Dommel (rivier)
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
|
||||||||||||||||||
.jpg/260px-Wilhelminaplein_(VenW).jpg)
 |
||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||
De Dommel is een rivier in de Kempen en de Meierij van 's-Hertogenbosch. Hij meet 146 kilometer, waarvan 20 kilometer op Belgisch (Limburgs) grondgebied en 120 op Nederlands (Brabants) grondgebied.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
Geologisch gezien ligt het bovenstroomse dal van de Dommel in de Centrale Slenk. Lang geleden hebben achtereenvolgens de Rijn en de Maas door dit dal en het aansluitende dal van de Kleine Dommel gestroomd, doch deze hebben hun bedding steeds verder naar het oosten verlegd.
De Dommel was ooit een belangrijke rivier. In de Romeinse tijd werd er waarschijnlijk op gevaren. Vermoedelijk stroomde de rivier vroeger sneller en was ze dieper uitgesneden in het landschap. Dit veranderde toen de mens ingreep en de oeverbossen kapte om daar hooilanden van te maken. Dit proces was omstreeks 1450 afgerond. Zand kreeg vrij spel en hier en daar werd de rivier daardoor afgesneden en vormden zich stroomversnellingen. Daardoor ging de rivier meanderen. Ook overstromingen kwamen voor, mede door de bouw van watermolens, waartoe immers het water opgestuwd moest worden. Dit gaf aanleiding tot veel conflicten omtrent het maximaal toegestane waterpeil. In 1863 werd Waterschap De Dommel opgericht, in het bijzonder om de wateroverlast te beperken. In de 20e eeuw werden vele doornhagen vernietigd, daar prikkeldraad efficiënter was. De intensivering van de landbouw bracht kunstmest en intensieve veehouderij, dus ook dierlijke mest, waardoor het water van de Dommel zeer voedselrijk werd. Dit werd nog verergerd door de sterke verstedelijking, waardoor de hoeveelheid afvalwater uit huishoudens en industrie steeds toenam. Tot 1950 had zelfs een stad als Eindhoven geen waterzuiveringsinstallatie. Het Dommelwater was buitengewoon smerig, maar in 1963 werd een grote waterzuiveringsinstallatie te Eindhoven geopend, en door transportleidingen zijn daarop ook een groot aantal plaatsen in de regio aangesloten. De zuiveringsinstallatie werd voortdurend uitgebreid.
Het Vlaamse deel van het stroomgebied begon later met de bouw van zuiveringsinstallaties, maar ook daar zijn inmiddels grote vorderingen gemaakt.
Bleef het gevaar van overstort bij langdurige regenval, waardoor soms toch nog water van slechte kwaliteit in de Dommel terecht kwam. Dit kon worden tegengegaan door de waterbergingscapaciteit van de riolering uit de breiden en door retentievijvers aan te leggen.
Delen van de Dommel vielen ten offer aan kanalisatie ofwel het rechttrekken van de Dommel. Dit proces begon al omstreeks 1890 en strekte zich uit tot diep in de tweede helft van de 20e eeuw. Doel was om het water sneller af te voeren en grond te winnen. In het eerste decennium van de 21e eeuw heeft het Waterschap weer plannen ontwikkeld om de Dommel een natuurlijker karakter te geven en de kanalisatie over aanzienlijke afstanden ongedaan te maken. Hierdoor zal tevens de waterbergingscapaciteit van de rivier toenemen.
[bewerk] Bron en stroomgebied
Het stroomgebied van de Dommel behoort tot dat van de Maas. Ten westen ervan ligt het stroomgebied van de Donge, dat eveneens tot het stroomgebied van de Maas behoort. Verder naar het zuiden ligt het stroomgebied van de Schelde. Ten oosten van de Dommel ligt het stroomgebied van de Aa. Verder naar het zuiden vindt men een aantal riviertjes die rechtstreeks in de Maas uitkomen.
De bron van de Dommel bevindt zich op het Kempens plateau bij het gehucht Wauberg in de gemeente Peer in Limburg. Op dit plateau ontspringen ook beken die rechtstreeks naar de Maas vloeien, dan wel via Zwarte Beek en Demer naar de Schelde vloeien. De bron van de Dommel ligt op 77 meter boven zeeniveau. Het verval van de Dommel is 75 meter. Via Overpelt en Neerpelt bereikt het riviertje de Nederlandse grens, die het ten zuiden van Schaft passeert. Vanaf de Belgisch-Nederlandse grens bij Borkel en Schaft is het verval nog slechts 25 meter. Via Dommelen en Veldhoven bereikt de Dommel Eindhoven en vervolgens meandert de rivier noordwaarts via Son en Breugel, Sint-Oedenrode, Boxtel, Sint-Michielsgestel en Vught naar 's-Hertogenbosch. Aldaar komt de Dommel samen met de Aa, om als Dieze verder te stromen. Ter hoogte van Engelen volgt de scheepsroute het Diezekanaal, welke na Sluis Engelen de Maas instroomt. De rivier stroomt nog noordwaarts in de richting van het voormalige Fort Crèvecoeur om via de spuisluizen de Maas in te stromen.
Tussen Eindhoven en Son en Breugel kruist de Dommel het Wilhelminakanaal. De Dommel stroomt hier onder het hoger gelegen kanaal door, net zoals de rivier dat eerder al in Neerpelt doet onder het Maas-Scheldekanaal.
[bewerk] Watermolens
Langs de Dommel zijn nog verschillende watermolens bewaard gebleven, zowel op Belgisch als op Nederlands grondgebied. Dat is het geval in Overpelt (Kleinmolen, Wedelse Molen, Bemvaartmolen en Slagmolen), Valkenswaard (Venbergse Watermolen), Dommelen (Dommelse Watermolen), Waalre (Volmolen), Eindhoven (Genneper watermolen) en Nederwetten (Hooidonkse watermolen). Vaak betreft het hier zeer oude molens. Zo werd de Wedelse Molen al in 710 vermeld.
