Commissie Standaardisering Autobusmaterieel

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

HTM 117, CSA-I bus uit 1967 van het Haags Bus Museum

Een CSA-I te Tilburg

Een CSA-II in Goirle op de stadsdienst van Tilburg in de T-bus-kleuren

Interieur van een CSA-II bus van het GVU

De voormalige RET 131 in z'n tweede leven

De voormalige Connexxion 3379 als oefenobject voor de Zaanse brandweer. Deze Volvo-Hainje is in 1983 bij de VAD in dienst gekomen op de stadsdienst van Zwolle. In 1994 ging hij naar Midnet en in 1999 naar Connexxion. Tegenwoordig is dit hele complex gesloopt. Onbekend is waar de bus is en of deze nog bestaat.

In 1961 ontstond de Commissie Standaardisering Autobusmaterieel (kortweg CSA). In deze commissie waren kopstukken van de stadsvervoerders GVB (Amsterdam), HTM Personenvervoer (Den Haag) en de RET (Rotterdam) vertegenwoordigd. In 1965 voegde ook het vervoerbedrijf uit Utrecht (GVU) zich toe aan de Commissie Standaardisering Autobusmaterieel.

[bewerk] Het bestek standaardbus

Het streven van de Commissie Standaardisering Autobusmaterieel was het ontwikkelen van een moderne stadsbus die in grote aantallen tegen een acceptabele prijs geleverd kon worden. Ook moest het nieuwe bustype uitwisselbaar zijn tussen de bij de CSA aangesloten vervoerbedrijven.

De standaardbus zorgde voor nog meer voordelen. Zo had ook werkplaatspersoneel baat bij de standaardbus. Zij hoefden maar één bustype te onderhouden waardoor reparaties aan het materieel sneller uitgevoerd konden worden. Ook konden de magazijnvoorraden worden ingeperkt. Zo ontstond ook specialisme op het gebied van schadeherstel tussen vervoerbedrijven. Nog een voordeel was dat de levertijden van nieuwe bussen door de standaardisatie konden worden bekort.

Een opmerkelijk detail was dat de overheid de standaardbus ging subsidiëren. Dit zorgde ervoor dat in de jaren '70 en de jaren '80 meer vervoerbedrijven zich aansloten bij de CSA. Dit waren onder andere:

• BBA
• Enhabo (Zaandam)
• Gemeentelijk Vervoerbedrijf Groningen
• CVD (Nijmegen)
• Schutte Tours Zwolle
• SBM (Maastricht)
• het vervoerbedrijf van Schiphol Airport
• het GVB Dordrecht (later SVD)
• TET
• Zuidooster

[bewerk] De CSA-I

Voordat de productie van de wijnrode stadsbus zou aanvangen bouwde Hainje in 1966 een serie bussen voor de RET (Rotterdam) die veel kenmerken bezaten van de standaardbus. De voorlopers van deze bus waren de bij Hainje gebouwde okergele Leyland-Triumph-Werkspoor LWP-City met de nummers 202-285. Later dat jaar zou de eerste èchte standaardbus worden gepresenteerd. Deze wijnrode bus had het nummer 301 en was bestemd voor het GVB (Amsterdam). De bus was gebouwd door carrosseriebouwer Hainje uit Heerenveen op een DAF-onderstel. De 301 viel op door zijn hoekige vormgeving en zijn technische hoogstandjes. Zo bezat de bus een volledig automatische transmissie en luchtvering.

In de eerste productiejaren zou de standaardbus worden gebouwd door verschillende bedrijven, zoals Den Oudsten, Hainje, en Verheul. Ook werden in de eerste jaren enkele series bussen gebouwd op een Leyland-onderstel. Uiteindelijk zouden veruit de meeste bussen gebouwd worden door Hainje op een chassis en met een motor van DAF.

Het eerste type standaardbus (de CSA-I) zou worden geproduceerd tot en met 1983 in verschillende verschijningsvormen.

• Eerste verschijningsvorm: 1966-1970: wijnrode/grijze kleur, donkergrijs interieur met donkerrode stoelen, hoog doorgetrokken zijruiten, DOL-motor, klein motorluik, vlak stuurwiel, ronde koplampen en achterlichten;
• Tweede verschijningsvorm: 1971: DKDL-motor, grotere motorluiken, dikkere rand om grille, grotere letters DAF;
• Derde verschijningsvorm: 1972: Lagere doorgetrokken zijruiten;
• Vierde verschijningsvorm: 1973-1974: Interieur heeft een geheel vlakke vloer;
• Vijfde verschijningsvorm: 1974-1976: Gebouwd op nieuw SB201-chassis, nieuwe aluminium grille, luchtsleuven front verdwenen, knik aan de achterzijde van bus verdwenen, verzonken stuurwiel;
• Zesde verschijningsvorm: 1977-1978: Grote filmkast, nieuw front met ronde koplampen in aluminium grille, lichtgrijs interieur;
• Zevende verschijningsvorm: 1979-1981: Vierkante dubbele koplampen;
• Achtste verschijningsvorm: 1982-1983 Vierkante achterlichten, nieuw type versnellingsbak, luchtrooster in het midden aan de bestuurders zijde (voorloper van het CSA-II type (1983-1988)).

