Miguel de Cervantes

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija ħielsa.

Miguel de Cervantes Saavedra (Miguel de Cervantes) (Twieled fid-29 Ta’ Settembru 1547 – Miet fit-22 ta’ April 1616) kien rumanzier, poeta u drammaturgu Spanjol magħruf universellament għar-rumanz tiegħu El ingenioso hidalgo Don Quijote de la Mancha^[1] , rikonoxxut bħala l-ewwel rumanz modern. Miguel de Cervantes hu sikwit meqjus bħala ll-ikbar bniedem fil-letteratura Spanjola. Kien iħobb itenni: “Il-pinna hi lsien ir-ruħ”.

[editja] Bijografija

[editja] Tfulija u Żogħżija

Aktarx li Miguel de Cervantes twieled Alcalá de Henares^[2]. Ma nafuhx il-jum eżatt meta twieled, imma x’aktarx kien id-29 ta’ Settembru, il-festa ta’ l-arkanġlu San Mikiel, billi kien hemm it-tradizzjoni li jagħtu l-isem tal-qaddis tal-ġurnata lit-trabi li jitwieldu dakinhar. Miguel de Cervantes tgħammed f’Alcalá de Henares (Spanja) fid-9 ta’ Ottubru 1547 fil-parroċca ta’ Santa María la Mayor ^[3]. Fl-att tal-magħmudija nsiebu miktub:

Il-Ħadd, id-disa’ jum ta’ Ottubru fis-sena tal-Mulej elf ħames mija u sebgħa u ħamsin, tgħammed Miguel, bin Rodrigo Cervantes u martu Leonor. Ġie mgħammed mir-Reverendu Bartolomé Serrano, kapillan ta’ Santa Marija. Xhieda: Baltasar Vázquez, Sagristan, u jiena li għammidtu u li hawn niffirma ismi. Bachiller Serrano.

Missieru, Rodrigo de Cervantes, li kellu antenati minn Cordoba imma kien ġej mill-Galizja, kien kirurgu, professjoni li iżjed tixbaħ ‘l dik ta’ tabib ta’ llum. Skond xi awturi, pereżempju, Américo Castro u Daniel Eisenberg, miż-żewġ naħat tal-familja, Cervantes kellu antenati li kienu Lhud ikkonvertiti għall-Kristjaneżmu. Imma oħrajn bħal Jean Canavaggio ma jaqblux u jgħidu li din id-dixxendenza qatt ma ġiet ippruvata.

Ommu kienet Leonor de Cortinas Sánchez, li ma nafux wisq fuqha. Ħutu kienu Andrés (1543); Andrea (1544); Luisa (1546), li saret pirjola fil-kunvent tal-karmeliti; Rodrigo (1550), suldat li kien inkalzrat miegħu fl-Alġerija; Magdalena (1554) u Juan, nafu bihom biss għax kienu msemmijin fit-testment ta' missierhom.

Ta’ min jinnota li l-isem “Saavedra” ma deher fl-ebda dokument fiż-żogħżija ta’ Cervantes u ħutu qatt ma wżawh. L-isem tat-twelied tiegħu kien “Miguel de Cervantes Cortinas”. Beda juża l-isem “Saavedra” biss wara li ġie lura mill-ħabs fl-Alġerija, forsi biex ismu ma jitħallatx ma’ dak ta’ ċertu ieħor Miguel de Cervantes Cortinas li kien imkeċċi mill-qorti.

Lejn l-1551, Rodrigo de Cervantes ħa l-familja tiegħu toqgħod Valladolid. Minħabba d-djun li kien jagħmel, bosta drabi mar il-ħabs u ġidu kien ikkonfiskat. Fl-1556 telaq lejn Cordoba biex jiġbor il-wirt li ħallielu Juan de Cervantes, in-nannu tal-kittieb, u fl-istess ħin jaħrab mill-kredituri.

M’għandniex ħjiel eżatt fuq il-bidu ta’ l-istudji ta’ Miguel de Cervantes, li bla dubju, qatt ma waslu sa livell universitarju. Jista’ jkun li studja Valladolid, Cordoba jew Sevilja. Possibbli wkoll li studja fil-kulleġġ tal-Kumpannija ta’ Ġesù, billi fir-rumanz Id-diskussjoni bejn il-klieb jagħti deskrizzjoni ta’ kulleġġ tal-Ġiżwiti li qiesha allużjoni għall-ħajja tiegħu ta’ student.

