Ալֆրեդ Նոբել

Վիքիփեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

«Ես կցանկանայի հայտնագործել այնպիսի ավերիչ հզորությամբ նյութ կամ մեքենա, որ յուրաքանչյուր պատերազմ ընդհանրապես անհնարին դառնար» Ալֆրեդ Նոբել

Ալֆրեդ Բերնխարդ Նոբելը ծնվել է Ստոքհոլմում, 1833թ. հոկտեմբերի 21-ին և դառել ընտանիքում չորրորդ զավակը: Շատ թույլ էր և իր ամբողջ մանկությունն անցել է կացրել տարբեր հիվանդություններով: Պատանի տարիքում նա մտերիմ և ջերմ հարաբերությունների մեջ էր մոր հետ, որոնք հենց այդպիսին էլ մնացին հետագա տարիներին: Ալֆրեդը շատ հաճախ էր այցելում նրան և աշխուժորեն նամակագրության մեջ էր նրա հետ:

Նա միջին հասակի, բարեկազմ, մուգ մազերով, մուգ կապույտ աչքերով և մորուքով մարդ էր: Այն ժամանկվա մոդային համաձայն՝ կրում էր սև ժապավենով պենսնե:

Ազգանվան մասին տեղեկություններ ի հայտ են գալիս Նոբելիուս մականվնան հավելմամբ, միայն17-րդ դարի վերջում: Նրա Ալֆրեդ պապիկը՝ դալլաք-արյունառուն, 1775թ. կրճատեց իր ազգանունը: Նրա ավագ որդի Էմմանուելը(1801-1872) դառավ փոքրիկ Ալֆրեդի հայրը: Ճարտարապետ-շինարար, գյուտարար Էմմանուելը մի քանի տարի շարունակ մի կերպ գոյատևում էր պատահաբար վաստակած գումարներով, մինչև նրա ընտանիքը որոշեց բախտը փորձել Ռուսաստանում, Բաքվի նավթարդյունաբերությունում: 1827թ.վերջինս ամուսնացավ Կարոլինե Անդրիետտե Ալսելի( 1803-1879) հետ, ունեցան ութ երեխա, սակայն նրանցից միայն երեքը՝ Ռոբերտը, Լյուդվիգը և Ալֆրեդը, կենդանի մնացին մինչև պատանեկություն:

Շվեդացի քիմիկոս–փորձարար, դինամիտի և այլ պայթուցիկ նյութերի գյուտարար Ալֆրեդ Նոբելը տարբերվում էր վարքի անհավատալի հակասականությամբ և տարօրինակությամբ: Ժամանակակիցները գտնում էին, որ նա չէր համապատասխանում 19-րդ դարի երկրորդ կեսի բուռն արդյունաբերական զարգացման շրջանի առաջադեմ կապիտալիստի կերպարին: Նոբելը հակված էր մենության, հանգստին, տանել չէր կարողանում քաղաքի խառնաշփոթությունը, չնայած կյանքի մեծ մասն անց էր կացրել հենց քաղաքային պայմաններում, բացի դրանից նա նաև բավականին հաճախ էր ճանապարհորդում: Ի տարբերություն գործարար աշխարհի իր ժամանակակիցներից շատերի, Նոբելին կարելի էր, ավելի շուտ, անվանել «սպարտացի», քանի որ նա երբեք չէր ծխում, չէր օգտագործում ալկոհոլ, խուսափում էր խաղաքարտերից և այլ մոլեխաղերից:

Չնայած նա ծագումով շվեդացի էր, սակայն, ավելի շուտ, եվրոպական մտքի կոսմոպոլիտ էր, հրաշալիորեն խոսում էր ֆրանսերեն, գերմաներեն, ռուսերեն և անգլերեն լեզուներով, ասես դրանք նրա համար մայրենի լինեին: Առևտրական և արդյունաբերական գործունեությունը չէր կարող Նոբելին խոչընդոտել ստեղծել մի հսկայական գրադարան, որտեղ կարելի էր ծանոթանալ այնպիսի հեղինակների աշխատությունների հետ , ինչպիսիք էին Հերբերտ Սփենսերը, Վոլտերը, Շեքսպիրը և այլ ակնառու անձիք:

