Bergeijk (plaats)
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
 |
|
  Bergeijk
|
|
|
|
|
|
|
|
| Provincie | Noord-Brabant |
| Gemeente | Bergeijk |
| Coördinaten | 51°19'N 5°21'E |
|
|
|
| Inwoners (1-1-2007) | 8.826 |
 Nederland |
|
Bergeijk is het belangrijkste dorp in de gemeente Bergeijk. Op 1 januari 2007 woonden er 8.826 mensen.
Inhoud |
[bewerk] Etymologie
De oudste benaming voor Bergeijk is Echa (1137), later werd het Eik of Eikelberge, en sinds de 16e eeuw werd het Bergeijk. Men neemt aan dat de naam voortkomt uit de verering van een eik op een heuvel.
[bewerk] Geschiedenis
Het gebied waarin het hedendaagse Bergeijk ligt was al sinds de tijd van de Rendierjagers bewoond, waarvan tal van archeologische vondsten getuigen. Ook uit de urnenveldencultuur resteerden er tal van grafheuvels, waar onder andere de amateur-archeoloog Petrus Panken veel onderzoek naar heeft verricht.
De oudste vermelding van het dorp is uit 1137, toen de plaats voorkwam in de goederenlijst van de Sint-Jacobsabdij te Luik. Niet alleen deze abdij, maar ook de kerk van Thorn had hier invloed, terwijl Bergeijk ook een heerlijkheid was, die tevens dorpen als Westerhoven, Riethoven, Dommelen, Borkel en Luyksgestel omvatte. De heren behoorden aanvankelijk tot het geslacht Van Eijk. Later kreeg de Hertog van Brabant geleidelijk meer invloed.
De kerken van de omliggende dorpen waren ondergeschikt aan de Sint-Petruskerk van Bergeijk, maar geleidelijk werden dit zelfstandige parochies. Omstreeks het jaar 1000 moet op de plaats van de huidige Hofkerk reeds een houten kerkje hebben gestaan. Dit werd later door een tufstenen Romaans kerkje vervangen, waarna de huidige Hofkerk is gebouwd.
In 1331 verleende hertog Jan III van Brabant gemeenterechten aan de inwoners van Bergeijk en Westerhoven. Dit hield in dat zij van de woeste gronden gebruik konden maken. Dit recht werd in 1544 bevestigd door keizer Karel V.
Bergeijk, Westerhoven en Riethoven behoorden tot 1468 tot de schepenbank van Eersel, maar daarna verleende Karel de Stoute aan Bergeijk het recht om een eigen schepenbank te benoemen. Hiervan maakten Bergeijk, Westerhoven, Riethoven, Borkel en Schaft en Dommelen deel uit, terwijl Luyksgestel hier geen deel van uitmaakte, daar dit tot het Prinsbisdom Luik behoorde. Dommelen werd in 1561 van de schepenbank afgesplitst.
Er lag een kasteel in de buurtschap Lijnt, enkele honderden meter ten zuidoosten van Hof. Hier woonde het middeleeuwse geslacht Bacx. In 1587 werd dit kasteel verwoest als gevolg van de Tachtigjarige Oorlog. De ruïne was nog tot in de 19e eeuw zichtbaar. Toen Filips II geld nodig had, gaf hij in 1626 de heerlijkheid Bergeijk uit. Deze omvatte ook Riethoven, Westerhoven, en Borkel. Gerard van Broeckhoven, een schepen uit 's-Hertogenbosch, werd de eerste heer. In 1658 was de verpanding afgelost, maar nu waren de Staten-Generaal van de Nederlanden de baas, en was Bergeijk een Statendorp. In 1648 werd de uitoefening van de katholieke godsdienst voor enige tijd verboden, en moest men zijn toevlucht nemen tot een grenskerkje op de heide van Luyksgestel, dat niet tot de Republiek behoorde. Wel kwam er een Hervormde predikant, die van de genaaste katholieke kerk gebruik kon maken. De katholieken kregen in 1798 hun kerk weer terug, en in 1812 kregen de protestanten een eigen kerk.
De economie was voornamelijk agrarisch, maar vanaf 1600 was er ook handel door de teuten, vooral haarteuten. Op het einde van de 19e eeuw kwam er wat industrie: zuivel, metaalwaren en, in 1923, Weverij de Ploeg, die echter in 2007 gesloten werd.
In 1810 ontstond de gemeente Bergeijk, waartoe ook Weebosch behoorde. In 1997 werd deze samengevoegd met Riethoven, Westerhoven en Luyksgestel tot de huidige gemeente.