Fl-1566 mar joqgħod Madrid. Hemm kien jattendi l-Estudio de la Villa, immexxi mill-professur tal-grammatika Juan López de Hoyos, li fl-1569 ippubblika ktieb fuq il-marda u l-mewt tar-reġina Isabella ta’ Valois, it-tielet mara tar-re Filippu II. López de Hoyos inkluda f’dal-ktieb tliet poeżiji ta’ Cervantes, “id-dixxiplu għażiż u maħbub tagħna” li huma l-ewwel xogħol lettarju tiegħu li nafu bih. Dak iż-żmien Cervantes beda jattendi r-rappreżentazzjoniet teatrali ta’ l-attur u drammaturgu Lope de Rueda u sar iħobb ħafna it-teatru, kif tenna fit-tieni parti ta’ Don Quijote, minn fomm il-persunaġġ prinċipali, se le iban los ojos tras la farándula.

[editja] Il-Ħarba lejn l-Italja u l-Battalja ta’ Lepanto

Il-battalja ta’ Lepanto

Għad hemm konservata ordni ta’ Filippu II bid-data ta’ l-1569 fejn jikkmanda li jiġi arrestat Miguel de Cervantes, akkużat li fera fi dwell ‘il ċertu Antonio Sigura. Jekk dan kien veru l-istess Cervantes, din setgħet kienet ir-raġuni għaliex mar l-Italja. Wasal Ruma f’Diċembru ta’ l-istess sena. Hemmhekk qara l-poeżiji kavallereski ta’ Ludovico Ariosto u d-Djalogi ta’ l-imħabba, ta’ ispirazzjoni neoplatonika, miktubin mil-Lhudi seferadita, León Hebreo, li influwenzaw l-idea tiegħu ta’ l-imħabba. Cervantes tgħallem l-istil ta’ l-arti Taljana u baqa' dejjem jiftakar fiha bill-pjaċir, kif jidher per eżempju, f’ L-avukat Vidriera, wieħed minn-Novelas ejemplares (Novelli Eżamplari) u bosta allużjonijiet fix-xogħlijiet l-oħra tiegħu. Mela daħal fis-servizz ta’ Giulio Acquaviva li laħaq kardinal fl-1570, u li x’aktarx kien magħruf Madrid. Mar miegħu Palermo, Milan, Firenze, Venezja, Parma u Ferrara. Ma damx ma daħal suldat fil-kumpannija tal-kaptan Diego de Urbina, fir-reġiment ta’ l-infanterija ta’ Miguel de Montcada u embarka fuq il-galera Marquesa. Fis-7 ta’ Ottubru 1571 ħa sehem fil-battalja ta’ Lepanto, ma’ l-armata tal-Lega Mqaddsa taħt il-kmand ta’ Don Juan ta’ l-Awstrija, “bin is-sajjetta tal-gwerra Karlu V, ta’ memorja hienja” u nofs-aħwa mar-re. Din l-armata kienet magħmula mill-forzi tal-Papa, Spanja, ir-Repubblika ta’ Venezja, ir-Repubblika ta’ Genova, id-Dukat ta’ Savoja u l-Kavalieri ta’ Malta. F’dokument legali ddettaljat ta’ tmin snin wara naqraw hekk:

"Meta tfaċċat l-armata Torka, f’dil-battalja navali, dan Miguel de Cervantes ħassu marid u kellu d-deni, u l-kaptan li semmejna….. u bosta ħbieb tiegħu qalulu, li la ma jiflaħx u għandu d-deni, imissu joqgħod isfel fil-gverta tal-galera; dan Miguel de Cervantes staqsa x’ħa jgħidu fuqu jekk ma jagħmilx dmiru, u li jippreferi jmut jiġgieled għal Alla u r-re, li mhux ħa jmur fil-gverta, u b’saħħtu …. u iġgieled ta’ suldat kuraġġuż kontra t-Torok f’dil-battalja bil-kanuni, kif il-kaptan tiegħu talab u ordna lis-suldati l-oħra. Meta temmet il-battalja u s-Sinjur Don Juan kien jaf u sema’ kif u kemm kien tqatel dan Miguel de Cervantes, tah erba’ dukati żejda fil-paga... Minn dil-battalja ħareġ ferut b’żewġ tiri ta’ l-arkibuġju f’sidru u f’id waħda li baqa’ jbati biha".

Minn dak iż-żmien kien imlaqqam l-immankat ta’ Lepanto (el manco de lepante). Għalkemm idu x-xellugija fejn iltaqat, ma ġietx maqtugħa, din ma kienx jista’ jċaqlaqha għax ċomba kienet qatgħetlu nerv fiha. Dawn il-ġrieħi ma’ kienux gravi għax fl-1572, wara sitt xhur fi sptar f’ Messina, Cervantes reġa’ qabad il-ħajja militari . Ħa parti fl-ispedizzjonijiet navali ta’ Navarino (1572), Corfù, Bizerta, u Tuneż (1573). Kollha kienu taħt il-kmand tal-kaptan Manuel Ponce de León u fir-reġiment tal-famuż Lope de Figuero li deher f’ El alcalde de Zalamea, (Is-sindku ta’ Salamea) ta’ Pedro Calderón de la Barca. Aktar tard, dar il-bliet ewlenin ta’ Sqallija u Sardenja, ta’ Genova u tal- Lombardija. Fl-aħħar qagħad sentejn Napli, sa l-1575.