19-րդ դարի գրողներից Նոբելն ավելի մեծ ուշադրություն էր դարձնում ֆրանսիական հեղինակներին. Նա հիացմունք էր ապրում ռոմանիստ և բանաստեղծ Վիկտոր Հյուգոյի, կարճ պատմվածքների վարպետ Գի դե Մոպասանի, հայտնի ռոմանիստ Օնորե դե Բալզակի, որի սրատես աչքից չէր կարող վրիպել մարդկային կատակերգությունը, և պոետ Ալֆոնս Լամարտինի նկատմամբ :

Նա նաև սիրում էր ռուս ռոմանիստ Իվան Տուրգենևի և նորվեգացի դրամատուրգ և պոետ Հենրիխ Իբսենի գործունեությունը: Ֆրանսիացի ռոմանիստ Էմիլ Զոլյայի նատուրալիստական մոտիվները, այնուամենայնիվ, չէին խրախուսում նրա պատկերացումներին; Բացի դրանից, նրա վրա ազդեցություն էին գործում Պերս Բիշի Շելլիի պոեզիան, ում ստեղծագործությունները նույնիսկ նրա մեջ ցանկություն առաջացրեցին նվիրվել գրական գործունեությանը: Այդ ժամանակահատվածում նա գրեց զգալի թվով պիեսներ, վեպեր և բանաստեղծություններ, որոնցից միայն մեկ ստեղծագործություն էր հրատարակվել: Բայց հետո նա սառեց գրական զբաղմունքի հանդեպ և իր բոլոր մտքերն ուղղեց քիմիկոսի կարիերային:

Նոբելը բացարձակապես պահանջկոտ չէր կյանքում և նույնիսկ ինչ-որ չափով ճգնավոր էր: Շատ քչերին էր վստահում և երբեք օրագիր չէր պահում: Նույնիսկ ճաշելիս և ընկերների շրջապատում նա պարզապես ուշադիր ունկնդիր էր, բոլորի հետ նույն կերպ բարեհամբույր էր և նրբավարի: Փարիզի շքեղ ռայոններից մեկում գտնվող իր տանը կազմակերպվող ճաշկերույթները տոնական էին և միևնույն ժամանակ էլեգանտ: Նա հյուրընկալ տանտեր և հետաքրքիր զրուցակից էր: Ընդունակ էր ցանկացած հյուրի հետ գրավիչ զրույց վարել:

1876 թվականի սկզբին, ցանկանալով աշխատանքի ընդունել աղախին և համատեղության գծով անձնական քարտուղարուհի, Նոբելը հայտարարություն տվեց ավստրիական թերթերում. «Փարիզում բնակվող կայացած և բարձրագույն կրթություն ունեցող տարեց ջենտլմենը ցանկություն է հայտնում ընդունել լեզվի իմացությամբ հասուն տարիքի մի անձի քարտուղարի և աղախնի աշխատանքի համար»: Հայտարարությանը արձագանքողներից մեկը երեսուներեք ամյա Բերտա Կինսկին էր, ով այդ պահին Վենայում սպասուհի էր աշխատում : Նա ուղևորվեց Փարիզ և Նոբելին տպավորեց իր արտաքնով ու արագ թարգմանությամբ: Սակայն ընդամենը մեկ շաբաթից հայրենիքի հանդեպ կարոտը նրան ետ տարավ Վենա, որտեղ և նա ամուսնացավ իր նախկին տանտիրուհու որդու, բարոն Ալբերտ ֆոն Զուտների հետ: Բայց նրան վիճակված էր կրկին հանդիպել Նոբելին, և վերջին տասը տարիների ընթացքում նրանք նամակագրվում էին ՝քննարկելով Երկիր մոլորակի խաղաղության ամրապնդման նախագծերը: Բերտա ֆոն Զուտները դառավ Եվրոպա մայրցամաքի խաղաղության համար պայքարող առաջատար դեմքը, ինչին ոչ պակաս նպաստեց Նոբելի ֆինանսական աջակցությունը: 1905թ. Բերտան արժանացավ նոբելյան խաղաղության մրցանակին:

