Lengas per familha

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.

Pels articles omonims, vejatz lenga (omonimia) e familha. 

---

Vaicí una lista (parciala e simplificada) de las lengas naturalas o construchas, vivas o mòrtas, classadas per familhas.

I indicam pas totas las lengas del Mond (seriá impossible tecnicament), mas sonque una seleccion de lengas entre las mai conegudas. Pasmens assajam de mençonar almens totas las lengas vivas d'Euròpa e de la mar Mediterranèa.

Indicam las familhas de lengas mai importantas. La nocion de familha genetica de lengas es descricha mai en detalh dins l'article consacrat a la lingüistica comparada.

Las temptativas de certans lingüistas (diches "omnicomparatistas"), dempuèi la fin del sègle XX, d'acampar certanas familhas de lengas dins de superfamilhas de lengas an pas bailat de resultats definitius ni consensuals fins ara. Aicí las familhas que son pas encara reconegudas largament son indicadas amb la mençon "familha discutida".

Las familhas que se compausan d'una sola lenga recebon la mençon "1 lenga".

Aquesta lista se basa en granda part subre lo libre de sintèsi de Merritt Ruhlen, A guide to the World's languages (Stanford: Stanford University Press, reedicion de 1991, 1a edicion de 1997). Ara per ara, lo trabalh de Ruhlen es la sola sintèsi qu'assaja d'èsser completa e qu'es accessibla, e mai se pòt recebre de criticas. Ruhlen i repren en particular las òbras de classificacion de son mèstre Joseph Greenberg. Totes dos son d'"omnicomparatistas" e de partisans de las "superfamilhas".

Somari 1 I. KHOISAN 1.1 Hadza 1.2 Sandawe 1.3 Khoisan sud-african 2 II. NIGÈROKORDOFANIAN 2.1 Kordofanian 2.2 Nigèrocongolés 2.2.1 Mande 2.2.2 Oèst-atlantic 2.2.3 Kru 2.2.4 Dogon 2.2.5 Gor o voltaïc 2.2.6 Adamaua-obanguian 2.2.7 Nigèrocongolés sud-central 2.2.7.1 Banto 3 III. NILOSAHARIAN 3.1 Songhai 3.2 Saharian 3.3 Maban 3.4 Lengas fors 3.5 Sodanic oriental 3.6 Sodanic central 3.7 Berta 3.8 Kunama 3.9 Komuz 4 IV. AUSTRALIAN 5 V. INDOPACIFIC 5.1 Kusunda 5.2 Tasmanian 5.3 Andamanés 5.4 Transneoguinean 5.5 Papó occidental 5.6 East Bird's Head 5.7 Geelvink Bay 5.8 Sko 5.9 Kwomtari-baibai 5.10 Arai 5.11 Amto-musan 5.12 Torricelli 5.13 Sepik-Ramu 5.14 Papó oriental 6 VI. AUSTRIC 6.1 Austroasiatic 6.1.1 Munda 6.1.2 Mòn-khmer 6.2 Miao-yao 6.3 Daïc o kadai o tai-kadai 6.3.1 Lengas tais 6.4 Austronesian 6.4.1 malaiopolinesian 6.4.1.1 malaiopolinesian occidental 6.4.1.2 malaiopolinesian centreoriental 7 VII. DENÉ-CAUCASENC 7.1 Basco 7.2 Nòrd-caucasenc 7.2.1 Caucasenc del nòrd-oèst 7.2.2 Caucasenc del nòrd-èst 7.3 Burushaski 7.4 Nahali 7.5 Sinotibetan 7.5.1 Sinitic o "chinés" 7.5.2 Tibetobirman 7.6 Ienisseian 7.7 Na-dené 7.7.1 Atabascan 8 VIII. AFROASIATIC 8.1 Omotic 8.2 Coshitic 8.3 Semitic 8.4 Egipcian 8.5 Berbèr o amazigh 8.6 Chadic 9 IX. ELAMODRAVIDA 9.1 Elamita 9.2 Dravida 10 X. KARTVELIAN o SUD-CAUCASENC 11 XI. EURASIATIC 11.1 Indoeuropèu 11.1.1 Italoceltic 11.1.1.1 Italic 11.1.1.1.1 Lengas romanicas o lengas latinas, venent del latin 11.1.1.2 Ligur antic (estench) 11.1.1.3 Celtic 11.1.2 Germanic 11.1.3 Baltoeslau 11.1.3.1 Baltic 11.1.3.2 Eslau 11.1.4 Grèc o ellenic 11.1.5 Albanés 11.1.6 Armèni 11.1.7 Anatolian (estench) 11.1.8 Arshi-kuchi o tokharian (estench) 11.1.9 Indoiranian o arian 11.1.9.1 Iranian 11.1.9.2 Dardic 11.1.9.3 Indoarian 11.2 Oraloiokaguir 11.2.1 Iokaguir 11.2.2 Oralic 11.2.2.1 Samoièd 11.2.2.2 Finoogric 11.2.2.2.1 Finic 11.2.2.2.2 Ogric 11.3 Altaïc 11.3.1 Turqués 11.3.2 Mongòl 11.3.3 Tongoz 11.4 Corèonipoaino 11.4.1 Corean 11.4.2 Japonic 11.4.3 Aino 11.5 Nivkh o guiliak 11.6 Chokchi-kamchadal 11.7 Esquimaud-alèuta 11.7.1 Alèuta 11.7.2 Esquimaud 11.7.2.1 yupik 11.7.2.2 inuit o inuktitut 12 XII. AMERINDE 12.1 Nòrd-amerinde 12.2 Centreamerinde 12.3 Chibcha-paezan 12.4 Andin 12.5 Eqüatorial-tucano 12.6 Ge-pano-carib 13 XIII. LENGAS NON CLASSIFICADAS 14 XIV. CREÒLS E PIDGINS 15 XV. LENGAS CONSTRUCHAS O ARTIFICIALAS

