Luyksgestel

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

**Luyksgestel**
Plaats in Nederland
Luyksgestel

Situering
Provincie	Noord-Brabant
Gemeente	Bergeijk
Coördinaten	51°17'N 5°19'E
Algemeen
Inwoners	2987
Nederland

Luyksgestel is een dorp in de Nederlandse gemeente Bergeijk, provincie Noord-Brabant. Op 1 januari 2007 had deze kern 2987 inwoners.

Luyksgestel dankt zijn naam aan het feit dat het eertijds een enclave binnen de Meierij van 's-Hertogenbosch was die deel uitmaakte van het prinsbisdom Luik. Het heeft dus niet tot de Republiek der Verenigde Nederlanden behoord, maar het was onderdeel van de Spaanse Nederlanden, en er stond dan ook een grenskerk, die de Heikerk werd genoemd, en waar van 1648 tot 1672 de Bergeijkse katholieken konden kerken.

[bewerk] Etymologie

Gestel betekent hoog en droog gebied, terwijl Luyks betekent dat de plaats bezit was van het Prinsbisdom Luik.

[bewerk] De uitruil

In het begin van de 19e eeuw werd Luyksgestel een zelfstandige gemeente. Tussen 1815 en 1818 hoorde Luyksgestel bij het arrondissement Turnhout in de provincie Antwerpen. In 1818 werd Luyksgestel met Lommel geruild, zodat Luyksgestel bij Noord-Brabant kwam en in 1838, bij de Belgische afscheiding, Nederlands werd, terwijl Lommel toen bij België ging horen. In 1843 vond eveneens een merkwaardige ruil plaats, waarbij een spievormig deel van de Bergeijkse Heide, bij België kwam. Deze spie eindigde bij de zogenaamde Steen der Zeven Heerlijkheden, waar zeven verschillende gebieden bij elkaar kwamen. Als tegenprestatie werd een rechthoekig deel van de Bladelse Heide bij Nederland gevoegd, en wel bij de gemeente Bergeijk, die daardoor een grillige omtrek zou krijgen. In Bladel werd dit de pechstrook genoemd, want dit was nu geen grensgemeente meer en liep daarmee heel wat Europese subsidiegelden mis. De voormalige gemeente Luyksgestel werd in 1997 bij herindeling, samen met Riethoven en Westerhoven, opgenomen in de gemeente Bergeyk, die uiteindelijk Bergeijk zou heten.

In oorsprong is het dorp ontstaan als een dorp van landbouwers. Vanaf de 17e eeuw kende Luyksgestel ook reizende handelaars: de teuten. In de tweede helft van de 20e eeuw pendelden vele inwoners naar bedrijven in de wijde omgeving, terwijl ook het toerisme opkwam als bron van inkomsten.

Toch valt in een eerste kennismaking met Luyksgestel de kleine bewoonde dorpskern op met lintbebouwing aan de uitvalswegen. Het betreft de buurtschappen Boseind, Rijt, en Sengelsbroek. Daaromheen vindt men de landbouwgronden. In het zuiden en zuidwesten zijn uitgestrekte bossen. In het Venakkerbos ten zuiden van Luyksgestel bevindt zich het hoogste punt van Noord-Brabant in het Venakkerbos. Dit is 44 meter hoog en ligt 100 meter ten noorden van grenspaal 191.

[bewerk] Bezienswaardigheiden

[bewerk] Kerkelijke gebouwen

De Heilig Kruiskapel of Grote Kapel is een kapel uit 1727, maar in 1641 werd er al gewag gemaakt van een heilig huysken. Omdat Luyksgestel bij de Zuidelijke Nederlanden behoorde kon de katholieke devotie hier ononderbroken gedijen en is de kapel ook nooit aan de katholieke eredienst onttrokken geweest. Het is een eenvoudig gebouwtje met een steil, met leien bedekt zadeldak en een torentje erop. In de 19e eeuw is er een portaaltje voor gemaakt. Veel van het interieur is naar de parochiekerk overgebracht, maar er is nog een neoclassicistisch altaarstuk dat de Heilige Sebastiaan en de Heilige Nicolaas voorstelt. Ook vindt men er een 18e eeuws kruisbeeld en beelden van de heilige Barbara en de heilige Lucia. In 1956 zijn er glasramen van René Groenen aangebracht. Er bestond een houten beeldje, Onze Lieve Vrouwe van Luyksgestel, waaraan men wonderbaarlijke genezingen toeschreef maar dat in de jaren '60 van de 20e eeuw werd gestolen. De teutenfamilie De Haan is nauw met de kapel verbonden nadat Maria Peeters-de Haan op het einde van de 19e eeuw van een ernstige ziekte genas, naar haar zeggen op voorspraak van deze Onze Lieve Vrouw. De familie heeft regelmatig bijgedragen aan restauraties en opknapbeurten. De kapel is een Rijksmonument en werd in 1974 gerestaureerd. Achter de kapel bevindt zich een modern kruisbeeld in brons, dat in 1997 werd vervaardigd door Toon Slegers. Dit past in de traditie, want vroeger hing er buiten de kapel, onder een afdakje, een 15e of 16e eeuws houten kruisbeeld, dat nu het interieur van de Sint-Martinuskerk siert.
- In 1840 is de kapel een tijd lang als noodkerk in gebruik geweest, na een brand in de Luyksgestelse parochiekerk. Tegenwoordig wordt de kapel wel gebruikt voor huwelijksmissen.
De Sint-Martinuskerk is een moderne kerk uit 1958, ontworpen door E. Nijsten. In het interieur van deze kerk zijn kunstschatten te vinden die deels uit de vroegere Heilig-Kruiskapel afkomstig zijn, zoals een houten kruisbeeld uit omstreeks 1500, een gepolychromeerd Mariabeeld uit 1650, afkomstig uit het Crijnskapelletje, beelden van Johannes en Elisabeth uit dezelfde tijd, een 16e eeuwse piëta en een 18e eeuwse gepolychromeerde beeldengroep van Sint-Maarten. Voorts een houten preekstoel uit 1843, die van 1958-1983 in de Sint-Janskathedraal van 's-Hertogenbosch heeft gestaan.
De Oude toren van de in 1958 gesloopte kerk is blijven staan in de nabijheid van de moderne kerk. De kerk was na de brand van 1840 in waterstaatstijl herbouwd en men vermoedde niet dat deze nog gotische resten zou bevatten. De 15e eeuwse toren in Kempense gotiek heeft vier geledingen. Ze is voorzien van een traptorentje. De funderingen van de vroegere kerk zijn in de bestrating zichtbaar gemaakt. Opgravingen hebben resten aan het licht gebracht van de voorganger(s) van de gotische kerk: een vroeg-middeleeuws houten zaalkerkje.
Crijnskapelletje of Kleine Kapel, is een 18e eeuws kapelletje dat is gebouwd door het echtpaar Krijten dat, naar verluidt, de wens om een kind te krijgen verhoord zag. Vermoedelijk echter is hier een kind te vondeling gelegd. Dit zou in 1771 gebeurd zijn. Het is een bakstenen gebouwtje met zadeldak. Erachter staat een oude Linde.

