Bismarck (slagschip)
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
|
|
|
| Carrière |  |
|---|---|
| Besteld: | 16 november 1935 |
| Kiellegging: | 1 juli 1936 |
| Tewaterlating: | 14 februari 1939 |
| In de vaart genomen: | 20 augustus 1940 |
| Status: | Gezonken 27 mei 1941, ongeveer 650 km ten westen van Brest |
| Algemene kenmerken | |
| Deplacement: | 41.700 longton (leeg); 50.900 longton (volgeladen) |
| Tonnage: | |
| Lengte: | 241,6 meter ll, 251 meter oa |
| Breedte: | 36 meter |
| Diepgang: | 8,7 meter (standaard), 10,2 meter (volgeladen) |
| Voortstuwing en vermogen: | 12 Wagner ketels; 3 Brown-Boveri stoomturbines; |
| Snelheid: | 30,1 knopen |
| Bereik: | 9280 zeemijlen (17.200 km) met een snelheid van 16 knopen |
| Bemanning: | 2092 waarvan 103 officieren |
| Bewapening: | 8 x 380 mm (4×2) 12 x 150 mm (6×2) |
| Vliegtuigen en faciliteiten: | 4; 1 katapult |
De Bismarck was een Duits slagschip in de Tweede Wereldoorlog. Het was vernoemd naar de vroegere kanselier Otto von Bismarck.
Samen met het zusterschip Tirpitz maakte de Bismarck deel uit van het Z-Plan van admiraal Erich Raeder, dat de blauwdruk was van de herbouw van de Duitse Kriegsmarine. Een derde schip, de Hindenburg, werd niet meer voltooid.
Inhoud |
[bewerk] Bouw
De Vrede van Versailles verbood Duitsland het bezit van (moderne) slagschepen. Nieuwe schepen waren gelimiteerd tot 10.000 long ton.
Binnen die beperkingen begonnen de Duitsers aan het begin van de jaren dertig aan de bouw van de pantserschepen van de Deutschland-klasse. Door gebruik te maken van zoveel mogelijk gewichtsbesparende maatregelen konden deze schepen 28 cm kanons voeren, waardoor ze Duitsland wel het prestige gaven van een (klein) slagschip.
Na de totstandkoming van het Brits-Duits marineverdrag van 18 juni 1935 werd de bouw van enkele slagschepen toegestaan. Prompt begonnen de Duitsers aan de bouw van de Scharnhorst en de Gneisenau, gebaseerd op een sterk vergroot ontwerp van de Deutschland-klasse, óok met 28 cm kanons.
Kort daarna volgde een nieuw ontwerp voor twee nog grotere slagschepen met 38 cm kanons, de Bismarck en de Tirpitz. Hoewel de limiet conform het Verdrag van Washington (1922) ¹ was bepaald op 35.000 ton, bleek na de Tweede Wereldoorlog dat die ruim overschreden was. De Bismarck bijvoorbeeld had een deplacement van ruim 40.000 ton.
Met het ontwerp van het schip was begonnen in 1934. De kiel werd gelegd op 1 juli 1936 bij Blohm und Voss in Hamburg. Op 14 februari 1939 werd het schip te water gelaten. De eerste commandant was Ernst Lindemann.
In tegenstelling tot de Britten slaagden de Duitsers er niet in een kanon te ontwikkelen dat zowel tegen lucht- als zeedoelen gebruikt kon worden. Het voerde daarom een uitgebreide dubbele secundaire bewapening van 150 én van 105 mm. Het schip was bewapend met acht kanons van 380 mm, twaalf van 150 mm, zestien van 105 mm, zestien van 37 mm en twaalf van 20 mm. Daarnaast beschikte de Bismarck over zes Arado A-196 watervliegtuigen.
De snelheid van het (destijds) grootste slagschip ter wereld bedroeg 30 knopen (54 kilometer per uur). De lengte van het schip was 250,5 meter.