Andere watermolens langs de Dommel zijn geheel of gedeeltelijk verdwenen, namelijk de Loondermolen tussen de Dommelse Watermolen en de Volmolen, de Stratumse Watermolen te Eindhoven en de Woenselse Watermolen te Woensel, de Wolfswinkelse Watermolen bij Son, de Borchmolen in Sint-Oedenrode, de Kasterense Watermolen, twee watermolens in Boxtel en de watermolen bij Herlaar.
[bewerk] Natuur langs de Dommel
Vanaf de Belgische Grens tot de monding van de Run maakt de Dommel deel uit van het Natura 2000 gebied Leenderbos, Groote Heide en de Plateaux, o.a. wegens het voorkomen van de drijvende waterweegbree. Binnen dit gedeelte ligt de Malpie en het gebied Dommeldal van Natuurmonumenten. Tussen Son en Boxtel loopt de Dommel door het Nationaal Landschap Het Groene Woud. Hier ligt ook de bezitting Dommeldal van het Brabants Landschap.
[bewerk] Waterschap De Dommel
In 1995 is de Dommel ten zuiden van 's-Hertogenbosch overstroomd. Ook in vroeger tijden zorgde de rivier regelmatig voor overstromingen. In 1863 werd daarom het Waterschap De Dommel opgericht.
[bewerk] Zijrivieren van de Dommel
De vroeger veel sterker meanderende rivier is nu grotendeels gekanaliseerd.
Het stroomgebied van de Dommel is een onderdeel van het stroomgebied van de Maas. Dommel en Aa komen, samen met de Zuid-Willemsvaart, bij 's-Hertogenbosch uit in de Dieze, die in de Maas uitmondt. De zijrivieren en andere in de Dommel uitmondende waterlopen zijn, stroomopwaarts gezien:
- Afwateringskanaal 's-Hertogenbosch-Drongelen
- Essche Stroom, bij Halder
- Oude Leij, bij Esch
- Kleine Aa, bij Esch, komt uit in het Smalwater
- Rosep, bij Haaren
- Ruijsbosse Waterloop, bij Haaren
- Voorste Stroom, bij Oisterwijk. Voortzetting deel van Essche Stroom.
- De Nieuwe Leij, Voortzetting van de Voorste Stroom bij Tilburg
- De Katsbogte, bij Goirle
- De Blaak, ten zuidwesten van Tilburg
- De Poppelsche Leij
- De Rovertsche Leij
- De Nieuwe Leij, Voortzetting van de Voorste Stroom bij Tilburg
- Achterste Stroom, bij Oisterwijk. Voortzetting deel van Essche Stroom, gaat over in Reusel
- Spruitenstroompje, bij Haghorst
- Raamloop, bij Lage Mierde
- Belevense Loop, bij Reusel
- Hoevense Loopje, bij Reusel
- Omleidingskanaal ten oosten van Boxtel
- Smalwater, te Boxtel, gaat over in de Beerze
- Kleine Aa takt af van Smalwater en mondt uit in de Essche Stroom
- Koevertse Loop, bij Lennisheuvel
- Grote Beerze, verandert bij Bladel van naam in Aa of Goorloop
- Kleine Beerze
- Ollandse Loop bij Olland
- Grote Waterloop bij Liempde
- Sonse Waterloop te Son
- Grote Beek
- Ekkersrijt, stroomopwaarts Bruggenrijt genaamd
- Breugelse Beek bij Breugel
- Herpenbeek ten zuiden van Son
- Hooidonkse Beek, bij Nederwetten. Gaat bovenstrooms over in Luchense Wetering.
- Kleine Dommel of Rul
- Peelrijt of Rielloop bij Heeze
- Grote Aa, bij het Kasteel Heeze
- Strijper Aa bij Leende
- Buulder Aa bij Leende
- Naaste Loop bij Soerendonk, in België bij Hamont: Rioolbeek
- Weergraaf, tussen Soerendonk en Budel
- Kranjes Beek bij Hamont
- Sterkselse Aa, bij het Kasteel Heeze
- Kamersvenloop, bij Hugten
- Gender, te Eindhoven, deels ondergronds
- Rundgraaf, bij Strijp
- Lakerloop, te Tongelre, vrijwel verdwenen
- Tongelreep, te Gestel. In België: Warmbeek
- Goorloop, bij Aalst
- Haagbroekerloop, bij de Achelse Kluis
- Voorterloop, bij Schaft
- Oude Beek
- De Vliet, bij Achel
- Beverbeekloop
- Dorperloop, bij Kaulille
- Kleine Broekbeek
- Jongemansbeek of Vrenenbeek
- Run, bij Veldhoven
- Keersop, bij Waalre
- Beekloop, bij Westerhoven
- Zoeterloop, bij Loo
- Fortjeswaterloop, bij Luyksgestel. In België: Klagloop
- Bosser Weijerloop, bij Luyksgestel
- Elzenloop, bij Luyksgestel
- Kolkgracht
- Heuvelse Loop
- Rijt, bij Valkenswaard
- Blauwe Loop, bij Valkenswaard
- Holvense Beek, bij Neerpelt
- Zelder, bij Overpelt
- Hoevenderloop
- Gortenloop
- Gortenbuitenloop
- Bollisser Beek, bij Eksel
- Houterstraatloop, bij Peer
- Kleine Beek
[bewerk] Externe links
- Waterschap De Dommel
- Dommelcorridor Eindhoven Fotografie
