Elgoibar
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
Atención: Este artigo precisa un traballo de revisión.
artigo do tradutor automático sen corrixir
Por favor vexa a lista de Artigos con problemas e mellóreo de acordo coas indicacións que aparecen nesa páxina. Cando os problemas se resolvan retire esta mensaxe e borre a páxina da lista de artigos con problemas, pero por favor non quite esta mensaxe ata que estea todo solucionado.
A nobre e leal vila de Elgóibar (en eúscaro e oficialmente Elgoibar) é un municipio da provincia de Guipúscoa, País Vasco (España). Pertencente á comarca do Baixo Deva cunha poboación de 10.690 habitantes segundo o censo do ano 2006 e unha extensión de 39,11 km² e unha densidade poboacional de 273,33 habitantes por km².
A antiga Villamayor de Marquina é unha poboación eminentemente industrial onde se sitúan boa parte das empresas dedicadas á fabricación de máquina ferramenta feito que lle deu o apelativo de capital da máquina ferramenta.
As súas armas son un castelo en campo de ouro, e tres corazóns en campo azul cun gorrión encima mirando de face.
Índice |
[editar] Localización e accesos
Situada na parte occidental da provincia e no centro da comarca, Elgóibar aséntase no val do río Deva. O núcleo urbano atópase na beira dereita do mesmo aínda que na última década do século XX estendeuse pola esquerda. Sitúase preto da cabeza comarcal, a cidade de Éibar, xunto á cal forma a maior aglomeración urbana da comarca. Pouco despois do estratéxico paso de Maltzaga e no cruzamento de camiños facía Biscaia, en concreto facía a comarca de Lea Artibai e a proximidade da costa permitiulle rendibilizar o comercio que esa localización lle brindaba. A isto hai que engadir o antigo porto fluvial de Alzola e a comunicación coa comarca do Urola.
Os límites do territorio municpal son; ao norte con Mendaro; ao sur con Vergara e Placencia das Armas; ao leste con Azcoitia e ao oeste con Éibar e Echevarría xa en Biscaia.
[editar] Comunicacións
Equilistante das capitais vascas das cales atópase a 50 km e a 10 da cabeza comarcal, Elgóibar atópase excelentemente comunicada por estrada xa que o seu núcleo urbano está atravesado pola estrada nacional N-634 que a unen con San Sebastián, capital da provincia, con Bilbao, capital de Biscaia e con Éibar, cabeza comarcal. En Malzaga a estrada GI-627 permite o acceso ao alto Deva, a terras alavesas e a Vitoria. Mediante as estradas provinciais GI-2634 e GI-2636 comunica con Azpeitia, na comarca o Urola, e con Echevarría na de Lea Artibai xa en Biscaia. A autoestrada AP-8 Bilbao - Behobia, con enlace no barrio de Alzola facilita o acceso a Bilbao, San Sebastián e Éibar, e a AP-1, que enlaza en Maltzaga, co alto Deva, Álava e Castela.
A liña Bilbao - San Sebastián do ferrocarril de vía estreita da compañía Eusko Trenbideak, con estación no núcleo urbano e apeadeiro en Alzola competa a comunicación coas capitais e o acceso aos portos e aeroportos da zona.
[editar] Composición
Elgóibar é un municipio eminentemente urbano, a poboación concéntrase no núcleo da vila que polas características do terreo ten poucas posibilidades de expansión facendo que se dean altos niveis de densidade, dos maiores do País Vasco xunto coas súas veciñas de Éibar e Ermua.
Do mesmo xeito que noutros municipios da comarca o urbanismo elgoibarrés distinguiuse pola mestura de edificios industriais con residenciais, ata con edificios históricos, este feito veuse corrixindo desde mediados do século XX coa creación de polígonos industriais nos arredores do centro urbano. O barrio de Alzola é a entidade de maior importancia adscrita ao municipio, xusto á beira do río Deva e famosa polo seu balneario foi un importante punto de comercio debido ao seu porto fluvial.