Een probleem bleek later de bepantsering te zijn. Diverse vitale leidingen waren niet door het laag liggende hoofdpantserdek beschermd, waardoor er in de uiteindelijke confrontatie met de Britten al snel geen communicatie meer was tussen brug en geschuttorens. Het was wel een robuust schip: hoewel het al vrij snel werd uitgeschakeld door Britse slagschepen en kruisers duurde het lang voordat het zonk. Door een vergaande compartimentering was het schip moeilijk tot zinken te brengen. Het laag liggende pantserdek en de stabilisatiekielen zorgden voor een goede stabiliteit, waardoor het een goed geschutplatform was. De Bismarck is een van de bekendste slagschepen uit de geschiedenis geworden. Er zijn veel boeken over dit schip geschreven.
- ¹ Duitsland was geen partner bij het verdrag van Washington (tenslotte golden toen nog de strakke bepalingen van de verdragen van Versailles), maar door het latere Britse-Duitse vlootverdrag werden de beperkingen t.a.v. slagschepen later toch van toepassing.
[bewerk] Inzet
Omdat de Britse marine een overwicht had op zee besloot Adolf Hitler de koopvaardijschepen van de geallieerden tot zinken te brengen. Op 18 mei 1941 vertrok de Bismarck voor haar eerste en tevens laatste reis. De Britse marine ontdekte dat de Bismarck tussen Denemarken en Noorwegen voer. Drie dagen later zag een geallieerd verkenningsvliegtuig de Bismarck bunkeren in een Noors fjord en de Britse kruisers Norfolk en Suffolk werden ingezet om de Bismarck te volgen.
Op 24 mei 1941 werd de Bismarck met de Duitse kruiser Prinz Eugen ten noorden van IJsland aangetroffen. De Britse slagschepen HMS Hood en HMS Prince of Wales gingen het gevecht aan.
De Hood had, als voormalige slagkruiser, een betrekkelijk kwetsbare horizontale bepantsering en om het risico van hoog inkomende treffers te vermijden wilde men snel de afstand tot de Bismarck verkleinen. Tijdens het naderen werd de Hood echter toch fataal getroffen door een granaat van de Bismarck, vermoedelijk in het munitiemagazijn onder toren C. Een enorme steekvlam schoot op uit het achterdek, gevolgd door een gigantische explosie. Vervolgens brak het schip in tweeën en zonk snel. Slechts drie van de 1418 opvarenden overleefden het drama. De Prince of Wales moest uitwijken om het zinkende wrak van de Hood te kunnen ontwijken en hield daarbij tijdelijk op met vuren. Al gauw kwam ze onder geconcentreerd vuur te liggen van beide Duitse schepen.
Ze werd vier keer geraakt door de Bismarck en drie keer door de Prinz Eugen. Eén van deze treffers kwam op de brug terecht waar iedereen omkwam, op kapitein John Leach en een andere officier na. De Prince of Wales had al vanaf het begin van het gevecht te kampen met mechanische problemen. Ze was vertrokken met havenpersoneel aan boord en na het eerste salvo, waren enkele kanons al vast komen te zitten. Ze wist echter drie treffers te plaatsen op de Bismarck, waarbij één een brandstoftank raakte. Nadat nagenoeg al haar hoofdgeschut uitgeschakeld was, ontsnapte de Prince of Wales onder een rookgordijn. Lütjens besloot het duel met de Prince of Wales niet te vervolgen om zijn strategische missie niet in gevaar te brengen. Achteraf is deze beslissing bekritiseerd omdat hierbij een unieke gelegenheid gemist werd om met behulp van de torpedo's aan boord van de Prinz Eugen een modern slagschip tot zinken te brengen. Hoewel de drie treffers van de Prince of Wales weinig schade hadden aangericht, bepaalden ze wel het verdere verloop van de operatie.
