Xōchitl
Īhuīcpa Huiquipedia, in yōllōxoxouhqui cēntlamatilizāmoxtli
Xōchitl (Caxtillāntlahtōlcopa Flor)
Inīn tlahcuilōltechpa |
[ticpatlaz] Xōchitechcopa
Tlein xoxohuīc cahqui ichin tlaltihpahtle, tiquin tōcāyōtia cuāuhmeh, xihuitl, zacatl, īhuān cequime mo miahtia ican tlein ītōcā toctzintle. Inōn toctle panquīza ichin xōchitl.
Tlein xoxohuīc quipiya xōchitl āxcān quilia magnoliofitas.
Xōchitl tic tōcāyōtia cē tlamantle mozcaltia ichin xiuhmeh, cānin mo temaca tlein ītōcā mihtiliztli.
- Occe Mācēhualcopa.
XOCHITL Tlen xoxobik kajki ichin tlaltijpajtle, ti kin tokayotia kuafme, xibitl, zácatl, iwan sekime mo miajtia ikan tlen itoka toktzintle. Inon toktle pankisa ichin xochitl.
Tlen xoxobik ki pia xochitl axan kilia magnoliofitas.
Xochitl tik tokayotia se tlamantle moskaltia ichin xifme, kanin mo temaka tlen itoka mijtilistli.
[ticpatlaz] Cemmelāhualiztli[1]
Ca īcecniquīzaliz[2] in xōchitl ic mocopīna in tlanelhuayōtl xinachtlanelhuayōtl. Ca nechīhualiztli ic tlanechicoliztli izhuatl ye iuhqui mocuepa oc ye cencah oc ye ahmo miyac.
Zan ica in xōchitl tlatoquillōtihticah ic tziquiquiyotl (pedúnculo), in mopatlāhua ītlatzacuiticāyo iuh mochīhuaz in xōchitlālīlli (receptáculo) in cānin tlatlālihtihcac nepapan cecniquīzaliztli. Īpan tziquiquiyotl achtza motta izhuapil in ītōcā tziquizhuatl (brácteas) in īchihchīuhcāyo ca quipachoā in xōchitl. Inin tziquizhuatl zan ica onoca huel cualnēci in zan nehhuiyān xōchitl, in ye iuh motta īpan in bugambilia, in canauhxōchitl īhuān in cuetlaxōchitl.
Cequi xōchitl monetechtlāliā iuhqui tlaololōlli īhuān quipiya in īxconēxiliztli zan cē xōchitl. Īnexcuītil on, in coctelxōchitl, in cocoxōchitl īhuān in crisantema.
Īpan xōchitlālilli cah in xōchicecniquīzaliztli mani yahualiuhqui ihticpa netōcāyōtīlo malacachohqui[3] īhuān ca nāhui: in xōchicomatl, in xōchicopilli, in xōchitepōlli īhuān in xōchitepīlli.[4]
Quichīuhticah in xōchicomatl ic xoxoctic tlacotōnyōtl netōcāyōtīlo xōchicontlacotōnyōtl.[5] Quēmmanyān -ma tēl- in tlapālloh xōchicomatl. Hueliz monosépalo ahnōzo polisépalo.[6]
Quichīuhticah in xōchicopilli ic nepapan tlapāltlacotōnyōtl netōcāyōtīlo xōchizhuatl. hueliz cēxōchizhuatl ahnōzo miyacxōchizhuatl.
In xōchicomatl īhuān in xōchicopilli ca xōchiquimiliuhcāyōtl auh ītlamaniliz ic quipachōz in xōchitepōlli īhuān in xōchitepīlli, in tēyacatih cecniquīzaliztli ītech xōchitl.
Ca xōchitepōlli in oquichxōchitl ītlacopīnalizcecniquīzaliz, tlachīuhticah ic xōchitepilōlli[7] (ca iuhqui tepōlli). Cēcen xōchitepilōlli quipiya cē ītetepontepilōl (filamento) īhuān cē īcuā in antera ītōcā, īpan antera quipiya ōme xiquipiltōntli in cānin mochīhua in xōchitextli (polen). In ōme xiquipiltōntli tlatoquillōtihtihcac ic cē āmatlacotōnyōpil[8] netēnēhualo conectivo.
Ca xōchitepīlli in zihuāxōchitl ītlacopīnalizcecniquīzaliz, tlachīuhticah ic achtapayōlchīuhqui,[9] in tziquicomōltemimilli[10] īhuān in xōchitexcēlilli.[11] Īhtic achtapayōlchīuhqui mantoc in achtapayōlli (óvulos), inin zā tēpan yez in achtli.
[ticpatlaz] Tlahtōlcaquiliztilōni
- ↑ Inīn tlahcuilōlli tlatzīnichotilli īpan āmoxtli "Botánica", ōquihcuilo in huēyi tēmachtiāni Maximino Martínez īpan 1934
- ↑ Cecniquīzaliztli = órganos, iuhqui quitlahtōlcuepa in Alfredo López Austin īpan āmoxtli "Cuerpo Humano e Idelogía" UNAM, 1992
- ↑ quihtōznequi verticilo
- ↑ el cáliz, la corola, el androceo y el gineceo
- ↑ quihtōznequi sépalos
- ↑ Hueli mihtōz: cēxōchicontlacotōnyōtl īhuān miyacxōchicontlacotōnyōtl
- ↑ quihtōznequi estambre(s)
- ↑ āmatlacotōnyōtl = lámina, āmatlacotōnyōpil = láminita
- ↑ quihtōznequi ovario
- ↑ quihtōznequi estilo
- ↑ quihtōznequi estigma
[ticpatlaz] Occequīntīn macehuallahtōlcopa
- Chollahtōlli: ñichtye'
- Mayatlahtōlli: lool, nikte'
- Mixtēcatlahtōlli: ita
- Tzapotēcatlahtōlli: yej, guie'
- Otontlahtōlli: döni
- Cuextēcatlahtōlli: ja'
- Mazāhuahtlahtōlli: rájná
- Michhuahcatlahtōlli: tsïtsïki
- Tarahumaratlahtōlli: se'wa, se'wáchari
- Tzotzillahtōlli: nichim
- Tzeltallahtōlli: nichim
- Yaquitlahtōlli: seewa
- Yoemetlahtōlli: séewa
