Helium
Van Wikipedia
Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Mestreechs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.
| Helium | |
| Symbool | He |
| Indeiling | edelgaas |
| Elementnómmer | 2 |
| Natuurleke isotope | 3, 4 |
| Kunsmaoteg isotope | 5-10 |
| Atoomgewiech standaardisotoop | 4,0026 |
| Smeltpunt | non-existent bij normaolen drök* |
| Kookpunt | 4,22 K, -268,93 °C |
| *:zuug d'n teks | |
Helium is e sjemisch elemint. 't Is 'n gaans liecht, kleur- en smaakloos edelgaas. Helium is nao waterstof 't meis veurkoumend elemint, umtot stare, die oet waterstof bestoon, deze waterstof door kernfusie in helium umzètte.
[bewirk] Oontdekking
Helium woort in 1868 oontdek door de Fransmaan Pierre Janssen, wie heer 'n zonsverduustering bestudeerde. Heer zaog in de corona oranje lijne, die heer es e nui elemint identificeerde. Heer neumde 't nao de zon (Aajdgrieks hèlios). Later pas oontdekde me tot helium ouch op eerd veurkump, en wel veurnaomelek in gaasvelder, es afvalproduk wat neet te verbrande vèlt. Veural Amerikaanse gaasvelder bleke dit gaas te bevatte.
[bewirk] Eigesjappe
Helium kump in twie natuurleke isotope veur, 3He en 4He, meh de 4-isotoop is erreg euverwegend. Dit is 'n opmerkelek liecht gaas, wel zwoerder es waterstof meh neet in de proporties die me op groond vaan de atoomkerngruutde verwachte kin. 't Elemint is zoe good wie ummer gaasvörmig; d'r zien extreem umstendeghede veur nudeg um 't vloeibaar te kriege: dit lök pas roond veer graod boven 't absoluut nulpunt bij 'nen drök vaan ein atmosfeer en meistal maak me helium daan ouch oonder väöl hoegeren drök vleujbaar. 't Doen stolle vaan helium bij normalen drök is neet meugelek; zelfs bij temperature vaan mer 'n fractie bove 't absoluut nulpunt blijf 't daan vloeibaar. Verkeult me 't nog wijer, daan nog vertuint helium geinen echte vaste vörm in de zin vaan kristal-echtege structure, meh oontloupe de atome de wètte vaan de klassieke mechanica en goon ze ziech volges quantummechanische percesse gedraoge. Oonder 'nen drök vaan 25 atmosfeer kin helium, bij 'n temperatuur vaan zjus get minder es ein kelvin, wel stolle.
Vloeibaren helium besteit in twie versjijninge: helium-I en helium-II, die eder hun eige eigesjappe höbbe. Helium-II heet de unieke eigesjap tot 't door sterke adhesie in aander vate krup tot 't zoewel in 't orzjineel es in 't nui vaat op 'tzelfde niveau steit (zuug illustratie heineve).
Eve meujlik es 't vloeibaar make vaan helium is 't 't elemint te doen binde mèt ander eleminte.
[bewirk] Touwpassinge
Helium weurt in e beperk aontal touwpassinge gebruuk, ummer ofwel um zien inertie (=oonvermoge mèt ander eleminte te binde), ofwel um zie gering gewiech. 't Weurt in ballons gestop um die te doen vlege en 't is veur modern zeppelins 't alternatief veur 't brandbaar waterstof. 't Weurt in de industrie oonder mie touwgepas bij de productie vaan haafgeleiers oet silicium, en um machines of ander stoffe aof te keule. Op broonke e.d. is 't populair umtot 't inaoseme vaan helium de stum tijdelek vervörmp. Dit effek kump ouch veur bij dukers die op groete deepte wèrreke. 't Gaasmingsel wat dees dukers inaoseme bevat ouch helium um 't aondeil stikstof te vermindere wat 'n positief effek heet op zgn. stikstofnarcose.