Cervantes wara dejjem wera ruħu kburi li ħa sehem fil-battalja ta’ Lepanto, li kienet għalih, kif kiteb fid-daħla ta’ Don Quijote,

"l-ikbar ġrajja li raw is-sekli ta’ l-imgħoddi, ta’ issa u li ma jistgħux jittamaw li jkollhom tal-ġejjieni".

[editja] Priġunier fl-Alġerija

Fis-26 ta’ Settembru 1575, flottilla Torka taħt il-kmand ta’ Arnawt Mamì ħadu ‘l Miguel u ‘l ħuh Rodrigo priġunieri huma u sejrin minn Napli lura lejn Spanja abbord il-galera Sol. Qabduhom fl-għoljiet ta’ Cadaqués de Rosas jew Palamós, li qegħdin fejn illum tissejjaħ il-Costa Brava u ħaduhom l-Alġerija. Cervantes ingħata lir-renegat Grieg Dali Mamì bħala lsir. Meta nstabu fuqu ittri ta’ rakkomandazzjoni minn Don Juan ta’ l-Awstrija u d-Duka de Sessa, dawk li qabduh ħasbu li kien bniedem iimportanti ħafna u li setgħu jiksbu rahan tajjeb għalih. Għalhekk talbu ħames mitt skud tad-deheb biex jeħilsuh.

Matul il-ħames snin li kien priġunier, Cervantes, ta’ raġel kuraġġuż u ddeterminat li kien, ipprova jaħrab erba’ darbiet. Biex sħabu priġunieri ma jbatux bir-retaljazzjoni dejjem ħa r-responsabbiltà hu ma’ l-għedewwa. Dejjem kien jippreferi li jieħu t-torturi milli jikxef lil sħabu. Mis-sorsi uffiċjali u l-ktieb ta’ Fra Diego de Haedo Topografija u Storja ta’ l-Alġerija (1612), għandna informazzjoni importanti fuq il-priġunerija tiegħu. Din l-informazzjoni tikkomplementa il-kummiedji Los tratos de Argel u Los baños de Alger u r-rakkont ta’ l-istorja tal-Priġunier, inkluż fl-ewwel parti ta’ Don Quijote bejn il-kapitli 39 u 41.

Ilu magħruf li x-xogħol li ppubblika Haedo ma kienx miktub minnu kif ammetta hu stess. Skond Emilio Sola, l-awtur kien Antonio de Sosa, benedittin li kien priġunier ma’ Cervantes u kitbu x-xogħol flimkien. Mela x-xogħol ta’ Haedo mhux konferma indipendenti tal-ħajja ta’ Cervantes fl-Alġerija, imma l-biċċa l-kbira miktub minn Cervantes stess u għalhekk jisħaq sewwa fuq l-eroiżmu tiegħu.

L-ewwel attentat biex jaħrab ma rnexiex billi l-kompliċi Għarbi li kellu jieħu ‘l Cervantes u l-sħabu Waħran, abbandunhom wara l-ewwel jum. Il-priġunieri reġgħu ittieħdu l-Alġerija fejn ġew maqfulin u mgħassa iżjed minn qabel. Sadattant omm Cervantes irnexxiela tiġbor flimkien somma ta’ dukati biex tipprova teħles iż-żewġ uliedha. Fl-1577, wara li nnegozjat mal-kalzriera, safa li l-kwantità ta’ dukati ma kienetx biżżejjed biex teħlishom it-tnejn. Għalhekk Miguel ried li jinħeles ħuh li rritona lejn Spanja. Rodrigo kellu pjan li tlesta minn ħuh biex iħarrbhu ma’ erbatax jew ħmistax oħra. Cervantes kellu jinħeba’ mal-priġunieri l-oħra ġo għar u jistennew galera spanjola li kellħa tgħabbihom. Il-galera veru waslet u ppruvat tersaq lejn ix-xatt darbtejn imma fl-aħhar qabduha. L-insara moħbijin ġol-grotta inkixfu minħabba traditur bil-laqam ta’ el Dorador (l-induratur). Cervantes allura qal li hu biss kien responsabbli li organizza l-ħarba u li kien ikkonvinċa l-oħrajn biex isegwuh. Is-Sultan ta’ l-Alġerija Ażan Bajà, qaflu fil-“banju” jew ħabs, marbut bil-ktajjen, fejn baqa’ għal ħames xhur.

