Borkel en Schaft
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
 |
|
  Borkel en Schaft
|
|
|
|
|
|
|
|
| Provincie | Noord-Brabant |
| Gemeente | Valkenswaard |
| Coördinaten | 51°17'N 5°26'E |
|
|
|
| Inwoners (2007) | 575 (Borkel) 166 (Schaft) |
 Nederland |
|
Borkel en Schaft is een dorp en een voormalige gemeente in de Nederlandse provincie Noord-Brabant. Het wordt ook wel geschreven als Borkel & Schaft. Het dorp Borkel had in 2007 575 inwoners, en het dorp Schaft had er toen 166. De gemeente Borkel en Schaft, die in 1810 was ontstaan na scheiding met de gemeente Bergeyk, was samengesteld uit verschillende kernen: de dorpen Borkel en Schaft, de gehuchten Achterste Brug en Voorste Brug en de buurtschappen De Kapel, De Straot, De Hoek, Heuvel, Klein Borkel, 't Poterseind en Klein Schaft. In deze kleine kernen woonden in 2007 in totaal nog 368 mensen.
In tegenstelling tot Valkenswaard en Dommelen is Borkel en Schaft agrarisch gebleven, al kreeg ook het toerisme meer betekenis.
Inhoud |
[bewerk] Etymologie
De naam Borkel is ontstaan uit de samenvoeging van de Germaanse woorden "Burgon" en "Lauha". Deze woorden hebben respectievelijk de betekenis van "berk" en "bos op hoge zandgrond". Borkel betekent dus berkenbos op een hoge zandgrond. Dit toponiem komt op meerdere plekken voor zoals in het Vlaamse Burkel(bij Maldegem) en het Gelderse Borculo.
De naam Schaft is afkomstig van het oud germaanse woord Scaft, dat schacht, steng of staak betekent. Het toponiem staak is op meerdere plekken in deze regio terug te vinden waaronder in het toponiem stakenburg. Het wordt staak verwijst naar de aanwezigheid van een grenspaal waar Schaft de grens was tussen het Hertogdom Brabant en het Graafschap Loon. Dat het woord Schaft van watriscafo is afgeleid is hoogst onwaarschijnlijk omdat de aanwezigheid van een watermolen op Schaft nooit is aangetoond. Tevens is een Romaanse afleiding erg onwaarschijnlijk omdat Schaft pas na de 13e eeuw is ontstaan hierdoor betreft het dus een Germaanse afleiding.
[bewerk] Geschiedenis
De kernen Borkel en Schaft hebben lange tijd een verschillende geschiedenis gekend.
[bewerk] Borkel
Borkel, ten westen van de Dommel gelegen, behoorde bij de heerlijkheid Bergeijk, terwijl Schaft, ten oosten van de Dommel gelegen, tot de heerlijkheid Waalre, Valkenswaard en Aalst behoorde. Ook de kapel van Borkel viel onder de parochie van Bergeijk. Deze moet vóór 1444 zijn gesticht, want in dit jaar werd Westerhoven afgescheiden van Bergeijk en een zelfstandige parochie, waar Borkel aan was toegevoegd. Men sprak van een appendix. Dit betekende onder meer dat begrafenissen in Westerhoven moesten plaatsvinden. De kapel is in 1789 getekend door Hendrik Verhees. De kapel was gewijd aan Sint-Antonius. In 1648 werd de kapel leeggehaald en was niet meer als zodanig in gebruik. Ze diende daarna tot turfhok.
In 1869 werd de Sint-Antonius Abt molen opgericht en in 1894 de Cooperatieve Roomboterfabriek. Deze kon de melkoverschotten van de boeren verwerken. In 1916 werd deze vervangen door Stoomzuivelfabriek 'De Nijverheid'.
[bewerk] Schaft
Schaft, ten oosten van de Dommel, was georiënteerd op Waalre. Er leefden niet alleen boeren, maar ook Teuten. De jaarlijkse kermis heette de Teutenkermis: hier werd de terugkeer van deze reizende handelslieden gevierd.
De kapel te Schaft was een dochterkerk (succursaal) van de Waalrese parochiekerk. Ze is omstreeks 1510 gebouwd en was gewijd aan Sint-Petrus'-banden. De kapel is in 1791 eveneens getekend door Hendrik Verhees. De kapel werd in 1648 gesloten en in 1816 gesloopt. De materialen werden gebruikt om de schuurkerk te repareren.
Uiteindelijk werd in 1845 een nieuwe kerk te Borkel gebouwd, die door de bewoners van beide deelgemeenten werd gebruikt.
[bewerk] Samenvoeging
In 1810 werden Borkel en Schaft samengevoegd om een zelfstandige gemeente te vormen. Deze heeft bestaan tot 1934, toen Borkel en Schaft bij Valkenswaard werd gevoegd. In 1857 werd een gemeentehuis gebouwd.
In 1866 werd een spoorlijn van Valkenswaard naar Achel aangelegd. Deze kreeg in 1921 een halte, maar in 1939 werd deze alweer opgeheven.