[bewerk] Bezienswaardigheden
[bewerk] Kerkelijke gebouwen
- Sint-Petrus' Bandenkerk of Hofkerk. Dit is een gotische kruiskerk zonder toren, maar met een klein kruistorentje, in pseudobasilikale stijl gebouwd. De toren is in 1650 omgevallen en nooit meer herbouwd. Het koor is uit 1422, en het laatgotische bakstenen dwarspand en schip stamme uit het begin van de 16e eeuw. Voor die tijd was het schip lager. Aan de zuidkant zijn de ramen hoger dan aan de noordkant, om een betere lichtval in de kerk te verkrijgen. Het schip en dwarspand hebben een vijfribbig tongewelf en het koor heeft een kruisribgewelf. Het interieur is sober. De kerk is van 1648 tot 1798 gebruikt voor de protestantse eredienst. Van 1888-1893 werd de kerk gerestaureerd door Caspar Franssen. Na de 2e wereldoorlog bouwden de katholieken een nieuwe, grotere kerk op de Elzenhof waarin de belangrijkste monumenten uit het interieur geplaatst werden. De Hofkerk heeft leeggestaan van 1965-1994. In de jaren '70 van de 20e eeuw werd de kerk tot rijksmonument verklaard en gerestaureerd. Ze werd aanvankelijk slechts voor bijzondere diensten gebruikt, maar toen het aantal kerkgangers verminderde heeft men de Hofkerk weer als parochiekerk in gebruik genomen en is de nieuwe kerk, op de toren na, gesloopt.
- Het interieur bevat beelden van Sint-Jan en Sinte-Lucia uit 1490. Het Johannesbeeld wordt toegeschreven aan Meester Arndt van Utrecht en het Luciabeeld aan de Meester van de Heiligenbeelden uit Leende. Er is een apostelbeeld uit 1480, een tweetal Mariabeelden, een biechtstoel en een communiebank zijn uit de 18e eeuw. Het orgel is uit 1902. Het werd gebouwd door Michaël Maarschalkerweerd voor de Hervormde kerk te Geervliet, gerestaureerd van 1999-2001 en daarna in Bergeijk geplaatst. Het telt 21 registers en is vooral geschikt voor 19e eeuwse en 20e eeuwse muziek.
- Het Luihuis is een klokkenstoel die zich voor de kerk bevindt. Hoewel er vroeger meer van zulke klokkenstoelen voorkwamen in Noord-Brabant zijn de meeste ervan verdwenen, zodat deze als uniek kan worden beschouwd. Ze bestaat uit een eikenhouten gebint, dat afgeschoten is met een bakstenen muurtje en planken, en voorzien is van een met leien bedekt dak. Het luihuis werd in 1669 gebouwd ter vervanging van de ingestorte toren. In het luihuis hangt een klok uit 1367, die gegoten is door Jacobus van Helmond.
- De Protestantse kerk is een neoclassicistisch zaalkerkje uit 1812, dat de Protestanten door toedoen van Lodewijk Napoleon kregen, nadat ze in 1798 de Hofkerk hadden moeten afstaan. De architect was Pieter Willems uit Bergeijk. Het mechanisch orgel is in neobarokke stijl uit 1963, gebouwd door de gebroeders Van Vulpen uit Utrecht. Het gebouw werd in 1991 gerestaureerd, en toen zijn er ook twee glas-in-loodramen in geplaatst. Het kerkje wordt wel Napoleonskerk genoemd en het is een rijksmonument.
- Kapelletje van Onze Lieve Vrouw van Brabant, aan 't Hof, uit 1934, ontworpen door Jos Bedaux in opdracht van het Brabants Studenten Gilde. In 1957 werd een stenen Mariabeeld geplaatst dat een kopie was van het eerder aanwezige gipsen beeld.
- Het Patersbos bij 't Hof bevat twee kapelletjes die herinneren aan de aanwezigheid van een klooster dat van 1880 tot 1969 heeft bestaan. Het betreft een neogotisch kapelletje uit 1906, gewijd aan Onze Lieve Vrouw van Smarten, gebouwd door de Ursulinen, die er van 1880-1939 aanwezig waren. Ze raakte in verval maar werd in 1984 weer gerestaureerd. De andere kapel is gewijd aan Onze Lieve Vrouw van Lourdes en is in 1955 gebouwd door de Assumptionisten die van 1939-1969 in het klooster woonden. Het kapelletje is gebouwd met stenen die waren overgebleven na de bouw van een varkenshok. Na vandalisme en het stelen van het beeld is deze kapel in 1983 gerestaureerd en voorzien van een beeld dat eens het Ursulinenklooster sierde. Waar het klooster was, is nu het bejaardentehuis.