[bewerk] Het verlies van HMS Hood
Het dramatische nieuws over de vernietiging van HMS Hood veroorzaakte een enorme schok in Groot-Brittannië. Sommige Britten herinneren dit gebeuren als het meest schokkende nieuws tijdens de gehele Tweede Wereldoorlog. Men had van alles verwacht, maar een vernietiging van de machtige slagkruiser HMS Hood, hét machtssymbool van de Britse suprematie over de wereldzeeën, een schip dat zelfs bij het uitspreken van de naam door de Duitsers werd gevreesd, werd wel als laatste door de Britten voor mogelijk gehouden. Kort na het zinken van de Hood werd een onderzoekscommissie ingesteld die moest onderzoeken wat er precies was gebeurd. Kritiek op dit onderzoek was er ook. Er zijn verschillende theorieën gelanceerd die de catastrofale vernietiging van de Hood moeten verklaren.
[bewerk] Het einde van de Bismarck
De Bismarck zette koers richting het bezette Frankrijk om reparaties uit te laten voeren. De Norfolk en Suffolk en de Prince of Wales volgden.
De Britten waren vastberaden om het zinken van de Hood te vergelden en de Bismarck werd door een steeds groter aantal schepen gevolgd en constant met behulp van radar in de gaten gehouden.
Toch raakten de Britten de Bismarck kwijt nadat de Prinz Eugen zich van de Bismarck afscheidde en de Bismarck geheel alleen zijn reis vervolgde. Drie dagen lang werd verwoed naar het schip gezocht en de Britten vielen met vliegtuigen daarbij zelfs een eigen kruiser aan. Alleen doordat de Bismarck uitgebreide radioberichten naar huis verstuurde kon zijn werkelijke locatie vastgesteld worden, toen het al dicht bij de veilige haven Brest was. De brandstofvoorraden aan boord van de Britse slagschepen was al ernstig geslonken en de kans was groot dat de Bismarck aan de wraakzuchtige Britten zou ontsnappen.
Op 26 mei werd de Bismarck onder vuur genomen door Britse Swordfish vliegtuigen van het vliegdekschip Ark Royal. Een torpedo raakte het roer waardoor de Bismarck onbestuurbaar raakte en zij niet meer voor de Britse schepen kon vluchten. De hele volgende nacht werd de Bismarck onder torpedovuur genomen door de Cossack, Maori, O.R.P.Piorun (Pools), Sikh, en de Zulu. Die hele nacht werd de bemanning van de Bismarck door deze aanvallen wakker gehouden om ze zo veel mogelijk voor het laatste duel uit te putten. De Bismarck vuurde onophoudelijk en wist alle aanvallen af te slaan. Aan boord van de Bismarck werd overwogen om het vastgeklemde roer uit de romp te blazen, maar de zware zee en storm maakte deze pogingen onmogelijk. Ook konden daardoor de Arado-vliegtuigen niet worden gelanceerd, om daarmee het scheepslogboek in veiligheid te brengen.
