Linguaro
De Wikipedio
La lingui di la mondo grupifesas segun parenteso a linguari o familii linguala. Linguari havas branchi, branchi havas grupi e grupi havas subgrupi di lingui. Linguo havas dialekti e subdialekti. Individuo havas idiolekto e multa stili.
Parenteso di lingui deskovresas per la helpo di tre bazala vorti, por exemplo, per la nomi di korpoparti ed organi homala, di (mikra) numeri, di parenteso familiala, di objekti en la naturo. Ofte linguisti povas detektar vorti pruntita ek anciena propra vorti. Tre distanta parenteson onu ne povas deskovrar malgre ke ula lingui havus samatipa vorti e linguala traiti. Maxim longe onu povas retroirar en la tempo 6000–7000 yari per la helpo di linguala materialo. La rezultaji di linguala studio montresas kom rekonstrukti, qui esas – sen ula justa texti – sempre hipotezala.
Segun la ideo di parenteso ula lingui evolucionis ek ula bazo-linguo o komenco-formo. Evolucioninta lingui esas linguidi di bazo-linguo. Ofte parenteso di lingui montresas kom arboro kun branchi e brancheti, ma nuntempe ofte pledesas anke bushi di lingui. Por exemplo Latina esas bazo-linguo di sua linguidi, Hispaniana, Franciana, Italiana e.c., e linguo di antiqua Vikingi vivas en sua linguidi, Daniana, Suediana, Norvegiana e.c.
Lingui qui ne havas parenta nomizesas izolita, altralatere onu povas dicar ke linguo formacas linguaro. Izolita lingui esas, por exemplo, Koreana, Japoniana, Baskiana, Burushaskiana.
En linguo-tipologio lingui grupifesas segun linguala traiti. Ula du lingui ek diferanta linguari povas havar tre samatipa traiti e formacar propra grupo tipologiala.
Indexo |
[redaktar] Linguari en Afrika e Sud-west Azia
[redaktar] Nijeriana-Kongana linguaro
Konsistas ek plu kam 1000 lingui. Ica linguaro konsideresas ankore hipotezala.
- Benue-Kongo lingui
- Nilo-Saharana linguaro (100 lingui) (Nubia). Poziciono di ca linguo-grupo ne esas unsenca. Olu povas esar propra linguaro.
- Koi-san lingui (50 lingui) (San, Koi, Nama)
Videz Wikipedio en la Swahili, Xosa, Zulu
[redaktar] Afro-Aziana linguaro
Konsistas ek 280 lingui.
- Semida lingui (Arabiana, Hebreana, Maltana, Amhara, Tigrinya, Asiria, Aramea (mortinta), Akad (mortinta))
- Kushiana lingui (Somaliana, Oromo)
- Berberiana lingui (Tamasheka)
- Chadiana lingui (Hausa)
Videz Wikipedio en Arabia, Hebrea, Maltana
[redaktar] Linguari en Amerika
[redaktar] Nord-Amerikana lingui
- Eskimoana lingui (Yupik, Inuit, Aleut)
- Atabaska lingui (30 lingui) (Navaho, Apashi, forsan anke Tlingit)
- Algonkin lingui (30 lingui) (Arapaho, Negra-Pedo, Kree, Cheyene, Mohikana, Ojibwa, Potawatomi)
- Irokesa lingui
- Siu (Angle: sioux) lingui
- Penuti lingui
- Hoka lingui
[redaktar] Centr-Amerikana lingui
- Uto-azteka lingui (30 lingui) (Komanche, Hopi, Paiute, Shoshone, Azteka (= Nahuatl))
- Mayana lingui
- Otomi-Mangue lingui (Mixteka, Zapoteka)
Videz Wikipedio en Nahuatl.
[redaktar] Sud-Amerikana lingui
- Kechua
- Aymara
- Tupi lingui (Guarani)
- Mapuche (= Araukana)
- Arawak lingui
- Karibiana lingui (45 lingui)
- Pano lingui (35 lingui)
- Tukano lingui (25 lingui)
- Ge lingui (20 lingui)
Videz Wikipedio en Aymara, Guarani, Kechua.
[redaktar] Linguari en Eurazia
[redaktar] Altaika linguaro
[redaktar] Indo-Europana linguaro
[redaktar] Uralika linguaro
[redaktar] Kaukaziana lingui
La Kaukaziana linguaro konsistas ek 40 lingui, qui parolesas en mikra areo en Kaukazo.
- Nordal-westala grupo (Abkaziana, Kabardi, Adyge)
- Nordal-estala grupo (Checheniana, Dagestaniana)
- Sudala grupo (Kartvela lingui) (Gruziana)
Videz Wikipedio en Gruziana.
[redaktar] Dravidana lingui
Dravidana lingui esas por exemplo Telugu, Tamil, Kanada, Malayalam.
Videz Wikipedio en Malayalam, Tamili.
[redaktar] Izolita (senparenta) lingui
Senparenta lingui en Eurazia esas:
- Baskiana (en Hispania e Francia)
- Burushaskiana (en Kashmir, Pakistan)
- Sumerana (mortinta, en Mesopotamia)
Videz Wikipedio en Baska.
[redaktar] Linguari di Estal-Azia ed Oceania
[redaktar] Chino-Tibetana linguaro
Chino-Tibetana lingui forsan formacas linguaro di 250 lingui. Altralatere onu dicas ke Chiniana e Tibetian-Burmana esus diferenta linguari.
- Chiniana brancho (Mandarina, Kantoniana, Min, Haka, Wu)
- Tibetana-Burmana brancho
Videz Wikipedio en Burmana, Chiniana, Tibetana.
[redaktar] Tai lingui
Tai lingui esas por exemplo Tai e Lao. La poziciono di Tai lingui ne esas certena. Altri konsideras ke li esus Chino-Tibetana lingui, altri ke li esus Austronesiana lingui.
[redaktar] Mon-kmer lingui
Mon-kmer lingui esas por exemplo Kmer e Vietnama.
Videz Wikipedio en Kmer, Vietnam
[redaktar] Austroneziana linguaro
Austroneziana (Malaya-Polineziana) linguaro konsistas ek 1000 lingui.
- Westala grupo (500 lingui) (Javana, Sundana, Malayana (= Bahasa Indoneziana), Tagaloga (= Filipino, Pilipino), Cebuana, Ilocana, Malagasa)
- Estala (Oceanika) grupo (Tahiti, Tonga, Samoa, Maori, Havayi, Fidji)
Videz Wikipedio en Bahasa Melayuana, Indoneziana, Tagaloga.
[redaktar] Lingui en Nova-Guinea
En Nova-Guinea parolesas 1000 lingui ma lia parenteso esas ne-certa. Linguari en Nova-Guinea – relative mikra areo – esas 60.
[redaktar] Australiana lingui
Australiana lingui parolesas en Australia. Pama-Nyungan linguaro esas linguaro di aboriginal Australiani. Esas 250 lingui, por exemplo Warlpiri ed Aranda.
[redaktar] Izolita (senparenta) lingui
Senparenta lingui en Estal-Azia esas:
Koreana e Japoniana havas kelka komuna traiti kam Altaika lingui.
Videz Wikipedio en Japoniana, Koreana.
[redaktar] Altra lingui
- Artificala lingui
- Kreola lingui
- Mixita lingui
- Signolingui