[bewerk] Wereldlijke gebouwen

Huis Raveschot, Dorpsstraat 37, is een versterkte woning uit 1797 die als refugiehuis werd gebruikt. Dit huis is meerdere malen verbouwd. Raveschot, een adellijke prelaat, heeft hier gewoond, en zijn wapen siert een gevelsteen.

[bewerk] Windmolens

Windmolen De Grenswachter
Windmolen De Deen, een mooie molen die helaas in slechte staat verkeert

[bewerk] Musea

Het Bakkerijmuseum ligt vlak bij korenmolen De Grenswachter. Hier zijn oude bakkerijmachines en andere voorwerpen te vinden en wordt uiteraard ook nog brood op ouderwetse manier gebakken. Museumbezoek wordt gecombineerd met een bezichtiging van de korenmolen.

[bewerk] Theater

Temidden van een omvangrijk bosgebied, dat aansluiting vindt op een ruim 1000 Ha. groot bos- en heidegebied van de Brabantse en Belgische Kempen ligt op een steenworp van de grens met België, al vanaf 1930 het op één na oudste openluchttheater van de provincie Noord-Brabant: "De Hunnebergen". De naam 'Hunnebergen' is een verbastering van het Drentse (en Deense) woord hunnebedden of hunebedden: ' een benaming voor uit reusachtige stenen opgestapelde pré-historische begraafplaatsen'

[bewerk] Openbare kunst

De Koperteut, een bronzen beeldje, vervaardigd door Peter Roovers en geplaatst in 1972.
De kraaiepoot, een beeldje dat herinnert aan de episode waarin velen leefden van smokkel. Kraaienpoten werden door de smokkelaars op de weg gestrooid om de banden van de achtervolgende douaniers lek te prikken.
Communicatie', bronzen beeldje in Binnentuin Zorgcentrum Lucia, Kerkstraat, Luyksgestel.

Kunstenaar: Frans Roijmans – Reusel. Bij de heropening van zorgcentrum Lucia onthulde burgemeester Ad van Poppel samen met Brabants gedeputeerde Lambert van Nistelrooij op 13 mei 1993 het bronzen beeld “Communicatie van de Reuselse Kunstenaar Frans Roijmans. Dit cadeau van de Bergeijkse aannemer Van Montfort stelt twee communicerende vogels voor. De stille wens van de schenker en ontvanger is, dat er tussen gebruikers van het centrum de beherende stichting en inwoners veelvuldig en blijvend overleg zal worden gevoerd en dat er vooral veel contact met elkaar wordt onderhouden. Op z’n Gèssels gezegd: “Over en wir mee elkaar blève buurte”.

[bewerk] Natuur en landschap

Het Kempische Luyksgestel ligt aan de bovenloop van de Keersop, die ontstaat uit de samenkomst van tal van riviertjes. Ten noorden van het dorp loopt de Zoeferloop, en ten zuiden lopen de Bosscherwijerloop, de Fortjeswaterloop en de Elsenloop. Ten zuidwesten van het dorp liggen uitgestrekte naaldbossen. Het hoogste punt van Noord-Brabant bevindt zich in Luyksgestel aan het "Fietspad Zonder Grenzen" bij de grensovergang Luyksgestel-Lommel (B.). De Gemeentebossen zijn 358 ha groot en herbergen ook stukken heidegebied, zoals de Stevensbergen, waar ook nog wat stuifzand is te vinden. Ook dit gebied claimt het hoogste punt van Noord-Brabant te zijn, maar ligt men 43.7 meter juist iets beneden de 44 meter in het nabijgelegen Venakkerbos. In dit Venakkerbos bevindt zich ook het Zwartven.