[bewerk] Bezienswaardigheden
[bewerk] Kerken
- De Sint-Servatiuskerk is een neogotische kerk uit 1845. Ze bevindt zich te Borkel. Deze kerk kende een aantal mooie gebrandschilderde ramen, die echter bij een bombardement in 1944 zijn verdwenen, op de hoofden van Sint-Servatius en Maria na. Sindsdien is de kerk verrijkt met nieuwe glas-in-loodramen uit 1947 van de hand van Pierre van Rossum. Zo vindt men een tiental heiligen in het koor, de Tien Geboden in het schip, het leven van Sint-Servatius, de aankondiging van Maria, de Heilige Cecilia en David.
[bewerk] Monumenten
[bewerk] Rijksmonumenten
- Achterste Brug 14, langgevelboerderij, op het zuiden gebouwd, zeer fraai gelegen in het gehucht Achterste Brug. Meest authentiek is de linker zijgevel, opmerkelijk is de achthoekige schoorsteen. Op het erf bevinden zich een open en een gesloten schob.
- Dorpsstraat 50, Borkel, molen Sint-Antonius Abt, ronde stenen beltmolen die wordt gebruikt als korenmolen, gebouwd 1867-1869, herbouwd na brand in 1936, gerestaureerd in 1989, groot onderhoud in 2006 en 2007. Het aanpalend molenaarshuis en magazijn zijn in april 2008 aangewezen als gemeentelijk monument.
- Dorpsstraat 112, Borkel, Kempische langgevelboerderij met een haaks op het achterhuis staande schuur, bouwjaar 1771, gerestaureerd in 1992.
- Dorpsstraat 128, Borkel, Kempische langgevelboerderij, met een rieten wolfsdak met pannen, de oorspronkelijke kruiskozijnen met luiken zijn vervangen door T-kozijnen, bouwjaar 1778.
- Schafterdijk 40, Schaft, De Drij Koningen is een Kempische langgevelboerderij, gebouwd in 1745, welk jaartal ook in de voorgevel in verglaasde steen is opgenomen. Het pand is in 1966 op de Rijksmonumentenlijst geplaatst en is nu in gebruik als woning. De woning heeft een rieten wolfsdak, met korfbogige getoogde ingang en kruiskozijnen en heeft een markante ligging aan de driehoekige plaatse. Bij de restauratie in 1976 is het pand grotendeels herbouwd met behoud van delen van het muurwerk. Op het erf staat ook een gerestaureerde karschob met rieten schilddak en er staan enkele oudere lindebomen.
[bewerk] Gemeentelijke monumenten
- Dorpsstraat 49, Borkel, langgevelboerderij met dwarsdeel uit 1846 en eind 19de eeuw, die nu in gebruik is als woonhuis en recent is gerestaureerd. Het is het geboortehuis van Stephanus Kuijpers, die apostolisch vicaris was van Suriname en de eerste bisschop van Paramaribo. Dit pand is een gaaf voorbeeld van een deftige langgevelboerderij met motieven van het Kempense dorpshuis.
- Dorpsstraat 50a, Borkel, molenaarswoning met maalderij/magazijn behorend bij de molen Sint-Antonius Abt. Dit pand is gebouwd in 1913 en wordt gevormd door twee rechthoekige, in L-vorm op elkaar aansluitende bouwdelen. De bedrijfsruimte met mansardekap ligt met de lange as evenwijdig aan de Dorpsstraat. Het vormt één geheel met de molen die al jaren de status van rijksmonument heeft.
- Dorpsstraat 51, Borkel, voormalig raadhuis, gebouwd in 1857, een goed voorbeeld van een eenvoudig dorpsraadhuis, gerestaureerd in 1982.
- Dorpsstraat 74, Borkel, langgevelboerderij met dwarsdeel uit het midden van de 19de eeuw, fraai gelegen en met drie oude lindebomen voor de gevel.
[bewerk] Natuur en landschap
Borkel en Schaft liggen in het Dommeldal, dat naar het noorden toe langs en door De Malpie stroomt, waar we bos, heide en vennen aantreffen en, direct ten noorden van het dorp, ook beemden en moerasbossen. Stroomopwaarts van het dorp vindt men eveneens beemden, waarna de Dommel, voorbij de buurtschap Achterste Brug, langs het natuurgebied Plateaux-Hageven stroomt, dat deels in de gemeente Neerpelt en deels in de gemeente Bergeijk ligt.
Naar het westen toe zijn er zandige akkers en naaldbossen, en daar weer ten westen van vindt men een grootschalige heide-ontginning. Naar het oosten toe vindt men, in de gemeente Heeze-Leende, de trappistenabdij Achelse Kluis. Het dal van de Tongelreep, eens door de monniken in cultuur gebracht, heeft weer een natuurlijke bestemming gekregen.
[bewerk] Geboren en/of woonachtig in Borkel en Schaft
- Stephanus Kuijpers, Borkel en Schaft, 22 juli 1899 - 5 juli 1986[1][2]), eerste bisschop van Paramaribo, Suriname.
[bewerk] Nabijgelegen kernen
Achelse Kluis, Bergeijk, Lommel-Kolonie , Rodenrijt, Valkenswaard, Westerhoven
[bewerk] Externe link
| Bronnen, noten en/of referenties: |
|
| Gemeente Valkenswaard |  |
|---|---|
|
Kernen: Borkel en Schaft · Dommelen · Valkenswaard |