A poboación, que creceu co desenvolvemento industrial de logo da guerra civil española e diminuíu coa crise dos anos 70 e 80 do século XX. Hai que destacar que o barrio Garagarza de Mendaro se desanexionó de Elgóibar en 1980 perdendo a vila os seus habitantes
[editar] Hidrografía e orografía
[editar] Hidrografía
O río Deva é o principal do municipio, discorre de sur a norte e pasa polo centro urbano. A rede hidrográfica complétanse cos arroios que nacen nos montes que rodean o val e desembocan no río principal. Estes arroios crean pequenos vales secundarios nos que se asenta algunha poboación. Destacan o Metalkua, o San Lorenzo, Arriaga, Irunga, Inchussari e Aiastia.
O Deva xa é aquí ancho e caudaloso, aínda terá que recibir algún afluente importante, como o Kilimon, pero as súas dimensións non serán maiores. No barrio de Alzola álzase o antigo balneario, hoxe reconvertido en embotelladora de auga mineral, que aproveita o manancial mineiro medicinal que alí sae á luz. Neste punto, houbo noutros tempos un porto fluvial importante debido á súa actividade comercial, exportábase a la castelá que chegaba desde Vitoria e recollíase o ferro inglés ou biscaíño (embarcábase aquí en gabarras de fondo plano para pasar a carga en Deva aos barcos).
[editar] Orografía
Elgoibar atópase situada no val do Deva rodeada de montañas dunha altitude que rolda os 800 ou 900 metros. Na vertente este de o val as ladeiras caen en forte pendente e é dominada pola cordal Karakate Irukurutzeta, mentres que a oeste expándese facía Biscaia polos montes Arrate e Kalamua.
A vexetación é a correspondente ao clima atlántico amornado onde predominan haxas, carballos e castaños, hai plantacións de piñeiro Insignis destinadas á explotación forestal.
Algúns cumes reseñables son; Karakate (742 m), Atxolin (864 m), Irukurutzeta (895 m), Morkaiko (520 m) e Kalamua (767 m).
[editar] Economía
Desde a fundación da vila alí polo ano 1346 o carácter industrial da mesma foi moi relevante. O rei reservouse a explotación dos minerais de ouro e prata e a produción das ferrerías. Na descrición que en 1800 obtiña Tomás López rezaba da seguinte forma:
É esta vila unha nas que se fabrican as armas para Placencia e nela trabállanse ao ano quando menos cinco mil Canóns de fusil e Pistola, sendo os Mestres que os traballan os mais sobresalientes de toda fabrícaa; no seu manifactura non usan outras Maquinas q[ou]e as regulares de Fraguas, barrenos de Auga, Limas, etc. Así tamén nesta vila ai seis ferrerias que labran ao ano sobre 5 mil quintales de fierro para diferentes usos, e así estas como as fraguas dos cañonistas na maior parte fornécense do carbon ilegible Juridicción así de Conzejales como de particulares.
A industrialización converteu a esa protoindustria nunha rede de fábricas destinadas á construción de máquianas, así a vila converteuse en A capital da máquina ferramenta de España con empresas como Danobat, Etxe-Tar, Kondia ou Geminis.
A outra pata da economía histórica de Elgóibar foi o comercio pero este perdeu importancia cando se cambiaron as rutas das mercancías que pasaban e embarcábanse en Alzola e cando se abriu a estrada do norte por Etxegarate.
A agricultura e gandería sempre tivo un papel secundario, relegado aos barrios rurais.
O sector primario, a difícil orografía non axuda ao desenvolvemento da agricultura e a gandería que quedou reducida ao autoconsumo e como máximo á nos mercados dos pobos da comarca. Afíxose a combinar o traballo no caserío co industrial, de tal forma que este, o rural considerouse como secundario.
