Charles de Gaulle

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Charles André Joseph Marie de Gaulle (Rijsel, 22 november 1890 – Colombey-les-Deux-Églises, 9 november 1970) was een Frans militair en politicus. Hij was de leider van het Franse verzet in de Tweede Wereldoorlog en de eerste president van de Vijfde Republiek (1959-69) .

Inhoud 1 Levensloop 1.1 Eerste Wereldoorlog en intellectuele ontwikkeling 1.2 Tweede Wereldoorlog 1.3 De naoorlogse periode 1.4 Force de Frappe 1.5 Buitenlandse politiek 1.6 Binnenlandse politiek 1.7 Overlijden 2 Nalatenschap 3 Werken 4 Zie ook 5 Literatuur

[bewerk] Levensloop

De Gaulle [ʃaʀl dəˈgol]^? werd geboren als tweede zoon in een rooms-katholiek, patriottisch gezin in Rijsel als telg in een familie (Vandewalle) wier naam was verfranst tot de Gualle en later tot de Gaulle. Als klein kind toonde hij al een bijzondere interesse in militaire zaken. Hij studeerde aan de militaire school van Saint-Cyr en in 1913 voegde hij zich bij de infanteriedivisie onder leiding van kolonel Philippe Pétain.

[bewerk] Eerste Wereldoorlog en intellectuele ontwikkeling

Tijdens de Eerste Wereldoorlog diende de Gaulle in het leger als luitenant tot zijn gevangenschap in 1916. Hij verbleef ruim twee jaren in een kamp voor krijgsgevangenen. Na de oorlog ging hij bij de tanktroepen van de infanterie waar hij al snel de reputatie kreeg een vooruitstrevend tacticus te zijn. In Le fil de 'l' épée (het scherp van de snede) wees hij op het belang van het vormen van leiders en op invloed van toevallige omstandigheden; hij bepleitte het formeren van pantserdivisies, waarmee vuurkracht en mobiliteit beter dan ooit gecombineerd konden worden. In Vers l'Armée de Métier ("Naar een Beroepsleger") (1934) bepleitte hij de oprichting van een professioneel gemotoriseerd kernleger in vredestijd om een mogelijke verrassingsaanval vanuit Duitsland af te slaan. In Duitsland zag de latere tankgeneraal Heinz Guderian hierin zijn ideeën bevestigd. In Engeland werd door de militair historicus Liddell-Hart met belangstelling kennis van zijn werk genomen. In Frankrijk vond hij echter weinig weerklank, waar statische verdediging vanuit immense fortificaties werd voorgestaan. De Maginot linie was daarvan het resultaat. Na de oorlog werd beweerd dat hij daarin de Duitse Blitzkrieg voorspeld zou hebben en de in veel grotere oplagen verschenen naoorlogse edities werden in die zin aangepast.

Uit zijn particuliere correspondentie blijkt dat hij weinig ophad met parlementaire democratie en eigenlijk meer zag in een sterk monarchaal regime. De socialist Léon Blum, premier tijdens het Volksfront, was fel tegen een beroepsleger, omdat dit te makkelijk zou kunnen worden ingezet tegen de eigen bevolking. De Gaulle lijkt dat zelf ook niet uitgesloten te hebben.

[bewerk] Tweede Wereldoorlog

In de Tweede Wereldoorlog kreeg hij tijdens Fall Gelb op 15 mei 1940 het bevel over een provisorische pantserdivisie, de 4e Division Cuirassée de Réserve, waarmee hij zonder veel effect tegen de Duitse invallers vocht, die om de Maginot linie heen waren getrokken, dwars door de ondoordringbaar geachte Ardennen. Na de oorlog werd vaak beweerd dat hij juist als enige generaal in die weken nog wat tactische successen geboekt heeft. Vlak voor de totale ineenstorting werd hij bevorderd tot brigade-generaal. Hij kreeg op 6 juni de post van onderminister voor defensie in het kabinet van premier Paul Reynaud. In die hoedanigheid nam hij deel aan de besprekingen met de Engelsen tijdens de laatste fases van de Duitse opmars in juni 1940. Toen bleek dat maarschalk Pétain in juni 1940 een wapenstilstand met de Duitsers zou sluiten, stapte de Gaulle in een Brits vliegtuig en ontkwam zo naar Londen, waar hij op 18 juni via de Britse radio aankondigde dat hij voor Frankrijk de strijd tegen Duitsland zou voortzetten. Het Vichy-regime veroordeelde hem ter dood wegens desertie.

