Gebiedende wijs

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

De gebiedende wijs of (Romaans) imperatief is een van de modi (wijzen) van een werkwoord. Door middel van de imperatief (uit het Latijn, imperare: bevelen) kan een bevel, verzoek, wens of advies tot uitdrukking worden gebracht:

Inhoud 1 Enkelvoud 2 Meervoud 3 Foutief gebruik 4 Beleefdheidsvorm 5 Bronnen, noten en/of referenties

[bewerk] Enkelvoud

De imperatief enkelvoud wordt gebruikt zonder onderwerp en heeft dezelfde vorm als de stam:

• Loop door.
• Eet je bord leeg.
• Schrijf dat op.
• Word wakker.

[bewerk] Meervoud

Vanouds wordt stam+t gebruikt als men meerdere personen aanspreekt. Het is nog te vinden in archaïsche teksten als

• Koopt Nederlandsche waar, dan helpen wij elkaar.
• Komt allen tezamen.
• Stemt Mr. Oud (verkiezingsaffiche VVD uit 1952)

Tegenwoordig wordt in de Nederlands taal geen onderscheid gemaakt tussen de imperatief enkelvoud en de imperatief meervoud:

• Kinderen, loop door.
• Dames, schrijf dat op.

In de praktijk ziet men vaak een t als die onhoorbaar is. bijvoorbeeld:

• Vermijdt het spitsuur, vertrek op tijd.

Het hoeft geen betoog dat dit onjuist is.

In de oproep die de burgemeester van Amsterdam ieder jaar doet uitgaan om de Februaristaking te herdenken, vinden we de imperatief met t nog. De oproep eindigt traditioneel met:

• Neemt allen deel!
  

Hier wordt waarschijnlijk aangesloten bij het opvallend gebruik van de imperatief in de stakingsoproep van februari 1941. Zo lezen wij in het oorspronkelijke pamflet: Organiseert in alle bedrijven de protest-staking. Weest solidair. Staakt! Staakt! Staakt! Strijdt fier.

[bewerk] Foutief gebruik

Een foutief gebruik wordt wel aangetroffen als de stam van het werkwoord op -d eindigt en de zin een wederkerend voornaamwoord bevat, bijvoorbeeld in de zin

• Wendt u tot de balie. ^[1]

De -t is hier onjuist; de vergissing ontstaat doordat u opgevat wordt als persoonlijk voornaamwoord en niet als wederkerend voornaamwoord in het werkwoord zich wenden ^[2].

In dit voorbeeld moet de imperatief als volgt geschreven worden:

• Wend u tot de balie.

Als alternatieve formulering kan gekozen worden voor:

• Wendt u zich tot de balie.

[bewerk] Beleefdheidsvorm

De beleefdheidsvorm van de imperatief heeft als onderwerp u en heeft als vorm stam + t:

• Gaat u zitten!

Bronnen, noten en/of referenties:

^ Deze tekst komt voor in de catalogi van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. ^ Zie ook Onze Taal: Wordt lid van Unicef?. Zie verder Taaladvies.net: Wordt/word lid. Zie ook Problemen met het gebruik van de imperatief.

WERKWOORD : de WIJZEN
modi	wijzen	voorbeeld
Infinitief	onbepaalde wijs	lopen
Participium	deelwoord	lopende
Indicatief	aantonende wijs	ik loop
Imperatief	gebiedende wijs	loop!
Conjunctief	aanvoegende wijs	dat hij lope
Conditionalis	voorwaardelijke wijs	Als ...,zou hij lopen
Optatief	wensende wijs	moge hij lopen
Gerundium	verbaal substantief	het lopen
Gerundivum	verbaal adjectief	lopend
Supinum	verbaal substantief	het lopen