A explotación da minería foi, e é, importante os montes de roca calcaria deron lugar á creación de canteiras. Houbo minas de cobre e chumbo. Hai plantacións de piñeiro insignis para a explotación forestal.
O sector secundario, non hai dúbida que o produto estrela da industria elgoibarresa é a máquina ferramenta. A proliferación de ferrerías, chegaron a ter un foro propio, o Foro de Ferrería, foi o embrión desta importante industria de hoxe en día que comezou a principios do século XX coa electrificación, aproveitando as antigas instalacións hidráulicas das ferrerías e muíños para a xeración de electricidade. A primeira fábrica de máquina ferramenta foi a fábrica de trades que en 1913 montaron José León Ciaran e Eulogio Estarta Landa. Máis tarde Estarta xunto con Teodoro Ecenarro fundaron Estarta e Ecenarro que se dedicaría tamén á máquina ferramenta e en 1938 á máquina de coser creando a marca Sigma. Deste núcleo orixinal foron xurdindo diferentes talleres e industria auxiliar
Hai outras industrias que complementan á da máquina ferramenta e desenvolven outros campos da produción metalúrxica pero a máquina ferramenta chega a ser tan importante que se pode dicir que en Elgoibar prodúcese a maior fabricación de España deste tipo de produto.
Os profesionais que viñeron traballando nestas empresas pertencían ás promocións da Escola de Armería da veciña localidade de Éibar. En 1991 creouse o Instituto de Máquina - Ferramenta (IMH) que veu a encher un oco importante na especialización dos traballadores destas industrias, así como os centros de desenvolvemento de Ideko e Fatronik.
O sector servizos, o sector servizos conta en Elgóibar cunha importante infraestrutura que permite satisfacer case a totalidade das necesidades que poida ter a poboación, ben sexa estas de indule comercial, educativa, deportiva ou médica. Moitos destes servizos, cando requiren especialización, préstanse noutros puntos da comarca, normalmente na cabeza da mesma, ou nas cidades de Bilbao e San Sebastián. As boas comunicacións facilitan que os veciños acudan a eses lugares.
Hai certo desenvolvemento do turismo rural e unha ampla oferta hostaleira. Destaca a concentración xuvenil que se produce os sábados á tarde que atrae a moitos mozos dos pobos veciños.
[editar] Historia
Os monumentos megalíticos e funerarios do cordal Karakate Irukurutzeta son testemuñas de que neses tempos os terreos que hoxe ocupa a vila de Elgóibar estaban habitados.
A historia de Elgóibar comeza nas entón chamada Marquina de Yuso terreos que ocupaban o que hoxe son os termos municipais da vila en cuestión e de Placencia das Armas. Nestas terras, onde había poboación en anteiglesias fúndase o 20 de decembro de 1346 a vila de Villamayor de Marquina pola carta poboa que estendeu o rei Afonso XI en Valladolid e outorgáballe o foro de Logroño. A fundación se cara a pola petición dos veciños de Marquina de Yuso para a fundación de vilas que os protexesen, fundáronse dúas, Placencia das Armas o 15 de outubro de 1343 e a que posteriormente sería Elgoibar.
A carta poboa di que se funda Villamayor de Marquina nas terras do Campo de Elgóibar pertencentes ao mosteiro de Santo Bartolomeu de Olaso. O rei reservábase as explotacións de ouro e prata e as novas ferrerías, a vellas seguían pertencendo aos seus donos. Dábanse os dereitos afeitos de cercar con murallas a vila, o pago dos diezmos á igrexa e a elección de gobernantes. As construcións primitivas eran de madeira o que favoreceu o incendio 16 de xuño de 1560 que destrúo case completamente o núcleo urbano.