De Gaulle organiseerde na zijn vlucht de Vrije Franse Strijdkrachten; het lukte hem om sommige Franse koloniën aan zijn kant te brengen. Hij kreeg ook het bestuur in Syrië en Libanon in handen toen de Britten deze Franse mandaatgebieden op Vichy-troepen veroverden. Dat gebeurde niet zonder moeite, want de Gaulle probeerde steeds de waardigheid van Frankrijk te verdedigen, ook al had hij maar weinig macht. Terwijl de Britse premier Churchill een zeker respect voor de moeilijke Franse generaal had, wantrouwden de Verenigde Staten hem. Toen Amerikaanse en Britse legers in november 1942 Franse gebieden in Noord-Afrika binnenvielen, gaven de Amerikanen het bestuur ervan niet in handen van de Vrije Fransen, maar van een andere Franse generaal, Henri Giraud, die eerder bij Vichy had aangeleund. De Gaulle bleek echter over een forse aanhang te beschikken, ook in bezet Frankrijk. In juni 1943 kwam er een compromis: de Gaulle en Giraud werden samen co-voorzitters van een Frans Comité van Nationale Bevrijding in Algiers. Maar na enkele maanden wist de Gaulle Giraud aan de kant te schuiven en in juni 1944 vormde hij een voorlopige regering van de Franse Republiek, met hemzelf als voorzitter. Hoewel de Amerikanen de Gaulle niet wilden betrekken in de landing in Normandië op 6 juni 1944 en ze van plan waren het bevrijde Frankrijk althans voorlopig zonder hem te besturen, stond ook het hele binnenlandse verzet achter de Gaulle. Bij zijn terugkeer in Frankrijk werd hij overal toegejuicht en op 26 augustus vestigde hij zijn regering in Parijs, die al snel door de geallieerden werd erkend. Tot op het einde van de oorlog had hij wrijvingen met de Amerikanen, want de generaal wilde altijd dat Frankrijk als een grote mogendheid werd behandeld en weigerde soms om bevelen van het geallieerde opperbevel op te volgen.

[bewerk] De naoorlogse periode

In eigen land was de Gaulle op het einde van de oorlog een algemeen aanvaarde leider die boven de partijen stond. Hij bleef ook na de verkiezingen van november 1945 voorzitter van de voorlopige regering, maar trad in januari 1946 af, toen het duidelijk werd dat zijn opvattingen niet in de nieuwe grondwet zouden worden opgenomen. In 1947 stichtte hij een nieuwe politieke partij, Rassemblement du Peuple Français (Verzameling van het Franse Volk) die namens alle Fransen beweerde te spreken. De partij had een tijdelijk kiessucces, maar in 1953 hief De Gaulle de partij op en trok zich uit de politiek terug.

In 1958, toen de al vier jaar woedende zeer bloedige Algerijnse Onafhankelijkheidsoorlog uitzichtloos was geworden en een militaire opstand in Algerije tot een politieke crisis in Frankrijk had geleid, werd hij als enige leider als voldoende sterk beschouwd om de situatie op te lossen en maakte de dreiging dat de opstand van het leger zich tot het moederland zou uitbreiden een einde aan de Vierde Republiek. De Gaulle vormde een regering en verkreeg van het parlement een speciale volmacht voor zes maanden. Hij stelde een nieuwe grondwet op die de macht van de president versterkte ten nadele van het parlement. De Gaulle werd zelf de eerste president van de nieuwe Vijfde Republiek in januari 1959. De opstandige militairen hadden gehoopt dat de Gaulle de Algerijnse strijd voor onafhankelijkheid voorgoed de kop in zou drukken, en De Gaulle wekte ook de stellige indruk dat te zullen doen, toen hij voor een grote menigte op het Forum-plein in Algiers uitriep: "Je vous ai compris!" (Ik heb u begrepen). Hij besefte echter al snel dat Frankrijk daar nooit in zou slagen, aangezien dit niet te combineren was met zijn onwil om de negen miljoen islamitische Algerijnen volwaardig Frans staatsburgerschap te geven. Uiteindelijk kondigde hij aan Algerije via onderhandelingen zelfbeschikking te willen verlenen. Daarop kwam het tot zware rellen van Franse kolonisten in Algerije die zich tegen de onafhankelijkheid verzetten. In Algiers dreigde in 1961 even een militaire staatsgreep; de geheime para-miltaire Organisation de l'Armée Secrète (OAS) pleegde talloze dodelijke aanslagen, ook tegen de Gaulle zelf. Linkse intellectuelen als Jean-Paul Sartre spraken zich uit voor Algerijnse onafhankelijkheid, reden waarom sommige ministers voor diens arrestatie pleitten. Dat De Gaulle geen dictator was, bleek uit zijn standpunt dat je 'Voltaire niet arresteert', waarmee hij Sartre bedoelde. De akkoorden van Evian in 1962 bezegelden de Algerijnse onafhankelijkheid, waarna honderdduizenden Franse kolonisten ("pied-noirs") en koloniale militairen ("harki's") een goed heenkomen zochten in het moederland.