In de vroege ochtend van 27 mei 1941 volgde de eindslag met de slagschepen King George V en Rodney en de kruisers Norfolk en Dorsetshire. Zij zorgden ervoor de Bismarck uit het westen te naderen, waardoor de Bismarck scherp tegen de horizon afstak. Nadat de Britten om 8.47 vanaf 22.000 meter het vuur openden, reageerde de bemanning van de Bismarck uiterst traag en beantwoordde pas om 8.49 het vuur. Admiraal Lütjens sloot zich op in zijn kajuit en niemand heeft hem daarna meer gezien. Na drie salvo's lag ook het vuur van de Bismarck dekkend. Toen volgenden 10 zeer spannende minuten waarbij het lot van de betrokken giganten onbeslist bleef: wie zou het eerste de ander raken? Door het grote verschil in vuurkracht werd de Bismarck als eerste maar ook meteen al fataal getroffen: een 8 inch granaat blies de voorste centrale vuurleidingspost weg en vlak daarop ontplofte een zware granaat van de Rodney tussen beide voorste zware geschutstorens ‘’Anton’’ en ‘’Bruno’’ en schakelde deze torens beiden uit. Alleen Anton zou een half uur na deze voor de Bismarck fatale treffer nog een keer een salvo afvuren. De vuurkracht van de Bismarck was nu in één klap gehalveerd, waardoor de toch al ongelijke strijd nog meer in het nadeel van de Bismarck omsloeg. De Britten verkleinden de afstand tot de Bismarck snel en daarna volgden verdere treffers op de Bismarck elkaar in een snel tempo op: iedere seconde 1 treffer! Bij dit laatste gevecht van 9.15 tot 9.30 werd de Bismarck tot een brandend wrak geschoten en kon zelf zeer weinig terugdoen. De zwaar gepantserde commandotoren op de brug kreeg voltreffer op voltreffer te verduren en de zwaar gepantserde deur naar de toren aan bakboordszijde werd finaal van zijn enorme hengsels geblazen. Alle bevelvoerende officieren kwamen hierbij om. Hierdoor en door het feit dat de meeste vuurleidingsposten al vrij snel na het begin van de beschieting getroffen werden en uitvielen, was de Bismarck niet meer in staat om effectief zijn achterste 4 zware kanons te gebruiken. Vreemd genoeg ontliep de admiraalsbrug iets hoger in de gevechtsmast alle beschietingen. Nadat de Britten de afstand tot een paar kilometer verkleind hadden en point blank granaat na granaat door de bovenbouw en romp schoten werd de pantsergordel op een viertal plaatsen doorboord en vielen daardoor zeer veel slachtoffers. Om 9.30 was er van enig verweer van de Bismarck geen sprake meer nadat toren Caesar en vlak erna toren Dora door treffers uitvielen. De 15 cm torens waren daarvoor al allen tot zwijgen gebracht. Een half uur lang werd de Bismarck medogenloos gebeukt en stierven er vele jonge matrozen, die vergeefs trachtten de storm van dood en verderf te ontlopen. De meesten zochten bescherming in het "veilige" binnenste van het schip, de ruimtes achter het citadelpantser en onder het pantserdek. Een zware granaat trof rond 10.00 uur de kantine onder het dek ter hoogte van de brug en doodde alleen daar alleen al honderden bemanningsleden, die er met overste Oels dekking zochten voor de storm aan granaten. Overal op de bovenbouw braken branden uit en op het dek lagen de zwaar verminkte en verbrande gewonden tussen de bergen lijken en een enorme ravage van puin op het einde te wachten. Even na tienen hield het schieten op en kreeg de Dorsetshire bevel de Bismarck met torpedo's tot zinken te brengen omdat de granaten dit duidelijk niet konden doen.
Uit het stervende schip hadden de overgebleven bemanningsleden van de Bismarck naar het bovendek weten te klimmen. Sommige gewonden werden naar boven gedragen. Anderen moesten de hulpverlening met de dood bekopen. De Bismarck dreef nog steeds. De Rodney en King George V hadden hun hele voorraad van 719 zware granaten op de Bismarck verschoten. De Rodney had zeer veel interne schade door de terugslag van het eigen geschutsvuur. Pas na geraakt te zijn door meer dan 300 granaten van 2800 afgevuurde granaten, waarvan minstens 80 van de Rodney en King George V en zes of zeven torpedo's besloten de Duitsers hun schip zelf te laten zinken, om te voorkomen dat het door de Britten zou worden opgebracht. De Dorsetshire raakte het schip met torpedo's toen het langzaam kapseisde. Een van de torpedo's sloeg een immens groot gat in het bovendek ter hoogte van de katapult aan bakboordszijde.
