Land Wursten
Vun Wikipedia
Dat Land Wursten is ene ole Landschop twüschen Bremerhoben un Cuxhoben. In dat Middelöller höör Wursten an de ööstliche Kant to de Söven Seelannen vun Freesland. Hüdigendags is dat, tohopen mit dat Land Hadeln, wat in'n Oosten angrenzen deit, un mit dat Achterland en Region mit en enigermaten egen Kultur binnen den Landkreis Cuxhoben.
Inholtsverteken |
[ännern] De Naam
De Naam kümmt vun dat plattdüütsche Woort Wurtsassen oder Wursaten vun her. Dat heet so veel, as Lüde, de up'e Wurt sitten doot. En Wurt oder Warft is en künstlichen Höwel, wo de Minschen in de Masch jem ehr Hüser up boot hefft, ehr dat gegen Hochwater un Stormfloot later Dieken boot wurrn sünd. Up de Wurten konnen se Schutz un Schuul gegen dat Water finnen. Lange Tiet is de Naam vun dat Land Wursten bloß noch de Naam vun ene ole Landschop ween, man 1974 is he in den Naam vun de nee Samtgemeende Land Wursten wedder offiziell wurrn.
[ännern] Landschop un Weertschop
.JPG/220px-Imsum,_Blick_auf_Bremerhaven_(Überseehafen).JPG)
Land Wursten liggt in de Masch. In'n Westen grenzt dat an de Noordsee, in Oosten an de Hoge Lieth, wat de Kant vun de Geest is. De Hoge Lieth is in de Saaleiestiet in dat Pleistozän tostanne kamen, as dat Smeltwater vun de Gletschers dor allerhand aflagert hett. Dor keem denn noch de Lehm hento, de vun de Gletschers dor henschaven wurrn is. An den Rand vun de Geest liggt de Öörd Midlum, Holßel, Sievern un Langen.
In dat Land Wursten warrt vun ole Tieden her al Bueree bedreven. Dat Water löppt över verscheden natüürliche un künstliche Beken un Fleten in de See af. De ehr Münnen sünd mit Sielen un Slüsen afsekert. An so'n Sielen finnt sik de lüttjen Fischerhobens vun Spieka, Dorum un Wremen. De Fischers gaht in de Waddensee vör de Küst up Schollen un Granaat. Gröttste Rull, wat de Weertschop angeiht, speelt de Tourismus. Dat Wurster Watt höört to den Natschonalpark Neddersassisch Waddenmeer mit to.
[ännern] Historie
[ännern] Middelöller
In dat Wurtendörp Feddersen Wierde hefft Archäologen gründlich rümbuddelt. Dor hefft se bi rutfunnen, dat de Gegend ööstlich vun de Wersermünn toeerst vun dat Volk vun de olen Sassen bewahnt wurrn is. Eerst an'n Anfang vun dat 8. Johrhunnert sünd dor Fresen hentagen. De Sassen harrn dat Land al lang verlaten un weern na England hen utwannert. De eersten christlichen Misschonaren kemen mit Willehad in dat Land.
De Wikinger sünd to jem ehre Tiet fökener in dat Land infullen. Vun dat 11. Johrhunnert af an hett sik dat Land Wursten bilüttjen sülvstännig maakt. Nich de Arzbischöpp vun Bremen un nich de Hertöög vun Sassen-Lauenborg ut dat Huus Askanien konnen dat Land Wursten innehmen. De freeschen Inwahners güngen nu dor bi un dieken dat Land in un kultiveren dat. Se boen ok en egen Verwalten un Rechtspreken up. Bit na dat hoge Middeloller hen nehm dat Land Wursten de Freesche Freeheit för sik in Anspruch un stüer sien Afoornten na dat jährliche Drepen (Thing) an den Upstalsboom bi Auerk.