[bewerk] De CSA-II

Een CSA-II van het Gemeentelijk Vervoerbedrijf Groningen

In 1982 werd de tweede generatie standaardbus door Hainje gepresenteerd. Deze bus met net nummer 201 was bestemd voor RET (Rotterdam). De nieuwe bus was tomaatrood met beige en viel op door de nieuwe anti-reflex en afgeronde filmkast. Het interieur was beige van kleur met bruine stoelen. De stoelindeling bleef gelijk aan de CSA-I. De serieproductie van de CSA-II begon in 1983. De laatste CSA-II reed in 1988 de fabriek van Hainje uit. De productie van deze bussen heeft korter geduurd dan de CSA-I door allerlei snelle technische ontwikkelingen waardoor er gauw op de CSA-III (ST2000) werd geconcentreerd en het voortzetten van de productie van CSA-II bussen werd gestaakt.

[bewerk] De CSA-III

In 1987 presenteerde Hainje de opvolger van de CSA-II. Het was een moderne vierkante bus die officieel de benaming "Standaardbus 2000" (ST2000) had. Omdat de vervoerbedrijven niet erg tevreden waren over de praktijkprestaties van de ST2000 werd in 1988 het standaardisatieprincipe weer losgelaten en moesten de vervoerbedrijven weer hun bussen zelfstandig inkopen. Bij de ST2000 bleken sneller gevoelige storingen en andere technische problemen op te treden dan bij de CSA-I en II het geval was. Desondanks werd de ST2000 toch nog een succes, nadat Duvedec in 1989 de kop van dit bustype opnieuw ontwierp. Alleen de HTM, GVB (Groningen), GVU en SBM lieten het bij enkele door DAF en Volvo aangeboden bussen van dit type. Zij hadden er geen vertrouwen meer in en schaften naar hun inzicht bussen aan.

[bewerk] Varianten op de standaardbus

[bewerk] Volvo-standaardbus

In 1972 liet Volvo-importeur NEBIM een standaardbus bouwen bij Hainje op een Volvo B57-onderstel. Deze bus werd ter beschikking gesteld aan alle vervoerbedrijven die interesse hadden in de standaardbus van Volvo.

Uiteindelijk schaften de vervoerbedrijven Enhabo, Schutte Tours Zwolle, de SBM Maastricht en de TET uitsluitend Volvo-Hainje bussen aan. Bij de bussen van Enhabo ontbrak de achterste uitstap en werd de middelste uitstap breder uitgevoerd.

De Volvo's die vanaf 1978 geproduceerd werden, onderscheidden zich van de DAF-bussen door hun vierkante vlakke achterkant met koelribben in de motorluiken.

[bewerk] Mercedes-standaardbus

In 1975 werd de standaardbus ook op een chassis van Mercedes-Benz gebouwd. Dit type bus werd alleen aangeschaft door het GVB Dordrecht. In tegenstelling tot de DAF-en de meeste Volvo-bussen had de Mercedes-standaardbus geen achteruitstap en drie ruitenwissers.

[bewerk] Gelede standaardbus

In 1977 werd de gelede standaardbus gepresenteerd. De gelede standaardbus was gebouwd op een onderstel van Mercedes-Benz met een volgwagen van Schenk. De enige vervoerder die dit type bus aanschafte was het GVB (Amsterdam).

[bewerk] Midibus

In 1984 presenteerde Hainje een midibus op Neoplan-chassis met het uiterlijk van een standaardbus. Dit bustype zou alleen worden aangeschaft door het GVB (Amsterdam).

In 1986 volgde nog een midibus op een DAF-onderstel. Dit type bus werd onder andere aangeschaft door de DVM, de GADO, het GVU, de VSL en de Enhabo. Van dit type bus was ook een verlengde versie verkrijgbaar.

[bewerk] De standaardbus in de praktijk

Hoewel de meeste standaardbussen wijnrood of tomaatrood waren, behielden toch enkele vervoerbedrijven hun eigen kleur, zoals de bussen van de Enhabo, Zuidooster en van Schutte Tours Zwolle.

In de jaren '90 begonnen ook andere vervoerders hun standaardbussen in hun eigen huisstijl te schilderen, zoals de BBA, het GVB (Amsterdam) en het GVU.