Om 10:40 uur zonk de Bismarck. Kapitein Lindemann zou op de boeg hebben gestaan toen de Bismarck onder de golven verdween. Meer dan 1.200 opvarenden wisten het brandende schip te verlaten en sprongen met hun gele reddingsvesten in de ijskoude zee. Terwijl de Britse schepen de Duitse drenkelingen uit het water visten werden Duitse onderzeeërs ontdekt. De reddingsoperatie werd gestaakt en slechts 115 van de 2.206 opvarenden werden gered.
Burkard Baron von Mullenheim-Rechberg, de hoogst overlevende officier van de Bismarck, heeft altijd ontkend dat er Duitse onderzeeboten in de buurt geweest zouden zijn. Opvallend detail in deze discussie is dat de Bismarck om 07:10 uur een laatste radiobericht uitzond naar Groep West met de mededeling Zend een U-boot om het oorlogsjournaal veilig te stellen!. Het is niet uit te sluiten dat de Britten dit bericht hebben onderschept, en dat daarom de redding van drenkelingen werd gestaakt. Verder historisch onderzoek is noodzakelijk om klaarheid te brengen over deze zaak. Een andere theorie is dat de Britten, als wraak voor het grote aantal doden van de slagkruiser HMS Hood, het oppikken van drenkelingen staakten, waarbij mogelijk aanwezige onderzeeërs slechts een excuus waren.
Dat de Bismarck midden op de Atlantische Oceaan door de Britten werd teruggevonden nadat ze het contact een keer kwijt waren geraakt, kwam door een ernstige fout: een radiocommunicatie tussen de Bismarck en Berlijn werd door de Britten onderschept. Door verschillende luisterposten in Engeland kon de Bismarck worden 'uitgepeild'; de coördinaten van het schip konden vervolgens worden doorgegeven aan de Britse schepen.
Een opmerkelijke gebeurtenis was de begrafenis van een Duitse zeeman. Hij kreeg een zeemansgraf op de Dorsetshire. En terwijl het lijk aan de golven werd prijsgegeven, speelde een Britse matroos 'Ich hatt' einen Kameraden'. Diverse Britse matrozen stonden erbij met tranen in hun ogen, hetgeen broederschap onder zeemannen (ook in oorlogstijd) onderstreept.
[bewerk] Ontdekking van het wrak
Het wrak van de Bismarck werd op 8 juni 1989 gevonden door Dr. Robert Ballard die in 1985 ook de Titanic had gevonden. De Bismarck ligt op een diepte van ongeveer 4.700 meter, zo'n 650 kilometer ten westen van Brest. Uit onderzoek blijkt dat de geheel intacte romp, het dek en de brug op een aantal plekken is beschadigd door een twintigtal granaat- en torpedo-inslagen. Het hoofdpantserdek is daarbij door geen enkele granaat doorboord! De bovenbouw en zware geschutstorens zijn van de romp geraakt tijdens en na het zinken naar de bodem van de oceaan. Daar is de Bismarck een zandhelling afgegeleden en ligt rechtstandig in de bodem begraven. Over het zinken van de Bismarck bestonden jarenlang verschillende versies: de Duitsers beweerden dat zij het schip zelf tot zinken brachten, maar de Britten beweerden daarentegen dat de Bismarck door de Britse schepen tot zinken werd gebracht. De bestudering van het wrak toont aan dat de Bismarck rechtstandig zonk, wat alleen kan als de bodem van het schip centraal lek zou zijn. De theorie dat men de zeekranen en de springladingen onder de waterlijn heeft gebruikt is daarmee ontegenzeglijk bewezen. Daarmee is de theorie, dat de Duitsers zelf het schip tot zinken brachten, hoogst aannemelijk. Zoals gezegd was de Bismarck een zeer goed gebouwd schip, nauwelijks tot zinken te brengen maar in een gevecht relatief snel uit te schakelen. Dat laatste is in militair opzicht natuurlijk belangrijker dan het eerste.
[bewerk] Externe link