[bewerk] Force de Frappe

De Gaulle was vast van plan om Frankrijk weer zijn vroegere positie op het wereldtoneel te laten innemen. Daarom wilde hij zoveel mogelijk de invloed van de Verenigde Staten in Europa beperken. Hij zette de militaire samenwerking met de NAVO stop, hoewel Frankrijk wel politiek lid van de NAVO bleef. Dit wekte nogal wat bevreemding bij zijn NAVO-partners. Hoe kon een praktiserend katholiek nu zo de communisten in de kaart spelen? Ook zorgde hij ervoor dat Frankrijk eigen atoomwapens ontwikkelde - de "Force de Frappe": het kon voor hem niet zo zijn dat een groot land als Frankrijk zijn veiligheid aan een andere mogendheid overliet. Zijn geopolitieke visie vatte hij als volgt samen: "Ik meen op de kaart te hebben gezien dat Amerika niet in Europa ligt", waarmee hij bedoelde dat voor elk land het hemd nader is dan de rok; een afschrikking die gebaseerd is op de veronderstelling dat Amerika het eigen bestaan op het spel zou willen zetten ten behoeve van Europese bondgenoten, is dus niet geloofwaardig.

[bewerk] Buitenlandse politiek

Tweemaal sprak hij zijn veto uit tegen een Britse toetreding tot de Europese Gemeenschappen, omdat het Verenigd Koninkrijk volgens hem te veel onder Amerikaanse invloed stond. Anderzijds streefde hij naar goede betrekkingen met West-Duitsland en kon hij goed overweg met bondskanselier Konrad Adenauer. Bovendien ging hij rechtstreeks met de Sovjet-Unie praten over ontspanning en knoopte hij diplomatieke betrekkingen aan met de Volksrepubliek China. Dat paste in zijn wereldbeeld, waarin de mensheid niet is ingedeeld in ideologische blokken, want ideologieën zijn van voorbijgaande aard; de natie echter, die bij elkaar gehouden wordt door historisch gegroeide solidariteit, is het bepalende element. De blik daarop moest niet vertroebeld moet worden door de waan van de dag. Zo waren volgens De Gaulle Engeland en Frankrijk twee landen die fundamenteel met elkaar in oorlog waren, terwijl toch tijdens zijn leven de Fransen en de Britten zij aan zij hadden gestreden in twee wereldoorlogen.

Voorts zag hij een fundamentele tegenstelling tussen de Angelsaksische cultuur enerzijds en de Franse en de continentale Europese cultuur anderzijds, die bijdroeg aan zijn weerzin tegen het Britse lidmaatschap van de EEG en tegen de Amerikaanse hegemonie via de NAVO. Vooral dat laatste werd slecht begrepen in rechtse Europese en Amerikaanse kringen, voor wie het Amerikaanse tegenwicht tegen het Sovjet-blok het belangrijkste was. In eigen land vond hij voor zijn anti-Amerikanisme echter brede steun, die voortkwam uit de pijn over het verlies van nationale macht en status na twee uitputtende wereldoorlogen.
Vanuit De Gaulle's visie is zijn openlijke steun aan de onafhankelijkheidsbeweging in de franstalige Canadese provincie Québec te verklaren, die in 1967 leidde tot een diplomatieke rel, toen hij Canada bezocht bij het eeuwfeest van de Canadese onafhankelijkheid. Tijdens een toespraak vanaf het balkon van het stadhuis van Montréal riep hij, tot enthousiasme van de toeschouwers: "Vive le Québec! Vive le Québec Libre!" (Leve het vrije Québec). Daarmee was hij een onwelkome gast geworden, die vertrok om nooit in Canada terug te keren.

