Arizona
Van Wikipedia
De sjtaat Arizona lik in 't zuid-weste van de Vereinigde Sjtate. Arizona grens aa New Mexico in 't oeste, Utah in 't noorde, Nevada en Californië in 't weste en Mexico in 't zuije. De wesgrens is ouch de Colorado-rivier. D'r zeen twieë groeëte sjtej, Phoenix (/fi:nIks/), de hoofsjtad, en Tucson (/tu:s@n/). Verder zeen d'r nog 'n aantal kling sjtetjes. D'r woene ongeveer vief miljoen luuj in Arizona, woavan 3 miljoen in Phoenix en 1 miljoen in Tucson. Dat betekent dat mer relatief wienig luuj laeve in de rest va de sjtaat. Umdat de sjtaat bes groeët is (295.254 km2), is dat gebeed hendeg dunbevolk. De aafkorting va dees sjtaat is AZ, de biejnaom luujt the Copper State.
Inhawd |
[bewirk] Sjpaanse taal
Omdat Arizona taege Mexico aanlik zeen d'r gans get Mexikane hieë. Sjpaans is dan ooch 'n belangrieke umgangstaal, en sommige luuj sjpraeke alling mer Sjpaans. De sjpaanse-mexikaanse kultuur is hie neet vraem. Hoeëzer wuure gebouwd mit inne mexikaanse insjlaag. Es se oet gees eete is dat gans good bie inne mexikaan te doan. 't Westers klisjée Manne mit d'r sombrero op, sjloapenjd langs der waeg is hie evvel neet te zeen.
[bewirk] Laandsjap
Van 't noordweste nao 't zuid ooste lup inne bergkam. Dat is der mogollon rim (oetsjpraeke es mohgojjon rim). Dat dink wuurt meistal gewoen d'r rim genump. D'r rim is eigelik ing breuk. Ten noorde lik gewoen e sjtuk hoeger dan ten zuide. Ten zuide van der rim is Arizona voornamelik woestijn. Dat is inne angere woestijn es wat se in schjoel liers. Nieks ging zandhuppele. D'r woestijn in Arizona is rotse mit zand en drek d'r tusse. Wat 't inge woestijn maak is water, gebrek aa water dus. D'r vilt eigelik mer twiee kier per joar get water in dizze woestijn. In jannewari vilt er get, en in juli en augustus de res. Es 't doa regent, dan kump 't echter mit de bakke neer. 50 millimeter in 'n uurke is normaal. Umdat de grond keihel is kin 't water echter neet good wuure opgenomme, en 't mieeste water vurdwijnt dus in de reviere. Dat geet gans sjnel. D'r zeen rivierbeddinge die 51 weke oet 't joar druug sjtaon, mer es 't regent zint dat woeste reviere. Umdat de luuj in de sjtaej toch motte drinke wuurt dat water tegewoordig opgesjlage achter sjtuuwdamme. Dat water wuurt gebruuk in de sjtaej en ooch durg de boere in 't gans zuud weste van de sjtaat. In de woestijn is ut ooch gans werrum. Midde in de zomer is 't d'r mekkelik e graad of 45, en 't kin der uuver de 50 wuure. In de winter is 't der kouwer, en wuurt 't uuverdaag e graad of 15 tot 20, en sjnags keult 't er aaf tot ongeveer 5 graad. Es se pech hubs zou 't net kinne vreere. Rondum de rim is 't greun. Vuural dennebuijm. Dat gebied is aerg geleef vuur vakansie en wiekend huuskes. Ten noorde van de rim is 't hoeger, en d'r greuje biena geen boome. Get va die kling sjtruuk en get graas. Ooch hie vilt weinig rege, en 't is dus offiesjeel ooch inne woestijn. 't Wuurt dan ooch d'r "high desert" oftewaal hoeëge woestijn genumt.
[bewirk] D'r Grand Cayon
In d'r high desert lik ooch nog 't waarschienlik bekenste dink va Arizona. D'r Grand Canyon. Dat is eigelik nieks angersj es ing deepe rivierbedding. De sjtees boave op ing plattoo en gans plotseling is doa ing rivier. Die rivier lik ruim angerhalve kilometer lieger es 't plattoo. Es se op de ranjd van 't plattoo sjtees kiek se biena recht noa beneeje. Om va boave nao beneeje te komme mos se ing aantal biena vertikale weng aaf. D'r kenjon is eigelik ing gans groeëte trap, waobie de trappe elk ing paar hongerd meter hoeëg zeen. Es ste baoveaan sjtees, is 't oeëtzig enorm. Allemoal va die trapvormige rotse die ongeraan in ing klein riviertje oetkomme. Es se ing gooi kondiesie has kins se noa beneeje lope, en ooch weer noa boave. Doa mos se waal vuur treene. 't Is neet effe d'r Vaalserberg oploope.