[bewerk] Wereldlijke gebouwen
- Oude raadhuis, uit 1923.
- Doktershuis, tegenover het Raadhuis, met baksteenmotieven, uit 1893.
- Teutenhuis, achter de Protestantse kerk. Dit oudste woonhuis van Bergeijk is van 1722 en behoorde toe aan de teuten. Ooit was hier een boerderij met herberg De Ster gevestigd.
- Notarishuis uit 1804
[bewerk] Windmolens
[bewerk] Gerrit Rietveld
Bergeijk is beroemd als Rietveld-dorp. Aan hem herinnert onder meer:
- De fabriek van Weverij de Ploeg, ten noorden van het centrum, werd ontworpen door Gerrit Rietveld en in gebruik genomen in 1958. De fabriek is in 2007 gesloten, maar het gebouw is rijksmonument.
- Een park, ontworpen door Mien Ruys, omringt de fabriek.
- In dit park bevindt zich een klok op een zuil, die ontworpen is door Gerrit Rietveld.
- Eveneens ontwierp Rietveld een abri voor de bus.
- Een woning op Bergerdreef 2, van Martin Visser, die ontwerper was bij de Bergeijkse meubelfabriek Spectrum, later verbouwd door Aldo van Eyck, uit 1956
- Een woning op Fazantlaan 14, uit 1958
[bewerk] Archeologie
- Vier gerestaureerde grafheuvels aan de Eerselsedijk, ongeveer uit 1350 v. Chr.
[bewerk] Musea
- Het Eicha Museum is een museum dat de oudheidkunde van de streek belicht. Men vindt er archeologische voorwerpen vanaf de Rendierjagers tot aan de Middeleeuwen. Men vindt er ook voorwerpen uit de urnenveldencultuur. Het museum ligt aan de Eerselsedijk, zodat van daar uit ook de grafheuvels te bezoeken zijn.
- Het Pankenmuseum is een klein museum op Akkermuntstraat 3 dat de nalatenschap van amateur-archeoloog en heemkundige Petrus Panken bevat. Het is op afspraak te bezichtigen.
- Het Fietsenmuseum is een particulier museum met meer dan 100 fietsen, op Eijkereind 47a, op afspraak te bezichtigen.
[bewerk] Openbare kunst
- 't Hermenieke is een bronzen beeldengroep van een (klein harmonietje), dat is opgericht naar aanleiding van Koninklijke Harmonie Echo van de Kempen, die in 1887 werd opgericht en meermaals winnaar werd van internationale muziekconcoursen. Daarvoor was ook in 1845 al eens een harmonie opgericht die echter geen lang leven was beschoren. Er is een bekend spotliedje op 't Hermenieke gemaakt dat waarschijnlijk uit het midden van de 19e eeuw stamt. Het beeldje staat tegenover het Luidhuis.
- De Kattendans is eveneens een bronzen beeldengroep die is gebaseerd op volksverhalen. Om de grafheuvels zouden, volgens de overlevering, 's-nachts de katten dansen. Ook het cultureel centrum heet: De Kattendans.
[bewerk] Natuur en landschap
- Ten zuiden van Bergeijk stroomt de Keersop, waarlangs nog een paar stukjes broekbos liggen. In het dal hiervan heeft ook het kasteel gestaan, in de buurtschap Lijnt. De Beekloop, een zijrivier van de Keersop, kent een reeks vijvers die in verband staan met een viskwekerij. Ook ligt hier de Pastoorswijer, een schilderachtige vijver waar enkele dammetjes in liggen. Iets noordelijker ligt het Koolblieksven. De vijvers zijn voornamelijk met naaldbos omzoomd. Tegenwoordig is een deel van de visvijvers opgenomen in het natuurgebied De Maaij.
- Tegen de Belgische grens aan ligt een vloeiweidegebied. We vinden hier het internationale natuurgebied Plateaux-Hageven.
- Ten noorden van Bergeijk ligt een droog gebied met naaldbossen, afgewisseld met akkers.
[bewerk] Nabijgelegen kernen
Loo, Eersel, Walik, Riethoven, Westerhoven, Lommel-Kolonie
| Gemeente Bergeijk |  |
|---|---|
|
Kernen: Bergeijk · Hof-bij-Bergeijk · Loo · Luyksgestel · Riethoven · Walik · Weebosch · Westerhoven |