[Modificar] I. KHOISAN

Superfamilha

[Modificar] Hadza

1 lenga

1. hadza

[Modificar] Sandawe

1 lenga

1. sandawe

[Modificar] Khoisan sud-african

1. qxû o !kung
2. maligo
3. nama o namaqua o otentòt
4. g//abake
5. ≠hû
6. n/huki

[Modificar] II. NIGÈROKORDOFANIAN

Superfamilha

[Modificar] Kordofanian

1. kadugli
2. rere

[Modificar] Nigèrocongolés

[Modificar] Mande

1. manding
2. bambara
3. malinke
4. jula
5. kpelle
6. mende

[Modificar] Oèst-atlantic

1. wolof
2. pul o folbe o pulaar
3. serèr

[Modificar] Kru

1. bete

[Modificar] Dogon

1 lenga

1. dogon

[Modificar] Gor o voltaïc

1. mòre o mòssi

[Modificar] Adamaua-obanguian

1. mumuye
2. gbaya
3. sango

[Modificar] Nigèrocongolés sud-central

1. ewe
2. akan
3. yoruba
4. igbo
5. efik

[Modificar] Banto

1. swahili
2. rwanda o kinyarwanda
3. rundi
4. shona
5. xhosa
6. zolo
7. còngo
8. kituba o munukutuba
9. kikuyu

[Modificar] III. NILOSAHARIAN

Superfamilha

[Modificar] Songhai

1 lenga

1. songhai

[Modificar] Saharian

1. kanuri

[Modificar] Maban

1. mesalit

[Modificar] Lengas fors

1. for
2. amdang

[Modificar] Sodanic oriental

1. nubian
2. nuer
3. massai

[Modificar] Sodanic central

1. mangbetu

[Modificar] Berta

1 lenga

1. berta

[Modificar] Kunama

1 lenga

1. kunama

[Modificar] Komuz

1. bega
2. komo

[Modificar] IV. AUSTRALIAN

Superfamilha
L'australian acampa las lengas dels aborigèns d'Austràlia. Compren un quinzenat de familhas. Entre elas, lo pama-nyungan ocupa gaireben tot lo continent, las autras familhas se concentran dins lo centre-nòrd.