It-tielet attentat kien ippjanat minn Cervantes bl-għan li jmorru sa’ Waħran bl-art. Bagħat hemm Għarbi nisrani b’ittra għal Martin de Cordoba, ġeneral ta’ dak il-post fejn spjegalu kif ried jagħmel u talbu li jibgħatlu xi gwidi. Sadattant il-messaġġier inqabad bl-ittri fuqu. L-ittri kienu juru ċar li Miguel de Cervantes kien qiegħed immexxi kollox u għalhekk kien ikkundannat għal elfejn daqqa ta’ bastun. Billi ħafna qabżu għalih qatt ma nagħta dal-kastig.

L-aħħar attentat ta’ ħarba kien megħjun minn soma konsiderevoli ta’ flus li tah merkant Valenzjan li kien l-Alġerija. Cervantes xtara fregata li setgħet tgħabbi sittin priġunier nisrani. Meta kollox kien sejjer tajjeb, wieħed minn dawn li kienu sejrin jinħelsu, it-tabib Juan Blanco de Paz, li qabel kien patri Dumnikan, kixef il-pjan kollu lil Ażan Bajà. Bħala ħlas it-traditur ingħata skud u ġarra xaħam. Allura Ażan Bajà qafel ‘l Cervantes f’ħabs iżjed żgur fil-qalba tal-palazz tiegħu u wara ddeċieda li jieħdu Kostantinopli, minn fejn kien kważi impossibbli li jaħrab. Għal darba oħra Cervantes ħa r-reponsabbiltà kollha.

F’Mejju ta’ l-1580, Il-patrijiet Trinitarjani, fra Antonio de la Bella u fra Juan Gil marru l-Alġerija (din l-ordni ta’ patrijiet kellha bħala għan il-ħelsien tal-priġunieri anki billi jinbidlu huma stess mal-priġunieri). Fra Antonio telaq fuq spedizzjoni ta’ ħelsien waqt li Fra Juan Gil, li kellhu f’idejh tliet mitt skud biss, ipprova jeħles 'l Cervantes, li għalih kienu qegħdin jitolbu ħames mija. Il-patri għalhekk beda jiġbor s-somma li kienet tonqsu minn fost il-merkanti nsara. Irnexxielu jagħmel dan meta Cervantes kien diġà fuq il-galera mikrija minn Ażan Bajà, tielqa lejn Kostantinopli, marbut b’żewġ ktajjen. Bil-ħames mitt skud li nġabru bil-ħniena, Cervantes inħeles fid-19 ta’ Settembru 1580. Fl-aħħar fit-24 ta’ Ottubru, wasal lura Spanja ma’ żewġ priġunieri oħra meħlusin bl-istess mod. Wasal Denia, minn fejn telaq lejn Valenzja. F'Novembru jew Diċembru ngħaqad mal-familja tiegħu f’Madrid.

[editja] Lura fi Spanja

Statwa ta’ Cervantes fil-pjazz ta’ l-Università ta’ Valladolid

F’Mejju ta’ l-1581, Cervantes mar il-Portugal, fejn dak iż-żmien kien qieġhed il-qorti ta’ Filippu II, bil-ħsieb li jsib xi xogħol biex jerġa’ jibda ħajtu mill-ġdid u jħallas id-djun li kienet għamlet il-familja tiegħu biex tipprova tħarrbu mill-Alġerija. Minn hemm intbagħt fuq kummissjoni sigrieta lejn Waħran billi kien jaf sewwa l-kultura u d-drawwiet ta’ l-Afrika ta’ fuq. Għal dan ix-xogħol irċieva 50 skud. Mar lura Lisbona u wara xi sena telaq lejn Madrid. Fi Frar ta’ l-1582, talab mingħajr suċċess biex jieħu post fl-Indji, li kien vakanti. F’dawn is-snin, il-kittieb kellhu relazzjoni ta’ mħabba ma’ Ana Villafranca (jew Franca) de Rojas, il-mara ta’ Alonso Rodríguez, lukandier. Minn din ir-relazzjoni twieldet tifla li ssemmiet Isabel de Saavedra, u li hu rrikonoxxa.

Fit-12 ta’ Diċembru 1584, iżżewweġġ ‘il Catalina de Salazar y Palacios fir-raħal ta’ Esquivias qrib Toledo. Catalina kienet tfajla ta’ inqas minn għoxrin sena li ġabet magħha dota żgħira. Għandna x’naħsbu li daż-żwieġ bla ulied kienu ukoll fallut. Wara li kien miżżewweġ sentejn, Cervantes telaq fuq vjaġġ twil ma’ l-Andalusija.