Na historia de Elgoibar a metalurgia tivo unha importancia fundamental. As ferrerías chegaron a ter o seu foro propio, o Foro das ferrerías de Marquina de Suso que o deu o rei Afonso XI un 8 de novembro de 1335, antes ata do nacemento da vila, en 1446 organízanse as ordenanzas entre vos donos d e as ferrerías e os ferrones. O ferro traíase en barcos ata Deba onde se embarcaba en barcazas ata Alzola, venia de Biscaia e Inglaterra, repartíanse entre as ferrerías correspondentes. As ferrerías alimentábanse de carbón vexetal que se producía nos bosques da vila.
En 1800 Ygnacio Bartholomé de Muguruza respondía desta forma ao topógrafo real Tomás López;
Sobre o ano 1617 exponse o traslado da igrexa parroquial ao centro do núcleo urbano. Apróbase devandito traslado e acórdase converter a antiga igrexa, que estaba distante uns mil pasos, en cemiterio. en 1777 queda culminada a obra.
Elgoibar sufriu varios desastres, o lume destruíu boa parte do centro urbano en 1560 e en 1617 e o río Deba alagou a vila en 1552, en 1834 e en 1983. Na Guerra da Convención foi ocupada varias veces polo exército Francés.
Na historia da vila xurdiron diversos litixios cos seus veciños, un pola masiva explotación da leña para as ferrerías e polo uso das nassa salmoneras cos debatarra. Os límites tamén foron feito de discusión, o barrio de Galarza de Mendaro pertenceu a Deba ata 1882 que paso a Elgoibar para en 1980 pasar, xunto coa parte pertencente a Motrico, a ser un municipio independente.
O desenvolvemento da industria da produción de ferro nos altos fornos foron o final das ferrerías pero o comezo da industrialización moderna. Desta forma desaparece o peirao fluvial e é comeza crear diferentes empresa de fabricación de máquina ferramenta, como a empresa que fundaron en 1913 José León Ciaran e Eulogio Estarta Landa destinada á fabricación de trades. O traballo da armería seguiuse producindo ata ben entrado o século XX.
A expansión industrial das posguerra fixo que o crecemento económico fose moi alto, crecemento que se viu acompañado cun repunte moi importante na poboación ao chegar traballadores doutras lugares do estado.
A crise de finais do século XX fixo que se producise unha diminución na poboación, esta, como no resto dos pobos das comarcas veciñas diminuíu e bo á parte da industria tubo que ser reformada. A máquina ferramenta recibiu en apoio do goberno autonómico e entrou no sector o grupo cooperativista de Mondragón, MCC que logro desenvolver devandito sector e realizar un labor de investigación e desenvolvemento que o fixo competitivo a nivel mundial.
A comezos do século XXI, unha vez superada a crise, Elgoibar crece estable e converteuse no sugundo núcleo urbano da comarca logo da unidade urbana que forman Eibar e Ermua.
[editar] Monumentos
Hai moitos monumentos en Elgóibar, desde construcións prehistóricas ata edificios recentes. Entre os montes Karakate e Irukurutzeta, na cordal que os une esta a denominada, por Barandiarán como ruta dos Dólmenes onde hai un bo número de dólmenes e túmulos.
Elgoibar conserva o trazado urbano medieval con dúas rúas paralelas e unha terceira que as atravesa e prazas a ambos os dous lados das mesmas.
A praza dos foros constitúe un espléndido espazo barroco formado pola casa consistorial, a igrexa parroquial de San Bartolomé, a casa Arriola, porticada que a pecha pola súa banda sur, o frontón e a ponte Txankakua que realiza a función de acceso principal á vila. Nas obras de reforma desta praza acháronse os restos da Torre Olaso que foron marcados no pavimento.
Destacamos en detalle os seguintes edificios;
- Restos da igrexa e mosteiro de Olaso, do que noutros tempos foi mosteiro e parroquia de San Bartolomé só queda o pórtico de entrada á igrexa. Estas construcións demoléronse en 1777 e convertéronse en cemiterio. O pórtico é un bo exemplar do gótico e foi construído en 1459 por Martín Sancho (segundo consta nunha inscrición). Ten unha imaxe da virxe e figuras dos apóstolos.