In dat 13. Johrhunnert hefft de Wurtfresen dat amenne henkregen un de lesten Herren ut dat Land verdreven. De Herren vun Bederkesa sünd 1256 torüchslahn wurrn. Dor hefft se allerhand Verlusten bi harrt. Vördem harrn düsse Herren versöcht, jem ehr Recht in dat Land Wursten dör to setten. Een Klooster, dat de Herrn vun Deefholt tohören dö, möss buten Lands leggt weern. De Grafen vun Deefholt harrn allerhand Land bi Midlum to Egen. Later hefft de Richter un Schulten vun Midlum woll seggt, se leten nu de Hertöög vun Sassen-Lauenborg oder de Arzbischöpp vun Bremen as Herrn över dat Land gellen, man dat menen se nich so. Man de Proovst vun Hadeln-Wursten konn 1310 dat wichtige Recht an sik rieten, fast to setten, wer Pastoor weern scholl in de Gemeenden vun Wursten. Düt Recht harrn vördem de „16 Raatgevers“ vun de Wurster Kaspelen in de Hand harrt.
In den Loop vun dat 14. Johrhunnert döen sik de Hansestäder Bremen un Hamborg in jem ehren Striet mit de Herren in de Länner dor ümto geern tohopen mit de Wursterfresen. In annere Delen vun Freesland hefft de öörtlichen Hööftlingen in düsse Johren de Macht an sik reten, man in dat Land Wursten bleev dat in't Groten un Ganzen dorbi, dat de 16 Raatgevers dat Land süms verwalten döen.
[ännern] Wie dat Land Wursten ünnerkregen wurrn is
1444 hett de Bremer Arzbischop för söven Johr den Karkenbann över dat ganze Land Wursten leggt. Dat hett he maakt, vunwegen dat de Wurster Strandroveree bedrieven un de Hamborgers beroven döen. In Slott Ritzebüddel seet in de twete Hälft vun dat 15. Johrhunnert en Hamborger Mannschop. Dat geev verscheden Molen Striet mit de Wursterfresen. Hertog Johann IV. vun Sassen-Lauenborg ut dat Huus Askanien versöch, dat Land mit Gewalt intonehmen. Man he harr dat to hild un so is he 1484 torüchslahn wurrn.
Man an't Enne vun düt Johrhunnert seten der Wursterfresen in'e Kniep. De Hertog Magnus vun Sassen-Lauenborg un Graaf Johann vun Ollnborg un ok de Raat vun de Stadt Bremen versöchen, dat Land in'e Hand to kriegen. Dor keem Wursten nich alleen gegenan un so sünd se bi den Arzbischop Johann Rode vun Bremen unnerkrapen un hefft den sien Böverherrschop gellen laten. An't Enne vun dat Johr 1499 versöch Hertog Magnus noch mol en Angreep, man he kreeg bi Weddewarden unverwohrens een vör't Klapp.
Up Johann Rode folg as Arzbischop Christoph vun Bruunswiek-Lüünborg. He verstünn sik up dat Kriegföhren un weer nich tofreden mit de Oort vun siene Herrschop över Wursten. In'n Dezember 1517 schick he en unbannig groot Söldnerheer na Wursten. De Wurster güngen dor gegenan, so goot, as se dat konnen, man amenne kregen de Söldners jem ünner in de Slacht bi dat Wremer Siel. Bi düsse Slacht is ok de Fahnjumfer Tjede Peckes ümkamen. Vunwegen dat de Arzbischop den Hals nich vullkriegen konn, sünd de Wurster Buern al in dat neegste Johr wedder gegen em upstahn. Düsse Upstand breed sik ok in de Länner vun dat Arzbisdom ut, de an Wursten angrenzen döen. De upsternaatschen Wurster sünd den na jem ehrn vörmoligen Fiend överlopen, dat weer de Hertog Magnus.
Dat duer bit 1524, denn harr de Arzbischop wedder genug Kriegsknechten tohopen un greep Wursten an. De Slacht üm allens weer up den Karkhoff vun Mulsum. Dor sünd denn de Wursterfresen endgüllig ünnerkregen wurrn. Dat Land is plünnert un wööst maakt wurrn. Hertog Magnus versöch bloß mit halve Kraft, de Wurster to helpen, man sien Angreep is den afslahn wurrn. De Arzbischop hett denn de Wursterfresen jem ehre Rechten heel un deel wegnahmen un Wursten to en Deel vun dat Arzbisdom Bremen maakt. Vunwegen dat he nienich mit sien Geld torecht keem, hett de ole Arzbischop Christoph dat Land denn 1557 no mol plünnern laten.