[Modificar] V. INDOPACIFIC

Superfamilha discutida

[Modificar] Kusunda

1 lenga

1. kusunda

[Modificar] Tasmanian

1 lenga

1. tasmanian (estench)

[Modificar] Andamanés

1. Jarawa

[Modificar] Transneoguinean

Aquela familha recampa la majoritat de las lengas dichas "papós", en Nòva Guinèa.

[Modificar] Papó occidental

[Modificar] East Bird's Head

[Modificar] Geelvink Bay

[Modificar] Sko

[Modificar] Kwomtari-baibai

[Modificar] Arai

[Modificar] Amto-musan

[Modificar] Torricelli

[Modificar] Sepik-Ramu

[Modificar] Papó oriental

[Modificar] VI. AUSTRIC

Superfamilha discutida

[Modificar] Austroasiatic

[Modificar] Munda

1. mundari
2. santali

[Modificar] Mòn-khmer

1. vietnamian
2. khasi
3. khmer o cambotjan
4. mòn
5. nicobarés

[Modificar] Miao-yao

1. miao
2. yao

[Modificar] Daïc o kadai o tai-kadai

[Modificar] Lengas tais

1. tai al sens estrech o tailandés o siamés
2. lao o laossian
3. shan
4. zhuang

[Modificar] Austronesian

1. atayal
2. tsou
3. paiwan

[Modificar] malaiopolinesian

[Modificar] malaiopolinesian occidental

1. ilokano
2. magindanao
3. tagalòg o pilipino o filipino
4. cebuano
5. macassarés
6. malgash

• sondic

1. malai o indonesian
2. balinés
3. sondanés
4. aceh
5. javanés

[Modificar] malaiopolinesian centreoriental

• oceanic
  • oceanic alonhat
    • micronesian

1. marshallés

• • • centrepacific

1. fijian

• • • • polinesian

1. samoan
2. tahitian
3. maòri
4. hawaiian

[Modificar] VII. DENÉ-CAUCASENC

Superfamilha discutida

[Modificar] Basco

1. aquitan (estench)
2. basco o basc o euscar

[Modificar] Nòrd-caucasenc

[Modificar] Caucasenc del nòrd-oèst

1. abcaz
2. abaza
3. adigué o cherquès o cabardin o circassian

[Modificar] Caucasenc del nòrd-èst

• nakh

1. chechèn
2. ingosh

• daguestanés

1. avar (Caucàs)
2. andi
3. dido
4. lak
5. dargwa
6. lesguian

[Modificar] Burushaski

1 lenga

1. burushaski

[Modificar] Nahali

1 lenga

1. nahali

[Modificar] Sinotibetan

[Modificar] Sinitic o "chinés"

1. "chinés" o mandarin
2. cantonés o yue
3. hakka o kejia
4. xiang
5. wu
6. gan
7. min
8. bai

[Modificar] Tibetobirman

1. tibetan
2. birman

• lengas kachin o jingpo
• lengas karen

[Modificar] Ienisseian

1. ket

[Modificar] Na-dené

1. haida
2. tlingit
3. eyak

[Modificar] Atabascan

1. tanaina
2. chipewyan
3. apache
4. navaho o navajo

[Modificar] VIII. AFROASIATIC

Superfamilha

• NB - L'afroasiatic tanben se sona "camitosemitic", mas aquel tèrme comença d'èstre perimit e abandonat.

[Modificar] Omotic

1. ometo

[Modificar] Coshitic

1. somalian
2. oròmo
3. beja
4. sidamo

[Modificar] Semitic

1. gueez (estench)
2. amara
3. tigrinya
4. tigré
5. harari
6. ebrieu
7. arabi
8. maltés
9. sud-arabic
10. aramèu o assirian o siriac o caldèu < aramèu ancian
11. akkadian (estench)
12. fenician (estench)

[Modificar] Egipcian

1 lenga

1. còpte < egipcian ancian

[Modificar] Berbèr o amazigh

1 lenga

1. berbèr o amazigh

[Modificar] Chadic

1. hausa
2. margi

[Modificar] IX. ELAMODRAVIDA

Superfamilha

[Modificar] Elamita

1. elamita (estench)

