82-05-30071-2
• Alv Egeland og William J. Burke: Kristian Birkeland. The First Space Scientist, 2005.