In de Europese Gemeenschap zorgde hij regelmatig voor moeilijkheden omdat hij de invloed van de Europese Commissie wilde beperken en weigerde zich neer te leggen bij besluitvorming bij meerderheid van stemmen in de uit ministers van de lidstaten bestaande Raad van de Europese Unie. Hij voelde zich veiliger bij besluitvorming door consensus, die nu eenmaal moeilijker bereikbaar is dan een gewone meerderheid. In plaats van een "Europa der bureaucraten" stelde hij een "Europa der vaderlanden" voor, waar de staatshoofden en regeringsleiders zelf de grote beslissingen zouden nemen. Deze houding had tot gevolg dat de Europese instellingen geblokkeerd geraakten en Frankrijks relaties met de Europese partners gespannen waren. Dit accepteerde De Gaulle, omdat volgens hem staten geen vrienden hebben, maar belangen.

[bewerk] Binnenlandse politiek

In eigen land was de Gaulles bewind nogal autoritair. Zijn aanhangers - de gaullisten - hadden meestal een ruime meerderheid in het parlement en de regering was helemaal aan de president ondergeschikt. Het hebben van een eigen achterban in de vorm van een partij zag De Gaulle als een noodzakelijk kwaad; hij wilde eigenlijk boven de partijen staan, als een belangeloze scheidsrechter die het nationale belang vooropstelt. Hij maakte geen geheim van zijn minachting voor de 'zogenaamde partijen' met hun 'zogenaamde leiders'. Belangrijke beslissingen liet hij ondersteunen met een referendum, waarbij hij het Franse volk voor de keuze stelde: of het voorstel werd goedgekeurd, of hij trad af. Telkens kreeg hij een meerderheid achter zich. Op die manier liet hij de grondwet wijzigen, zodat de president voortaan rechtstreeks verkozen zou worden. Dit gaf het staatshoofd nog meer gezag, omdat hij geen vertrouwensvotum van het parlement nodig had. Bij de presidentsverkiezingen van 1965 kon de Gaulle zichzelf opvolgen voor een nieuwe ambtstermijn van zeven jaar. De linkse partijen beschuldigden hem ervan een dictatuur na te streven. Het bestuur onder de Gaulle voerde echter wel een aantal belangrijke hervormingen door die Frankrijk op heel wat gebieden moderniseerden, iets wat onder de zwakke Vierde Republiek niet mogelijk was geweest.

De Gaulles bewind leek onaantastbaar totdat er in mei 1968 massale studentendemonstraties uitbraken, gevolgd door massale stakingen in een quasi-revolutionaire sfeer, die gedeeltelijk uit de autoritaire stijl van De Gaulle was te verklaren, maar toch vooral voortkwam uit de door baby-boomers gedragen 'culturele revolutie' die toen door een groot deel van de westerse wereld waarde en nauwelijks een uitgewerkt politiek alternatief voor de gevestigde orde bood. De oude generaal leek een tijd geen antwoord te vinden op de crisis, en vloog zelfs naar Duitsland om daar zich daar bij generaal Massu te verzekeren van de steun van het leger. Er werden vervroegde parlementsverkiezingen uitgeschreven, waarbij bleek dat hij nog altijd massaal gesteund werd. Maar de generaal, die al tegen de tachtig liep, had toch aan prestige ingeboet. In april 1969 schreef hij opnieuw een referendum uit over een grondwetsherziening waarbij hij ook toen weer het volk voor de keuze stelde: geef mij mijn zin of ik ga weg. Deze maal leed hij een nederlaag en hij deed wat hij gezegd had: hij trad meteen af, drie jaar voor het einde van zijn termijn, en trok zich terug in zijn landhuis in het dorpje Colombey-les-Deux-Églises (departement Haute-Marne).

[bewerk] Overlijden

Op bijna 80-jarige leeftijd stierf hij onverwacht thuis in Colombey-les-Deux-Églises. Hij werd op het plaatselijke kerkhof begraven, omdat hij een staatsbegrafenis had geweigerd. Eerder had hij alle onderscheidingen en eerbewijzen afgewezen. Later werd er ter ere van hem een groot Lotharings kruis opgericht te Colombey-les-Deux-Églises. Dat hij met zijn politieke macht niet was uitgeweest op persoonlijk voordeel, bleek wel uit de zeer bescheiden financiële middelen die hij naliet.

[bewerk] Nalatenschap

Met zijn grote gestalte, zijn effectief bespelen van de media en zijn vaardigheid in het politieke spel van verdelen en heersen en vooral met zijn staatkundige visie was Charles de Gaulle in meer dan één opzicht een indrukwekkende figuur, die niet uit was op enig persoonlijk voordeel, maar slechts streed voor het nationaal belang zoals hij dat zag. Zijn autoritaire stijl, die hij nooit liet ontaarden in dictatuur, werd daarom een tijdlang voor lief genomen.