[Modificar] Dravida

1. kurukh
2. tamol o tamil
3. canarés
4. telogo
5. malaialam
6. brahui

[Modificar] X. KARTVELIAN o SUD-CAUCASENC

Superfamilha

1. georgian
2. laz
3. mingrelian
4. esvan

[Modificar] XI. EURASIATIC

Superfamilha discutida

• NB - L'ipotèsi de la superfamilha del nostratic tend de mai en mai de coïncidir amb aquela de l'eurasiatic. La diferéncia majorala es que lo nostratic englobariá l'afroasiatic mentre que l'eurasiatic l'englòba pas. Mas los partisans del nostratic admeton que l'afroasiatic, en tot cas, es aparentat mens estrechament amb las autras brancas.

[Modificar] Indoeuropèu

[Modificar] Italoceltic

[Modificar] Italic

1. òsc (estench)
2. sabèl
3. ombrian antic o ombre antic (estench)
4. falisc (estench)
5. latin (estench)

[Modificar] Lengas romanicas o lengas latinas, venent del latin

1. occitan
2. catalan
3. galègoportugués: galèc e portugués
4. castelhan o espanhòl
5. aragonés (sa classificacion dins l'espanhòl es discutida)
6. asturleonés (sa classificacion dins l'espanhòl es discutida)
7. mossarabi (estench)
8. francés o lenga d'oïl
9. francoprovençal o arpitan
10. romanch
11. ladin
12. friolan
13. italian
14. nòrd-italian o italian septentrional o padan (sa classificacion dins l'italian es discutida)
15. còrs (sa classificacion dins l'italian es discutida)
16. sarde
17. dalmata (estench)
18. romanés

[Modificar] Ligur antic (estench)

1. ligur antic (estench)

[Modificar] Celtic

1. gallés o gal (de Gàllia) (estench)
2. leponci o lepontic (estench)
3. celtibèr (estench)

• Britonic

1. breton
2. cornic
3. galés (del País de Galas)

• Gaelic

1. gaelic manx
2. gaelic irlandés
3. gaelic escocés

[Modificar] Germanic

• Germanic occidental

1. anglés
2. frison
3. bas-alemand o bas-saxon
4. neerlandés
5. afrikaans
6. aut alemand o alemand
7. yidish
8. francic (estench)

• Germanic nordic o escandinau: lengas venent del noroèc (estench)

1. islandés
2. feroés
3. norvegian
4. danés
5. suedés

• Germanic oriental (estench)

1. gotic (estench)
2. vandal (estench)

[Modificar] Baltoeslau

[Modificar] Baltic

1. leton
2. lituan o lituanian
3. prussian ancian (estench)

[Modificar] Eslau

• Eslau occidental

1. cashob
2. eslovinç (estench)
3. sorab o lusacian o sèrbe de Lusàcia o vende
4. polonés
5. eslovac
6. chèc

• Eslau oriental

1. rus
2. bielorús
3. ucraïnian o ucraïnés

• Eslau meridional

1. eslovèn
2. sèrbocroat: croat, bosnian e sèrbe
3. bulgar: bulgar e macedonian

[Modificar] Grèc o ellenic

1 lenga

1. grèc o ellenic

[Modificar] Albanés

1 lenga

1. albanés

[Modificar] Armèni

1 lenga

1. armèni

[Modificar] Anatolian (estench)

1. itita (estench)
2. luwita (estench)

[Modificar] Arshi-kuchi o tokharian (estench)

1. arshi (estench)
2. kuchi (estench)

[Modificar] Indoiranian o arian

[Modificar] Iranian

1. avestic (estench)
2. sogdian (estench)
3. zaza
4. gorani
5. curd
6. lor
7. persan o pèrsa (inclusent lo tatgic e lo dari)
8. balochi
9. mazandarani
10. guilani
11. ossèt < alan (estench) < sarmata (estench) < scita (estench)
12. pashto o pathan o afgan

[Modificar] Dardic

1. nurestani (èx-kafir)

