Chile
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
| República de Chile Lýðveldið Chile |
||||
|---|---|---|---|---|
|
||||
|
||||
| Kjörorð: Por la razón o la fuerza (spænska) (Þýðing: Með rétti eða mætti) |
||||
| Þjóðsöngur: Himno Nacional de Chile | ||||
 Staðsetning Chile (rauð) |
||||
| Höfuðborg | Santíagó | |||
| Opinber tungumál | spænska | |||
| Ríkisstjórn | Lýðveldi | |||
| • | forseti | Michelle Bachelet | ||
| Sjálfstæði | frá spáni | |||
| • | Stofnað | 18. september 1810 | ||
| • | Yfirlýst | 12. febrúar 1818 | ||
| • | Viðurkennt | 25. apríl 1844 | ||
| Flatarmál | ||||
| • | Samtals | 756.950 km² (38. sæti) | ||
| • | Vatn (%) | 1,07 | ||
| Mannfjöldi | ||||
| • | júní 2007 áætlun | 16.598.074 (60. sæti) | ||
| • | 2002 manntal | 15.116.435 | ||
| • | Þéttleiki byggðar | 22/km² (194. sæti) | ||
| VLF (KMJ) | 2007 áætlun | |||
| • | Samtals | $227,879 billjónir (44. sæti) | ||
| • | Á mann | $13.745 (58. sæti) | ||
| VLF (nafnvirði) | 2007 | |||
| • | Samtals | 160,784 (41. sæti) | ||
| • | Á mann | 9.698 (52. sæti) | ||
| Gini (2006) | 54 (hátt) | |||
| VÞL (2005) |  0.867 (hátt) (40. sæti) |
|||
| Gjaldmiðill | pesi (CLP) | |||
| Þjóðarlén | .cl | |||
| Landsnúmer | +56 | |||
Lýðveldið Chile (einnig ritað Síle) (spænska: República de Chile ), er land í Suður-Ameríku á langri ræmu milli Andesfjalla og Kyrrahafsins. Perú mótar landamærin í norðri, Bólivíu í norðaustri, Argentínu í austri og Drakesund í suðurhlutanum. Kyrrahafði mótar landamæri landsins að fullu í vestri, þar sem að strandlengjan er yfir 6,435 kílómetra á lengd.[1] Yfirráðasvæði Chile nær til Kyrrahafsins sem felur í sér Juan Fernández Islands, Sala y Gómez Islands, Desventuradas Islands og Páskaeyju sem er staðsett í Pólýnesíu. Chile gerir tilkall til 1.250.000 km² af Suðurskautslandinu.
Óvanaleg lögun Chile - 4.300 km á lengd og að meðaltali 175 km á breidd - er orskök þess að landið hefur fjölbreytilegt loftslag, eða allt frá heimsins þurrustu eyðimörk - Atacama - í norðri, í gegnum miðjarðarhafsloftslag í miðju landsins, til snjólagðra Alpafjalla í suðri, ásamt ísjöklum, fjörðum og lækjum.[2] Eyðimörk landsins í norðri er rík af steinefnum og þá aðallega kopari. Það hlutfallslega litla landsvæði í miðju Chile er ríkjandi hvað varðar mannfjölda og landbúnað. Það er einnig miðpunktur menningar og stjórnmála þaðan sem að landið þandist út á 19. öld, þegar það innlimaði svæði í norðri og suðri. Í suðri er mikið um skóga og graslendi en þar finnst einnig röð eldfjalla og lækja. Suður-ströndin er völundarhús fjarða, víka, skurða, hlykkjótra skaga og eyja. Andesfjöllin eru á austurlandamærum landsins.
Efnisyfirlit |
[breyta] Orðsifjar
Til eru ýmsar kenningar um uppruna orðsins Chile. Samkvæmt einni kenningu kölluðu Inkarnir frá Perú, sem hafði mistekist að sigra Mapuche-mennina, dal fjallsins Akonkagúa Chili eftir Tili, höfðingja ættbálks sem réð ríkjum þar á tímum innrásar Inkanna.[3] Önnur kenning bendir á svipleika á milli Akonkagúadalsins og Kasmadalsins í Perú, þar sem var bær og dalur sem hét Chili.[3] Aðrar kenningar segja að nafnið Chile eigi rætur sínar að rekja til orðs Mapuche-manna Chilli sem getur þýtt „þar sem landið endar“[4], „innsti staður Jarðar“ eða „mávar“; eða frá quechua orðinu chin, „kuldi“, eða aímaríska orðinu tchili sem þýðir „snjór“. Önnur merking sem rekin er til Chilli er hljóðlíkingin cheele-cheele, sem er eftirlíking Mapuche-manna af kvakhljóði fugla. Spænsku landvinningamennirnir fréttu af þessu nafni frá Inkunum og þeir fáu sem lifðu af leiðangur Diegos de Almagro suður frá Perú árið 1535-36 kölluðu sig „mennina af Chilli“.
[breyta] Saga
Fyrir um 10.000 árum settust frumbyggjar Ameríku að í frjóum dölum og meðfram stöndum þessa lands er nú er þekkt sem Chile.
[breyta] Tilvísanir
- ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ci.html#Geo
- ↑ [1]
- ↑ 3,0 3,1 Encina, Francisco A., and Leopoldo Castedo. Resumen de la Historia de Chile. 4th ed. Santiago: Zig-Zag, 1961.
- ↑ Hudson, Rex A., ed. "Chile: A Country Study." GPO for the Library of Congress. 1995. February 27, 2005
[breyta] Heimildir
| Lönd í Suður-Ameríku |
|---|
| Argentína | Bólivía | Brasilía | Ekvador | Gvæjana | Kólumbía | Panama (að hluta) | Paragvæ | Perú | Chile | Súrínam | Trínidad og Tóbagó (að hluta) | Úrúgvæ | Venesúela |
| Undir yfirráðum annarra ríkja: Falklandseyjar | Franska Gvæjana |