De CSA-stadsbussen hadden een topsnelheid van ruim 60 km/h, een snelheid die in een stadsdienst zelden wordt gehaald, en dus ruim toereikend is. Maar er zijn bij diverse bedrijven exemplaren van CSA-II bussen geweest die de 80 km/h of hoger wel haalden. Deze bussen hadden een ander differentieel waardoor dit mogelijk was. De bussen met een vergroot differentieel waren meestal tourbussen en stadsbussen die ook buiten de stadsgrens reden. Een aantal van deze tourbussen kenmerkte zich door het ontbreken van de middendeur. Ook hadden deze bussen twee rijen dubbele stoelen. Zo had het GVB Amsterdam van dit type bus de 344 en 345 en de HTM de 446, 447 en 497 en de RET de 319 en 320. Met de komst van nieuwere stadsbussen in de jaren '90, die snelheden haalde van boven de 80 km/h, werden in o.a. Amsterdam de oude CSA's voorzien van stickers die automobilisten erop moesten attenderen dat deze bussen maximaal 60 km/h konden rijden.

Met enkele CSA-stadsbussen werden ook proeven genomen met het rijden op aardgas en LPG. Zo werden in de jaren '70 enkele GVB-bussen (110, 161-169) omgebouwd tot gasbussen. Later bouwden ook andere busmaatschappijen enkele CSA's om tot gasbus. Zo bouwden de HTM en de RET in de jaren '80 enkele CSA-II's om tot gasbussen. De HTM-bussen (500, 501 en 504) bevielen in de praktijk niet en gingen in 1992 naar het GVB. Van dit bedrijf verkreeg de HTM de 355-357 die omgenummerd werden in 512-514. Naast enkele gasbussen heeft er ook nog een zogenaamde Cumulo-bus bestaan.

[bewerk] Buitendienststelling en afvoer

Haagse standaardbus nr. 356 in de zomer van 1990 op de Fluwelen Burgwal op lijn 18.

De laatste bussen van het type CSA-I werden door de meeste vervoerders rond 1998 buiten dienst gesteld. Enkele vervoerders, zoals het Gemeentevervoerbedrijf Amsterdam en Novio reden nog tot 2000 met dit type bus. De BBA reed ermee tot 2001 waarvan de laatste 2 pas begin 2003 definitief buiten dienst stonden.

In 2000 waren het Gemeentevervoerbedrijf Amsterdam en de HTM de eerste vervoerbedrijven die hun laatste CSA-II's afvoerden. De jaren daarna begonnen andere vervoerders dit type bus ook buiten dienst te stellen. Echter, de BBA en het GVU hebben het langste met deze bussen gereden. In Utrecht verdwenen deze bussen pas in 2004 uit de reizigersdienst. Het GVU hield sindsdien nog enkele bussen achter de hand voor het besloten vervoer. De 42 behoort tot op heden als allerlaatste CSA-II nog steeds tot het wagenpark.

De BBA (thans Veolia) was de laatste vervoerder die gebruik maakte van de CSA-II bussen. De wagens 101 en 103 zaten tot april 2007 op dienst. De overige wagens 102, 111 en 293 reden nog tot medio oktober 2007 op dienst in Tilburg. Zij zijn inmiddels vervangen. daarmee is de 293 een van de oudste lijnbussen van Nederland geworden met 21 dienstjaren achter de rug. Tevens geldt na 41 jaar einde CSA bussen tijdperk.

Van de oudste CSA-I wagens reden die van het GVB (301, 306 (506) en 313) het langst (tot 1984). Van de aan de Enhabo verkochte 510-527 (Enhabo serie 200-217) haalden de laatste wagens zelfs 1985.

Van de vervolgserie 1-45 in Amsterdam haalden de 13 en 17 het jaar 1989 (18 dienstjaren). De 13 had toen meer dan een miljoen kilometer gereden voordat hij werd afgevoerd (na door voetbalsupporters te zijn vernield). In Den Haag en Rotterdam verdwenen ze al in 1983 resp. 1988.

De laatste CSA-I wagens reden tot begin 2003 bij de BBA in 's-Hertogenbosch uit de serie 222-251 betreft wagens 248 en 250. in dat zelfde jaar gingen ook de laatste CSA-II bussen bij Hermes, Arriva en de eerste wagens 262-264 en 268 van de BBA buiten dienst.

Veel CSA-II's hielden het relatief lang uit, sommige exemplaren bleven twintig jaar in dienst. Dit waren onder andere de BBA 101, 102, 270, 271, 272, 274, 279, 280, 281, 293, 297, Hermes 1843 en de GVU 4, 15 en 33. Bijzonder was dat in 2003 veel CSA-II's een tweede leven op de lijndienst kregen toen Arriva de concessie in het DAV-gebied won. Zo gebruikte Arriva CSA-II's die van het GVB Amsterdam, het GVB Groningen, Hermes en de HTM waren geweest. De gemiddelde busreiziger kon deze in feite afgeschreven bussen niet waarderen, maar voor busliefhebbers was het smullen!