[Modificar] Indoarian

1. sanscrit (estench)
2. gitano o cingaro o tzingarin o romaní
3. indostani: indi e ordo
4. panjabi
5. lahnda
6. rajastani
7. bihari
8. nepalés o pahari
9. cashmirian
10. bhili
11. gujarati
12. marata
13. konkani
14. oriya
15. bengalin
16. assamés
17. singalés

[Modificar] Oraloiokaguir

[Modificar] Iokaguir

1 lenga

1. iokaguir

[Modificar] Oralic

[Modificar] Samoièd

1. nenètz
2. enètz
3. selqup
4. nganasan

[Modificar] Finoogric

[Modificar] Finic

1. lapon
2. finés o finlandés (dont: carelian)
3. estonian
4. livonian
5. vèpse
6. vòt
7. còmi o zirian
8. odmort o votiac
9. mari o cheremís
10. mordovian: èrza e mòksha

[Modificar] Ogric

1. khanty o ostiac
2. mansi o vogol
3. ongrés o magiar

[Modificar] Altaïc

Familha discutida

[Modificar] Turqués

1. turc o osmanlí
2. gagauz
3. tatar de Crimèa
4. tatar de Vòlga
5. bashcòrt o bashquir
6. azèri o azerbaitjanés
7. nogai
8. balcar
9. qarachay
10. qashqay
11. cazac
12. ozbèc
13. caracalpac
14. turcmèn
15. quirguiz
16. tova
17. khakàs
18. iacot o sakha

[Modificar] Mongòl

1 lenga

1. mongòl (dont: boriat, khalkha, calmoc)

[Modificar] Tongoz

1. manchó o manchorian
2. envenki

[Modificar] Corèonipoaino

Familha discutida.

• NB - Pro de lingüistas pensan que lo corean e lo japonic fan partida de l'altaïc e que l'aino n'es a despart.

[Modificar] Corean

1. corean

[Modificar] Japonic

1. japonés
2. ryukyuan

[Modificar] Aino

1. aino

[Modificar] Nivkh o guiliak

1 lenga

1. nivkh o guiliak

[Modificar] Chokchi-kamchadal

1. chokchi
2. koriak
3. kamchadal o itelmèn

[Modificar] Esquimaud-alèuta

[Modificar] Alèuta

1 lenga

1. alèuta

[Modificar] Esquimaud

[Modificar] yupik

1. naukanski
2. yupik centresiberian
3. yupik centrealaskian
4. yupik pacific

[Modificar] inuit o inuktitut

1 lenga

1. inuit o inuktitut

[Modificar] XII. AMERINDE

Superfamilha discutida

[Modificar] Nòrd-amerinde

1. blackfoot
2. cheiène
3. micmac
4. kwakiutl
5. nootka
6. dakota o siox
7. cherokee
8. chinook
9. nez percé
10. zuñi
11. choctaw
12. muskogee o creek
13. totonac
14. mixe
15. zoque

• maia

1. quiche

[Modificar] Centreamerinde

1. kiowa
2. comanche
3. hopi
4. nahuatl o aztèca
5. mixtèc

[Modificar] Chibcha-paezan

1. yanomani
2. paez

[Modificar] Andin

1. quíchoa
2. aimara o aimarà
3. mapudungu o mapuche o araucan
4. alacalof

[Modificar] Eqüatorial-tucano

1. tucano
2. shuar o jivaro
3. guaraní
4. arawak
5. carib insular

[Modificar] Ge-pano-carib

1. carib

[Modificar] XIII. LENGAS NON CLASSIFICADAS

Aquestas lengas apertenon benlèu a de familhas, mas los lingüistas arriban pas encara de determinar a quinas. Son pas forçadament de lengas "isoladas".

1. warenbori
2. taurap
3. pauwi
4. chiquitano

[Modificar] XIV. CREÒLS E PIDGINS

1. reünionés
2. martiniqués
3. guadalopenc
4. gulla
5. djuka
6. tok pisin
7. bislama
8. girgon chinook
9. jamaican
10. haitian
11. maurician
12. capverdian

[Modificar] XV. LENGAS CONSTRUCHAS O ARTIFICIALAS

1. esperanto
2. ido
3. interlingua
4. novial
5. volapük