Gerundivum
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Het gerundivum is een grammaticale constructie die vooral in het Latijn gebruikt wordt. Het gerundivum is een verbaaladjectief. Dit wil zeggen dat het bijvoeglijk wordt verbogen (bonus, -a, -um) en wordt vertaald met 'moeten...kunnen...' of als het negatief is met 'niet mogen...' of 'niet kunnen...'
Een beroemd voorbeeld van het gerundivum is het woord delendam in de uitspraak van de Romeinse senator Cato: Ceterum censeo Carthaginem esse delendam.
Ook het woord agenda is een gerundivum, net als de woorden promovendus, examinandus, addendum en corrigendum en de eigennaam Amandus. Ook het Nederlandse woord legende is van oorsprong een gerundivum.
Inhoud |
[bewerk] Vorming
Het gerundivum wordt gevormd op basis van het participium praesens actief. De laatste letter van de stam van het participium praesens wordt vervangen door een d en daaraan worden de uitgangen van bonus, -a, -um toegevoegd.
Bijvoorbeelden:
- amare → amant-is → amand → amand-us, -a, -um.
- tegĕre → tegent-is → tegend → tegend-us, -a, -um.
[bewerk] Bemerkingen
* In het oude (en archaïserende) Latijn werd het Gerundivum van de werkwoorden op -ĕre en -ire gevorm met -undus, -unda, -undum enz...
In ambtelijke en juridische taal, zoals in wetteksten en in de titulatuur van magistraten bleef deze karakteristieke uitgang bewaard (vb. ... repetundis, ... faciundis, ... dicundo, ... feriundo, enz.)* Het gerundivum van ire is, ook in het klassiek Latijn eundus, -a, -um.
[bewerk] Betekenis en gebruik
Het gerundivum heeft altijd Passieve betekenis, en de meest letterlijke vertaling is "moetende (ge-) ….. worden" ["die moet (ge-) ….. worden"]. Voorbeelden:
- amandus = "moetende bemind worden" en vandaar vrijer "te beminnen", "beminnelijk";
- timendus = "moetende gevreesd worden" en vandaar vrijer "te vrezen", "geducht";
- agendus = "moetende (uit)gevoerd worden" en vandaar vrijer "uit te voeren", "die moet uitgevoerd worden", enz…
We kunnen het gerundivum op drie verschillende manieren gebruiken:
[bewerk] Zelfstandig
Het gerundivum staat op zichzelf en wordt vertaald met "(iemand / iets) die / dat (ge-)... moet worden". Voorbeelden:
- corrigendum = "wat dient verbeterd te worden"
- addendum = "wat dient toegevoegd te worden"
- agenda = "dingen die uitgevoerd moeten worden"
[bewerk] Bijvoeglijk
Het gerundivum staat bijvoeglijk bij een zelfstandig naamwoord en we vertalen met "te <werkwoord> <substantief>". Voorbeelden:
- timendus hostis = "een te vrezen vijand" → "een geduchte vijand"
- laudanda virtus = "een te bewonderen dapperheid" → "een bewonderenswaardige dapperheid"
- horrendum bellum = "een oorlog waarvoor gehuiverd moet worden" → "een huiveringwekkende oorlog"
[bewerk] Als gezegde bij vormen van esse
Het gerundivum staat als naamwoordelijk gezegde bij esse en we vertalen door "... moet(en) (ge-) ... worden." Hier staat de handelende persoon in de datief. Voorbeelden:
- Nunc est bibendum (Horatius) = "Nu moet er gedronken worden"
- Vobis abeundum non est! = = "Jullie mogen niet weggaan" (Letterlijk: "Er mag niet weggegaan worden door jullie")
- Colenda iuveni est virtus (Cicero) = "Jonge mensen moeten de deugd in ere houden" (Letterlijk: "De deugd moet door een jong mens in ere worden gehouden")