Niet alle CSA-bussen waren een lang leven beschoren. Zo kwamen sommige CSA-II's wel erg vroegtijdig buiten dienst te staan, o.a. 34 wagens uit de serie 253-374 van het Gemeentevervoerbedrijf Amsterdam al na negen à tien dienstjaren (1993).

Ook van de CSA-I serie 170-209 stond de reeks 170-190 (bouwjaar 1981), m.u.v. de 178 al medio 1992 opgelegd. Ook HTM Personenvervoer voerde een aantal bussen op relatief jonge leeftijd af, zoals enkele bussen uit de series 101-125 (1966/1967), 126-150 (1967) en 381-400 (1981). en ook het GVU deed dit uit de serie 350-381.

Van de bussen van het type CSA-I zijn de meeste exemplaren gesloopt. Pas vanaf halverwege de jaren '80 begon er handel in afgedankte bussen te ontstaan. Zo kregen veel CSA's een tweede leven in het buitenland. Enkele bussen van het type CSA-I zijn vermoedelijk nog te vinden in Azerbeidzjan, Cuba, Marokko, Roemenië, Rusland, Suriname en Tanzania. De meeste CSA-II's zijn terechtgekomen in Albanië, Angola, Bulgarije, Cuba en Curaçao.

Ook zijn er redelijk wat exemplaren in Nederland een tweede leven begonnen, voornamelijk bij lijnversterkende bedrijven. Ook zijn er CSA's aan te treffen als informatieloket, camper, motorhome en als methadonbus/soepbus.

[bewerk] Museumbussen

Enkele CSA's zijn een tweede leven begonnen bij diverse busmusea. Een beknopt overzicht:

[bewerk] CSA-I

• GVB 301 (1966): MUSA, Museum Stads- en Streekautobussen Amsterdam (de eerste standaardbus)
• HTM 117 (1967): Haags Bus Museum
• HTM 150 (1967): Haags Bus Museum
• HTM 221 (1970): Haags Bus Museum
• GVU 216 (1972): Stichting BEVER
• GVB 110 (1973): MUSA, Museum Stads- en Streekautobussen Amsterdam
• HTM 299 (1973): Haags Bus Museum
• RET 562 (1974): Stichting Veteraan Autobussen
• GVB 168 (1976): Stichting Standaardbus 168
• HTM 319 (1977): Haags Bus Museum
• GVB 61 (1978): Noordelijk Busmuseum
• GVU 378 (1982): Museum van alles en nog wat, Nieuwkoop
• HTM 419 (1982): Haags Bus Museum
• RET 938 (1982): Stichting Veteraan Autobussen

[bewerk] CSA-II

• RET 310 (1986): Stichting Veteraan Autobussen
• GVB 373 (1987): MUSA, Museum Stads- en Streekautobussen Amsterdam
• GVB 18 (1987): Noordelijk Busmuseum
• HTM 485 (1987): Haags Bus Museum
• GVU 52 (1988): Noordelijk Busmuseum

[bewerk] Bijzondere exemplaren

• GVB 267/567 (Mercedes-Benz/Hainje geleed uit 1977): MUSA, Museum Stads- en Streekautobussen Amsterdam
• GVB 590 (Neoplan/Hainje Midi uit 1985): MUSA, Museum Stads- en Streekautobussen Amsterdam

[bewerk] Overzicht waar CSA-bussen hebben gereden

Deze lijst is incompleet. U wordt uitgenodigd op bewerk te klikken om de lijst uit te breiden.

[bewerk] Belangrijkste gegevens CSA-I/II

[bewerk] Schaalmodel

Modellenbouwer Lion Toys heeft ook een schaalmodel 1/50 uitgebracht van de CSA-I in zijn oorspronkelijke uitvoering. Van dit schaalmodel zijn vele varianten op de markt gebracht in veel verschillende kleuren. Thans maakt het Tsjechische HB-model twee schaalmodellen van de CSA-I (1/43 en 1/87). Van het 1/87-model worden verschillende verschijningsvormen van de CSA-I gemaakt (waaronder de zevende verschijningsvorm met zijn vierkante koplampen).

[bewerk] Externe link

• Foto's van CSA1 en 2 bussen

___

Door op de afspeelknop te klikken kunt u dit artikel beluisteren. Na het opnemen kan het artikel gewijzigd zijn, waardoor de tekst van de opname wellicht verouderd is. Zie verder info over deze opname of download de opname direct (meer info over gesproken Wikipedia)

Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Commissie Standaardisering Autobusmaterieel op Wikimedia Commons.