X’aktarx li l-ewwel xogħol letterarju importanti tiegħu, La Galatea, kitbu bejn l-1581 u l-1583. Kien ippubblkat Alcalá de Henares fl-1585. Sa dak iż-żmien kien għadu ppubblika biss xi artikli f’xogħlijiet ta’ oħrajn jew f’kollezzjonijiet li jiġbru il-ħidmiet ta’ bosta poeti. La Galatea hu maqsum f’sitt kotba, imma “l-ewwel parti” biss inkitbet. Cervantes wigħed li jkompliha imma qatt ma ġiet stampata. Fil-prologu, jiddeskrivi x-xogħol bħala eglogu u jisħaq fuq kemm kien iħobb 'l-poeżija. Dan rumanz pastorali, forma li kienet diġà dehret Spanja fid-Diana ta’ Jorge de Montemayor. Minnha wieħed jista’ jaqta’ x’kotba kien qara meta kien suldat fl-Italja.

Iż-żwieġ tiegħu ma Catalina ma rnexxiex u hu u l-mara infirdu wara sentejn mingħajr ma kellhom tfal. Cervantes qatt ma semma l-mara tiegħu fit-testi awtobijografi, imma kien l-ewwel wieħed li daħħal fil-letteratura Spanjola s-suġġett tad-divorzju permezz ta’ l-entremés^[4] L-imħallef tad-divorzji. Naħsbu li ż-żwieġ ma kienx hieni allavolja f’dan l-entremés isostni li más vale el peor concierto / que no el divorcio mejor “aħjar l-agħar qbil / milli l-aħjar divorzju”.

[editja] L-aħħar snin

Fl-1587, ivvjaġġa ma' l-Andalusija bħala kummissarju tal-proviżjonijiet għall- Armada Invinċibbli. Fis-snin li għamel bħala kummissarju, reġa’ mexa t-triq minn Madrid għall-Andalusija, li tgħaddi minn Castilla-La Mancha. Dan hu l-itenerarju ta’ Rinconete u Cortadillo.

Ir-raba’ edizzjoni ta’ Don Quijote (1605).

Imbagħad mar jogħqod Sevilja fejn aktar tard ħadem bħala kollettur tat-taxxi. Fl-1597 ntbagħt il-ħabs wara li falla l-bank fejn kien iqiegħed il-flus miġburin mit-taxxi. Kien hemm fil-ħabs, skond il-prologu tax-xogħol, li immaġina għall-ewwel darba l-persunaġġ ta’ Don Quijote. Ma nafux jekk riedx jgħid li beda jikteb il-prologu fil-ħabs jew biss li ġietu l-idea hemm. Cervantes isemmi impriġuniment ieħor fil-ħabs ta’ Castro del Río (Cordoba) imma dan kien qasir ħafna. Jidher li qatt ma mar fl-għar ta’ Medrano, f’Argamasilla de Alba.

Fl-1605, ippubblika l-ewwel parti ta’ dak li kien sejjer ikun il-kapulavur tiegħu: In-nobbli inġenjuż Don Quijote de la Manche. Fih waqqa’ għaċ-ċajt b’mod l-iżjed pulit il-kilba għall-avventuri romantiċi u kavallereski li kellhom in-nies ta’ żmienu. Dan ix-xogħol immarka t-tmiem tar-realiżmu bħala l-forma estetika letterarja aċċettata u ħoloq il-ġeneru tar-rumanz li kien ħa jkollu influwenza tremenda. It-tieni parti, Il-kavallier inġenjuż don Quijote de la Manche, damet ma deħret sa’ l-1615. Din il-parti ħarġet sentejn wara li kienet dehret kontinwazzjoni apokrifa ta’ l-ewwel parti iffirmata mill-misterjuż Alonso Fernández de Avellaneda li skond ċerti storiċi, kien il-kittieb Lope de Vega, jew għall-inqas wieħed mid-dixxipli u ħbieb tiegħu li kien minn Aragona (jista’ jkun ukoll li kien grupp ta’ ħbieb ta’ Lope).

Iż-żewġ xogħlijiet jagħtu 'l Cervantes statura fl-istorja tal-letteratura universali li tħabbatha ma’ dik ta’ Dante Alighieri, William Shakespeare, Michel de Montaigne u Goethe bħala wieħed mill-kolonni tal-letteratura tal-punent.

Id-dar fejn kien jgħix il-kittieb f’Valladolid bejn l-1604 u l-1606 u seta’ kien jogħqod hemm meta ħarġet l-ewwel edizzjoni ta’ don Quijote, fl-1605. Issa saret mużew.