Կյանքի վերջին հինգ տարիների ընթացքում Նոբելն աշխատում էր անձնական օգնական, երիտասարդ շվեդացի քիմիկոս Ռագնար Սոլմանի հետ, որը աչքի էր ընկնում ծայրահեղ տակտիկայով և համբերությամբ: Վերջինս աշխատում էր որպես քարտուղար և լաբորանտ: Նրան հաջողվեց նվաճել Նոբելի վստահությունն այն աստիճան, որ նրան կոչում էր «իր ցանկությունների գլխավոր իրականացնողը»: Սոլմանը հիշում էր. «Ոչ միշտ էր հեշտ լինել նրա օգնականը: Նա պահանջկոտ էր, անկեղծ և միշտ անհամբեր էր թվում: Նրա հետ գործ ունեցող յուրաքանչյուրը պետք էր ինչպես հարկն է թափ տար իրեն, որպեսզի հասներ նրա մտքի թռիչքների հետևից և պատրաստ լիներ ամենազարմանալի քմահաճույքներին, երբ նա հանկարծակիորեն հայտնվում էր և նույն արագությամբ անհետանում»:

Կյանքի ընթացքում Նոբելը հաճախ էր արտասովոր շռայլություն ցուցաբերում Սոլմանի և իր մյուս ծառաների նկատմամբ: Երբ իր օգնականը պատրաստվում էր ամուսնանալ, Նոբելն անմիջապես կրկնապատկեց նրա աշխատավարձը, իսկ դրանից առաջ, երբ իր ֆրանսուհի խոհարարուհին էր ամուսնանում, նրան նվիրեց այն ժամանակներին հսկայական գումար համարվող քառասուն հազար ֆրանկ:

Չնայած Ալֆրեդին հաճախակի կոչում էին դինամիտի թագավոր, նա խիստ դեմ էր կիրառել իր հայտնագործությունները ռազմական նպատակներով: Կյանքին հրաժեշտ տալուց երեք տարի առաջ նա նշեց. «Իմ կողմից ես ցանկանում եմ, որպեսզի կարելի լիներ բոլոր թնդանոթներն իրենց պիտույքներով և ծառաներով ուղարկել գրողի ծոցը, այսինքն նրանց համար ամենահամապատասխան տեղը, որպեսզի հնարավոր լիներ դրանք ցուցադրել և օգտագործել»: Մեկ այլ առիթով նա ընդգծեց, որ պատերազմը հանդիսանում է սարսափների սարսափը և ամենաահեղ հանցանքը, հետագայում ավելացնելով՝ «Ես կցանկանայի հայտնագործել այնպիսի ավերիչ հզորությամբ նյութ կամ մեքենա, որ յուրաքանչյուր պատերազմ ընդհանրապես անհնարին դառնար»:

Որպես վառ երևակայություն ունեցուղ գյուտարար և բիզնեսմեն, իր գաղափարները արդյունաբերական և առևտրական նպատակներով շահագործող՝ Ալֆրեդ Նոբելն իր ժամանակին բնորոշ ներկայացուցիչ էր: Զարմանալին այն է, որ նա ճգնավոր էր, ձգտում էր մենակությանը, և նրա համաշխարհային փառքը խոչընդոտ էր հանդիսանում կյանքում հասնել այն խաղաղությանը, որին նա այդքան բուռն կերպով նկրտում էր: