Karl XII av Sverige

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Karl XII
Konge av Sverige og Noreg	5. april 1697–30. november 1718 (formyndarregjering til november 1697)
Føregjengar	Karl XI av Sverige
Etterfylgjar	Ulrika Eleonora av Sverige
Fødd	17. juni 1682 i Stockholm
Død	30. november 1718 ved Fredrikshald i Noreg
Gift med	Aldri gift
Gravlagd	26. februar 1719 i Riddarholmskyrkan i Stockholm
Valspråk	Dominus protector meus (latin, 'Herren er min hyrde') Med Guds hjälp

Karl XII (17. juni 1682–30. november 1718), latin Carolus Rex, var svensk konge frå 1697 til 1718. Han vart skoten ved Fredriksten festning i Fredrikshald (Halden). Han leia Sverige gjennom ei rad erobringskrigar. Saman med Gustaf II Adolf er han den mest kjende svenske krigarkongen. I Sverige kan han verta omtala som "hjältekonungen" eller "krigarkungen" Karl vart konge femten år gamal og reiste frå landet tre år seinare for å ta del i krigshandlingar i Europa. Ei stund vart Sverige ei leiande makt nord i Europa. Polen-Sachsen, Danmark-Norge, og Russland allierte seg for å gå til åtak på Sverige. Slik byrja Den store nordiske krigen. Ein trudde at sidan Karl XII var så ung, ville han ikkje kunna makta å organisera eit forsvar av landet.

[endre] Barndom og slekt

Karl XII vart fødd på slottet Tre Kronor den 17. juni 1682. Foreldra var Karl XI av Sverige og Ulrika Eleonora d.e.. Syskena var Ulrika Eleonora d.y.. Syskenborn var August II av Polen (August den Sterke), Frederik IV av Danmark-Norge og Frederik IV av Holstein-Gottorp.

[endre] Slag der Karl XII var med

Slaget ved Narva - 20. november 1700
Slaget ved Düna - 9. juli 1701
Slaget ved Klissow - 9. juli 1702
Slaget ved Pultusk - 21. april 1703
Slaget ved Punitz - 28. oktober 1704
Slaget ved Holowczyn - 4. juli 1708
Slaget ved Poltava - 28. juni 1709

[endre] Karl XII fell

Karl XII:s likfärd, måla av Gustaf Cederström 1884

Karl den XIi hadde oppnådd å få stød frå den russiske tsaren i den store nordiske krigen. Våren 1718 forlet Karl XII og hærfølgjet hans Lund på veg mot den norske grensa, og i oktober byrja han ein ny offensiv. Sjølv leidde han 36 000 menn mot Sør-Noreg, medan 7 500 menn skulle angripe Trondheim lenger nord.

Det gjekk lengje bra for svenskane. Nordmennene viste lite motstand før dei kom til Fredriksten festning i Fredrikshald. Dette vart knutepunktet for svenskane. Dei beleira festningen og kjempa seg langsomt framover mot murane. Om dagen kjempa dei ope, medan dei brukte natta til å grave nye skyttergraver for å komme endå nærare nordmennene. Dei norske soldatane heldt fram å skyte på fienden sjølv etter at det var blitt mørkt, og det er sagt at mellom ti og tjue soldatar fall kvar natt.

Kvelden 30. november 1718 var kongen ute og inspiserte. Mellom kl. 8 og kl. 9, medan han var i ei av dei gamle svenske skyttergravene, vart han treft av ei kule som gjennombora tinningen slik at han døydde momentant. Dei svenske troppane førte liket hans til Tistedalen og vidare heimover til Sverige. Han vart gavlagd i Riddarholmskyrkan den 26. februar 1719.

Kort tid etter at kongen hadde falle, byrja det gå rykte om at ein svensk løynmordar hadde skote Kongen. Det er ført prov og motprov for denne påstanden, sist av Peter From, som i boka Karl XII:s död - gåtans lösning (2005) har undersøkt saka med hjelp av moderne rettsmedisin og ein kritisk analyse av kjeldematerialet. Etter From peikar alle fakta på at kula kom frå norsk hald, ettersom både retning og avstand til dei norske troppane overensstemmer med såret [1].

[endre] Litteratur

Gunnar Grenander, "Karl XII:s död. Ett ögonvittnes berättelse bekräftas", Meddelanden från Armémuseum 1988
Frans G. Bengtsson, Karl XII:s levnad (1935-36)
Voltaire, Karl XII (1731)
Bengt Liljegren, Karl XII: En biografi (2000)
Rolf Uppström, Mysteriet Karl XII:s död (1994)
Arthur Stille, Carl XII:s fälttågsplaner 1707–1709 (1908)
Harald Hjärne, Karl XII: Omstörtningen i Östeuropa 1697–1703 (1902)
Peter From, Karl XII:s död - gåtans lösning (2005) ISBN 91-85057-56-8