Il-kritika letterarja tinstab f’ħafna mix-xogħlijiet tiegħu. Tidher fil-Galatea u f’Don Quijote u ddedika għaliha il-Vjaġġ lejn Parnażu (1614), poeżija twila f’terzetti inkatinati. Fl-1615 ippubblika Tmien kummidji u tmien entremés ġodda li qatt ma kienu rappreżentati , imma id-dramm tiegħu l-iżjed populari daż-żmien, L-Assedju ta’ Numancia, iżjed mit-Trattat ta’ l_Aġerija, baqa’ ma’ ħareġx sas-seklu 18.

Fl-1613, bejn iż-żewġ partijiet ta’ Don Quijote, dehru n-Novelli eżemplari. Din kienet ġabra ta’ tnax-il rakkont qasir miktuba xi snin qabel. Dawn għandhom ispirazzjoni oriġinali u jippruvaw forom narattivi diversi bħas-satira luċjaneska (Id-diskussjoni bejn il-klieb), ir-rumanz pikaresk (Rinconete u Cortadillo), il-miscelánea^[5] (L-avukat Vidriera), ir-rumanz biżantin (L-Ispanjola Ingliża, In-namrat ġeneruż) u r-rumanz pulizjesk (Il-qawwa tad-demm). Għal ċerti minhom per eżempju l-Estramadurjan għajjur , hemm edizzjonijiet oħra riskoperti fis-seklu XIX, bħall-manuskritt ta’ Porras de la Cámara. Din il-ġabra kienet biżżejjed biex ittieh statura importanti fil-letteratura Kastiljana.

Il-kritika letterarja tinstab f’ħafna mix-xogħlijiet tiegħu. Tidher fil-Galatea u f’Don Quijote u ddedika għaliha il-Vjaġġ lejn Parnażu (1614), poeżija twila f’terzetti inkatinati. Fl-1615 ippubblika Tmien kummidji u tmien entremès ġodda li qatt ma kienu rappreżentati , imma id-dramm tiegħu l-iżjed populari daż-żmien, L-Assedju ta’ Numancia, iżjed mit-Trattat ta’ l-Aġerija, baqa’ ma’ ħareġx sas-seklu 18.

Ir-rumanz It-Taħbit ta’ Persiles u Siġiżmunda ħareġ wara mewtu, u d-dedikazzjoni lill-Konti de Lemos li kien għenu ħafna matul ħajtu u li lilu kien iddedika t-tieni parti ta’ Don Quijote u n-Novelli Eżemplari, iffirmaha jumejn biss qabel miet. Dar-rumanz Bizantin, li skond l-awtur ipprova jikkompeti mal-mudell klassiku Grieg ta’ Eljodoru, fi żmienu kellu bosta edizzjonijiet, imma ntnesa’ u ġie mdellel mit-trijonf indisputabbli ta’ Don Quijote. Cervantes uża grupp ta’ persunaġġi prinċipali minflok tnejn. Hekk antiċipa ir-realiżmu maġiku. B’ċertu mod, ikkristjanizza l-mudell oriġinali billi uża t-tema ta’ l’homo viator, u laħaq il-quċċata fl-aħħar tax-xogħol bl-anagnoriżi taż-żewġ maħbubin Perjandro u Awristela:

Irwieħna, kif taf tajjeb u kif tgħallimt hawn, jimxu f’muviment kontinwu mingħajr ma jieqfu la f’Alla jew fiċ-ċentru tagħhom. F’dil-ħajja x-xewqat huma infiniti u waħda marbuta ma oħra u jiffurmaw katina li għandha tarf fis-sema u tarf fl-infern.

L-influwenza ta’ Cervantes fil-letteratura universali hi hekk li l-iSpanjol hu sikwit imsejjaħ il-“Lingwa ta’ Cervantes”.

Miet Madrid fl-1616.

[editja] Skop artistiku

Pittura ta' Honoré Daumier

Fil-waqt li kien qiegħed jikteb parodija ta’ ġeneru li kien sejjer lura, bħar-rumanz kavalleresk, ħoloq ġeneru ieħor mimli ħajja, ir-rumanz polifoniku, fejn jissovrimporri l-idejat u l-punti di vista li jitħalltu b’mod komplikat mar-realtà stess waqt li jirrikorri wkoll għall-fantasija. F’dik l-epoka, il-poeżija epika kienet tinkiteb ukoll bil-proża, u mix-xogħol ta’ qabel ta’ Lope de Vega għat-teatru, mingħajr l-ebda rispett għall-mudelli klassiċi, irriżulta r-realiżmu fir-rakkonti li ħareg minn tradizzjoni twila letterarja fi Spanja ġejja minn Cantar del Mío Cid, u li minn hemm infirxet ma’ l-Ewropa fejn Cervantes kellu iżjed dixxipli milli fi Spanja. Ir-rumanz realistiku kollu tas-seklu XIX kien influwenzat min dan il-kapulavur. Minn naħa l-oħra, xogħol importanti ieħor ta’ Cervantes, In-Novelli eżemplari juri l-firxa u l-wisa’ ta’ l-iskop tiegħu u x-xewqa li jesperimenta bl-istrutturi narrattivi. F’dil-ġabra ta’ novelli l-kittieb esperimenta bin-novella biżantina (L-iSpanjola Ingliża), in-novella tal-pulizija (Il-qawwa tad-demm, L-Estramadurjan għajjur), id-djalogu luċjanesk (Id-diskussjoni bejn il-klieb), il-miscelánea (L-avukat Vidriera), n-novella pikareska (Rinconete u Cortadillo) etc