- Igrexa parroquial de San Bartolomé, do século XVIII, con portada barroca na que destaca a torre que foi deseñada por Ibero. No seu interior o retablo maior é unha boa peza neoclásica obra do artista italiano Justiniani.
- Casa consistorial, barroca do século XVIII (realizouse entre os anos 1724 e 1737), é un gran edificio porticado de dúas alturas, no piso nobre estaca o balcón principal con senllos balcóns a cada lado. Nun frontón sobre o balcón principal colócanse os escudos. É de destacar a rejería de ferro forxado.
- Casa Torre dos Alzola, do século SXV, cun magnifico escudo esquinero foi utilizada para diferentes fins. Nela reuniuse o pobo despois do incendio de 1560 para acordar a reedificación. En 1822 fortificouse. Sufriu varias transformacións, na actualidade é sede da casa de cultura.
- Ermida de San Pedro, no barrio rural de San Pedro. Con elementos dos séculos XV e XVI, a torre é do ano 1700 reconstruída despois de que fose destruída por un raio.
- Ermida de San Roque, de sinxela factura conta cunha sinxela portada gótica.
- Ermida de San Lorenzo, de construción sinxela ten pinturas do século XV. A veciña torre de Iriarte data o século XVIII.
- Zabale Torre, é unha casa torre rural, hoxe caserío, bo expoñente das arquitectura mlitar da baixa idade media.
- Caserío Zabale-Torre, No barrio de San Antolín, de planta cadrada, tellado a dúas augas, altura de tres plantas e faiado. Con muros de cachotería e perpiaño con remátelos de sillería conserva elementos orixinais do século XVI.
En Alzola, ademais do antigo balneario do século XIX, atopamos, Palacio de Andonaegi, do século XVI, a casa de Albizkua, a de Aurretxe e Zelaieta. A ponte é de boa factura.
á parte destes hai un bo número de caseríos relevantes, como o de Mugerza, Aristi ou Apaitz Bekoa.
[editar] Festas
Elgoibar celebra festa en honra aos seus patróns, San Bartolomé e San Antón, este segundo patrón da vila. Ademais hai un número de festexos que se celebran ao unísono da comarca ou do país como San Blas, Entroidoé ou a Véspera de Santa Águeda. Hai feira de gando o último sábado de cada mes e especialmente o último sábado do ano.
- Festas de San Antón, segundo patrón da vila, o día 17 de xaneiro.
- Festas de San Bartolomé, patrón de Elgoibar, a partir do 23 de agosto.
- Festa de San Juan, o día 23 xuño en Alzola.
Logo hai festas menores nos barrios rurais e nas ermidas, como a romaría de Sargoate o día de Santiago.
[editar] Personaxes Ilustres
- Joseba Etxeberria (1977): futbolista internacional do Athletic Club de Bilbao.
- Itziar Gurrutxaga (1977): futbolista internacional do Athletic Club de Bilbao.
- Juan Cruz Sol (1947): futbolista internacional do Real Madrid e Valencia CF.
- Fernando Ansola (1940): futbolista internacional do Real Oviedo e Real Betis.
- Arnaldo Otegi (1958): político, líder de Batasuna.
- Jaime Arrese (1936-1980): alcalde -non democrático- de Elgóibar na década de 1970. Asasinado por Comandos Autónomos Anticapitalistas.
- Luís Mazzantini e Eguia (1856-1926): toureiro.
- Don Pedro Miguel Urruzuno (1844?1923): escritor en eúscaro.
- D. Fr. Francisco Aguirre (1863-1941): cura misioneiro.
- Tiburtzio Beristain Berriozabal (1904-1953): futbolista.
- Pedro Muguruza Otaño (1893-1952) arquitecto.
- Bernardo Ezenarro (1873-1956): industrial.
[editar] Véxase tamén
- Guipúzcoa
- Alto Deba
- Baixo Deba
- Casa Lonxa de Alzota