[bewirk] D'r Monument Valley
Ooch in 't noorde is Monument Valley (oetsjpraeke es monjoement vellie). Dat is ing groeëte zanjdvlakte. Allemoal rooët zanjd, en doa sjtaon dan inins ing aantal gans goeëte rotskolomme. Die zeen waal 50 tot 100 meter hoëg en zeen loëdregt. Es se get John Wanye filme has gezeen, has se waarschienlik Monument Valley gezeen. D'r zeen flink get western films hieë opgenomme, en es se dan indiane zuus, dan zeen dat misschjien waal echte. Monjument vellie is in ing reservaat, en um die indiane get geld te loate verdeene wuure ze gevroagd mit te sjpiele.
[bewirk] Phoenix
Umdat 't groeëtste deel van Arizona nauweliks bruukbaar is (woestijn) wuurt er bie 't bouwe van hoeëzer neet umhoeëg gekaeke. Biena alles is alleen begane gronjd of een verdeeping. De meeste hoeëzer hubbe ooch inne redelijke tuin. Daodurg is ing sjtad wie Phoenix gans groeët, wat oppervlak betreft. Oos noa west mos se zieker ing oer rieje, noord noa zuid misschien net ging oer! En dat uuver autobane. De sjtad Phoenix is misschien waal 7000-8000 veerkante kilometer. Phoenix zelf is neet zoeë groeët, mer der zeen flink get sjtetjes rondom Phoenix die vuur 't gemaak maar bie Phoenix geteld wuure. Sommige van de luuj die doa woone zeen dan waal op de tieëne getrap es se ze bie Phoenix tels. Mer es se in Amsterdam bis vertels ze ze dao neet dat se in Welte woeëns mer in Heële. Dat is hie 't zelfde
[bewirk] Indiane reservate
In Arizona zeen gans get indianesjtamme, en die laeve noe op reservate. De kins doa goan kieke en soms hubbe ze zelfs feeste woa ze danse, muziek make en tradisjoneel ete make. Zoa laeve neet meer in tente, en ze hubbe geen veere op d'r kop, mer der zeen der nog flink get die de ouw tradiesies in eere houte. Ze make vuur de toeriste nog waal sieraade en potte en dikkes, al zuus se sjteeds mieë "made in china" stikkerkes auch op die dinger. Wat waal sjun is zeen de ruïnes van de indiane. D'r zeen ing aantal plekke woa se kins goan kieke noa wie ze vreuger laefde, in |hoeëzer die ze in inge rotswand hubbe gemak. Bosbrande Al dat gebrek aa water vuur lang periejodes maakt ut in Arizona erg "vuur" gevierlik. Vuurdat de raege in augustus vilt is ut hieë oppasse vuur bosbranjt. Jieker joar is d'r waal inge groeëte bosbranjt en dan kint d'r tot biena doezend veerkante kilometer verbrenne. Die bosbreng zeen vuural bie der rim. Doa sjtaon bujm (en vakansiehuuskes).
[bewirk] Zilver en koper
Arizona waor neet erg belangriek totdat ze zilver vonge. Ing van die plekke waor Tombstone (Oetsjpraeke es toembstoon). Dat is woa de OK Corral is, en doa hat e vuurgevech tusse verschillende bekende kouwbojs plaatsgevonge. Doa zeen ooch films van gemak. I Tombstone is d'r ouwe sjtijl nog bewaart, en kins se ing ouw saloon in gaon. Ooch the OK corral besjteet nog en dat geveg wuurt nog naogesjpielt. Later hubbe ze ooch nog koper gevonge. Dat wuurt nog sjteeds oet de gronjd gehaold. Dat is ooch woa d'r bienaam van de sjtaat van kump.
[bewirk] Gebroek van de woestijn
D'r zeen hieë gans get bedrieve die van de woestijn gebruuk make. Alle groeëte automakers hubbe urges in de woestijn inne lap grond om hun nuuj waages te teste es 't richtig werrem is. De kins dus vaak aafgeplekte auto's zeen. Die wuure aafgeplekt omdat 't nuuje modelle zeen die nog neet te koop zeen. Durch dat aafplekke zeen ze dan neet herkenbaar.