[editja] Xogħlijiet

[editja] Rumanzi

Ir-rumanzi ta’ Cervantes, f’ordni kronoloġika, huma dawn:

• La Galatea (1585), rumanz pastorali bil-proża u l-versi, ibbażat fuqu ġeneru introdott fi Spanja bid-Diana ta’ Jorge de Montemayor fl-1559. Is-suġgett tiegħu hu l-fortuni u l-isfortuni fl-imħabba fil-ħajja ta’ numru ta’ rgħajja tfajliet, li jgħaddu ħajjithom ikantaw u jdoqqu.
• El ingenioso hidalgo don Quijote de la Mancha (1605): l-ewwel volum ta’ Don Quijote.
• Novelas ejemplares (1613), ġabra ta’ tnax-il novella qasira ta’ tipi diversi fuq problemi soċjali, politiċi u storiċi fi Spanja ta’ Cervantes:

1. La gitanilla (It-tfajla żingara)
2. El amante liberal (In-Namrat Ġeneruż)
3. Rinconete y Cortadillo
4. La española inglesa (L-iSpanjola Ingliża)
5. El licenciado Vidriera (L-Avukat Vidriera)
6. La fuerza de la sangre (Il-Qawwa tad-Demm)
7. El celoso extremeño (L-Extremadurajan Għajjur)
8. La ilustre fregona (Is-Seftura Distinta)
9. Novela de las dos doncellas (Iż-Żewġ Tfajliet)
10. Novela de la señora Cornelia (Is-Sinjura Cornelia)
11. Novela del casamiento engañoso (Iż-Żwieġ bil-Qerq)
12. El coloquio de los perros (Id-Diskussjoni bejn il-Klieb)

• Segunda parte del ingenioso hidalgo don Quijote de la Mancha (1615): It-tieni volum ta’ Don Quijote.
• Los trabajos de Persiles y Segismunda (1617).

Los trabajos hu l-aħjar xiegħda li s-suġġetti tar-rumanz Biżantin kienu għadhom ħajjin imma wkoll li kienu għadom ħajjin il-forom u l-idejat tar-rumanz Spanjol tat-tieni Rinaxximent. F’dax-xogħol li kien ippubblikat wara mewtu, Cervantes jirrakkonta storja ta’ mħabba ideali u t-taħbit li ma jitwemminx ta’ koppja li telqu mir-reġjuni Artiċi biex waslu Ruma, fejn isibu tmiem hieni għall-avventuri komplikati tagħhom.

[editja] Poeżija

Frontespizju tal-Viaje (1614).

Xi wħud mill-poeżiji tiegħu qegħdin f’La Galatea. Kiteb ukoll Dos canciones a la armada invencible. L-aħjar xogħol tiegħu però jinstab fis-sunetti, l-iżjed f’Al túmulo del rey Felipe en Sevilla. Fost il-poeżiji importanti tiegħu jispikkaw il-Canto de Calíope, l-Epístola a Mateo Vázquez, u l-Viaje del Parnaso (Vjaġġ lejn Parnażu), (1614). Dan ta’ l-aħħar huwa l-iżjed xogħol tiegħu ambizzjuż bil-versi, allegorija li l-biċċa l-kbira tikkonsisti minn rivisti ta’ poeti kontemporanji.

B’pargun mal-kapaċità tiegħu bħala rumanzier, Cervantes hu sikwit meqjus bħala poeta medjokru, minkejja li hu stess kien dejjem jittamma li jkun rikonoxxut għat-talenti poetiċi tiegħu.

[editja] Drammi

Il-fama tad-drammi ta’ Cervantes naqset ukoll, imma tnejn minhom, El trato de Argel u La Numancia, (1582), fil-bidu għamlu impatt kbir u ma kienx hemm bħalhom sakemm deher Lope de Vega.