Zijn invloed is in Frankrijk nog steeds zeer groot; er is nog altijd wel een politieke partij die zich gaullistisch noemt. Belangrijker nog is dat hij op twee cruciale momenten, bij de Duitse inval in 1940 en bij de dekolonisatie van Algerije in 1962 een eigen weg insloeg, met enorme persoonlijke risico's, en het uiteindelijk bij het juiste eind bleek te hebben gehad; in het eerste geval behoedde hij het land voor totale capitulatie, in het tweede geval voor burgeroorlog. De grondwet van de Vijfde Republiek is zijn schepping en heeft hem met slechts marginale wijzigingen ruimschoots overleefd. De versterking van de uitvoerende macht ten koste van het parlement heeft geleid tot de beoogde vergroting van de politieke stabiliteit. Hij heeft niet meer meegemaakt dat zijn politieke tegenstander François Mitterrand als president ook uit de voeten bleek te kunnen met een grondwet die hij ooit als 'permanente staatsgreep' had omschreven.

De naam van De Gaulle leeft voort in het, na Heathrow, grootste vliegveld van Europa, Aéroport Charles De Gaulle. Ook is het drukste plein van Parijs, Place Charles de Gaulle, naar De Gaulle vernoemd. Dit plein heette voorheen Place de l'Etoile. Op dit plein staat de Arc de Triomphe. Frankrijks enige vliegdekschip, de MN Charles de Gaulle is ook naar hem vernoemd.

De Gaulle werd op 4 april 2005 door tv-kijkers tot de grootste Fransman aller tijden verkozen. Men kan stellen dat hij daarmee zijn doel bereikt heeft, want hij merkte ooit op dat 'de persoon Charles de Gaulle hem slechts interesseerde als historische figuur'.

[bewerk] Werken

• La discorde chez l'ennemi (1924)
• Histoire des troupes du Levant (1931) écrit par le major de Gaulle et le major Yvon, avec le colonel de Mierry collaborant à la préparation du texte final.
• Le fil de l'épée (1932)
• Vers l'armée de métier (1934)
• La France et son Armée (1938)
• Trois études (1945) (Rôle historique des places fortes ; Mobilisation économique à l'étranger ; Comment faire une armée de métier) suivi par le Mémorandum du 26 janvier 1940.
• Mémoires de Guerre
  • Volume I - L'Appel, 1940-1942 (1954)
  • Volume II - L'Unité, 1942-1944 (1956)
  • Volume III - Le Salut, 1944-1946 (1959)
• Mémoires d'Espoir
  • Volume I - Le Renouveau, 1958-1962 (1970)
• Discours et Messages
  • Volume I - Pendant la Guerre, 1940-1946 (1970)
  • Volume II - Dans l'attente, 1946-1958 (1970)
  • Volume III - Avec le Renouveau, 1958-1962 (1970)
  • Volume IV - Pour l'Effort, 1962-1965 (1970)
  • Volume V - Vers le Terme, 1966-1969

[bewerk] Zie ook

• Luchthaven Charles de Gaulle

[bewerk] Literatuur

• Paul-Marie Coûteaux: Le génie de la France. Tome I: De Gaulle philosophe. Jean-Claude Lattès., Paris 2002
• Jean-Louis Crémieux-Brilhac: La France Libre. Gallimard, Paris 1996
• Yves Maxime Danan: La vie politique à Alger de 1940 à 1944. Librairie générale de Droit et de Jurisprudence, Paris 1963
• Vincent Jouvert: L'Amérique contre De Gaulle. Seuil, Paris 2000
• Jean Lacouture: De Gaulle. Éditions du Seuil, Paris 1984
• Jean Lacouture: De Gaulle. (3 volumes): 1 — Le Rebelle (1890-1944), 2 — Le Politique (1944-1959), 3 — Le Souverain (1959-1970), 1984, 1985 et 1986. Points Histoire, Paris 1990
• Dominique Venner: De Gaulle, la grandeur et le néant. Éditions du Rocher, Monaco 2004
• Philippe de Gaulle: Entretiens avec Maurice Tauriac. De Gaulle, mon Père. Plon, Paris 2003
• G.B.J. Hiltermann: Charles de Gaulle en de Fransen, In den Toren, Baarn, 1967.

Voorganger: René Coty	President van Frankrijk 1959-1969	Opvolger: Alain Poher a.i.
Voorganger: Pierre de Chevigné	Minister van Nationale Defensie 1958-1959	Opvolger: Pierre Guillaumat