L-ewwel wieħed minn dawn maqsum f’ħames atti kien ibbażat fuq l-esperjenzi tiegħu meta kien priġunier fl-Alġerija u fih ittratta l-ħajja ta’ l-ilsira Nsara fl-Alġerija. Id-dramm l-ieħor, Numancia hi deskrizzjoni ta’ l-assedju ta’ Numancia mir-Rumani mimlija traġedji u nieqes għal kollox mill-ħtiġijiet ta’ l-arti drammatika.

Aktar tard Cervantes kiteb 16-il xogħol ieħor għall-palk li fosthom tmienja huma drammi sħaħ:

1. El gallardo español,
2. Los baños de Argel,
3. La gran sultana,
4. Doña Catalina de Oviedo,
5. La casa de los celos,
6. El laberinto de amor,
7. La Entretenida,
8. El rufián dichoso,
9. Pedro de Urdemalas, dram sensittiv fuq picaro li jmur jogħqod maż-żingari minħabba li kien iħobb tfajla minhomm.

Kiteb ukoll tmien fares qosra (entremeses) :

1. El juez de los divorcios,
2. El rufián viudo llamado Trampagos,
3. La elección de los alcaldes de Daganzo,
4. La guarda cuidadosa,
5. El vizcaíno fingido,
6. El retablo de las maravillas,
7. La cueva de Salamanca,
8. El viejo celoso (Ix-Xiħ Għajjur).

Dawn id-drammi u entremeses huma miġburin f’ ‘’Ocho comedias y ocho entremeses nuevos, nunca representados’’ (Tmien kummidji u tmien entermeses li qatt ma kienu rappreżentati) , li dehru fl-1615. L-entremeses ta’ Cervantes li l-ordni u d-data tal-kitba tagħhom ma nafuhomx, qatt ma ttellgħu fi żmienu. Fidil għall-ispirtu ta’ Lope de Rueda, Cervantes tahom xeħta ta’ rumanzi bi trama sempliċi, it-tip ta’ deskrizzjoni normalment assjoċata mar-rumanzi, u l-iżvilupp tal-karattri. Id-djalogu hu sensittiv u ħafif.

Cervantes jinkludi xi wħud mid-drammi tiegħu fost ix-xogħlijiet li kien sodisfatt bihom l-iżjed u kien jagħti t-tort lill-pubbliku għan-nuqqas ta’ interess fihom. Din l-imġieba xi nies jispjegawha billi jgħidu li hu kien kuntarjuż u oħrajn bil-fatt li kien vanituż. Imma diffiċli nispjegaw kif Cervantes bil-moħħ penetranti u profond li kellu ma ndunax bil-limiti tat-talenti drammatiċi tiegħu, u l-iżjed meta naħsbu fit-traġedja tiegħu Numancia ma nistgħux naħfrulu l-qerq tiegħu innifsu li ma setgħax jeħles minnu.

Cervantes kellu raġun iqis ruħu mogħni bil-ġenju għall-poeżija drammatika; imma ma żammx l-indipendenza kif missu żamm fil-konflitt kontra dak li kien mixtieq mill-pubbliku Spanjol f’xogħlijiet drammatiċi; u meta tilef din l-indipendenza u ċeda għar-regoli imposti minn ħaddieħor, l-invenzjoni u l-lingwa tiegħu waqgħu għall-livell ta’ poeta ta’ talent inferjuri. L-intriċi, l-avventuri u s-sorpriżi, li f’dik l-epoka kkaratterizzaw id-drammi Spanjoli, ma kienux jaqblu mal-ġenju ta’ Cervantes. L-istil naturali tiegħu kien profond u eżatt wisq biex jikkonformaw ma’ idejat fantastiċi, espressi bil-versi irregolari.

[editja] Ħoloq esterni

• Testi elettroniċi ta' Cervantes mill-Proġett Gutenberg
• Fra Cervantes, Don Quichotte de la Manche : une étude sur le site Magister.
• Fra Don Quichotte au format pdf
• Ing Don Quixote, Miguel de Cervantes
• Spa Página oficial del IV Centenario del Quijote
• Spa El secreto oculto de Cervantes y Don Quixote
• Spa Proyecto Cervantes 2001 de Texas
• Ing Cervantes Society of America
• Spa Estudios sobre Cervantes en Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes
• Spa Web dedicada a Miguel de Cervantes
• Spa CLM Quijote
• Spa Cervantes en la Universidad de Alcalá de Henares
• Spa Obras de Miguel de Cervantes en versión e-book
• Spa Iniciativa Cervantes
• Spa Obras de Miguel de Cervantes
• Spa Tiempo de pensar: En busca de Cervantes (Debate21)

[editja] Noti

Fil-Wikimedia Commons hemm iktar files multimedjali relatati ma':

Miguel de Cervantes

Il-Wikisource għandha testi relatati ma' dan l-artiklu:

Miguel de Cervantes