Abraham Lincoln

Ut Wikipedy

Abraham Lincoln

Abraham Lincoln (Hodgenville, Kentucky, 12 febrewaris 1809 – Washington D.C., 15 april 1865) wie de 16e presidint fan de Feriene Steaten fan 1861 oant 1865.

Abraham Lincoln is berne yn in suterige hutte yn Hodgenville, Kenytucky op in matras fan droege maiskolven. Syn heit wie timmerman en in lytse boer. Syn mem, dy’t njoggen jier letter al stoar, koe net lêze of skriuwe. Op syn sânde jier waard Abraham fan de drinkeldea rêden troch syn freon Austin Gollaher. Hy hat net echt nei skoalle west. Dôchs beskikte Abraham Lincoln in unike jefte, hy koe prate as Brugman.

As jonge man farde hy de Missippy ôf, wurke yn in winkel fan Sinkel, wie lânmjitter en posthâlder. Dêr hat hy de gewoante krigen om belangrike poststikken ûnder syn hoed te dwaan. Dit hat er noait wer ôfleard. In koarte tiid hat er tsjinne yn de milysje fan Illinois dy’t tsjin de Yndiaanske haadman Swarte Hauk fjochtsjen gie. Lincolns syn earste besykjen (1832) om keazen te wurden yn it dielsteatparlemint fan Illionois rûn op niks út, mar twa jier letter slagge it wol.

Yn 1837 waard hy abbekaat. Yn in anonime brief berabbe Lincoln in lokale politikus. De saak kaam út en de politikus woe in duel. Op it lêste momint gie it duel net troch. Lincoln hat himsels altyd skamme foar dizze affêre.

Yn 1842 troude hy mei Marry Todd, in frou út in súdlike famylje. Sy wie gjin sunich persoan. Se waard sels eksintryk neamd. Foaral nei de dea fan twa fan har bern, joech se it jild as wetter út. Yn 1846 krige Lincoln in sit yn it Hûs fan ôffurdigen yn Washington. Der spriek hy him út tsjin de oarloch mei Meksiko en tsjin de slavernij. Dat hy der op tsjin wie, woe net sizze dat hy donkere minsken as syn gelikenske seach. Lincoln fûn dan ek dat donkere minsken har mar yn in oar lân festigje moasten. Neidat hy meiholpen hie om de republikeinske partij op poaten te setten gie hy de striid oan mei de demokraat Douglas. De ynset wie in sit yn'e senaat foar Illinois. It grutste ferskil yn stânpunten siet foaral yn de slavernij. De republikeinen woenen fan de slavernij ôf. Mar de demokraten fûnen dat je dat oan de befolking fan eltse dielsteat sels oer litte moasten. Lincoln joech as argumint werom : ‘A house divided in itself cannot stand’. Dizze bibeltekst brûkte hy as metafoar foar de driigjende spjalting fan de Feriene Steaten. Dôchs wûn Douglas de striid. It is in útglider mar gjin fal, sei Lincoln. En dêr hie hy gelyk oan. Op 6 novimber 1860 wûn hy mei in grutte mearderheid de striid om it presidintskip, en dat wylst Douglas opnij syn tsjinstander wie. Itselde soed er fjouwer jier letter nochris.

[bewurkje seksje] Oarloch.

Ut de súdlike steaten krige hy gjin inkele stim. De Amerikaanske boargeroarloch dy’t yn april 1861 begûn wie, ferrûn faak ûngeunstich foar de uny. Washington wurde faak bedrige. Neidat hy de ivich twifeljende generaal George McClellan ûntslein hie, naam hy sels it oerbefel op him. Lincoln wie populêr by de soldaten. As dy oer in misstân klagen, seinen se faak ‘as hy (Lincoln) it te witten komt dan hâld it fuortendaliks op’. Hy wie djip begien mei de hûnderttûzenen soldaten út beide kampen dy’t sneuvelen of swier ferwûne rekken.

Stânbield fan Lincoln yn Washington

As presidint fan in lân dat yn in boargeroarloch siet, moast Lincoln faak deafonnissen bekrêftigje. Dizze deafonnissen moasten soms ek bekrêftige wurde tsjin syn eigen soldaten fanwege desersje. Lincoln socht altyd nei in ekskús om it net te dwaan. Hy wie foaral tsjin de deastraf foar leffens; ‘dy earme jongelju soene harsels deaskrikke as wy harren deasjitten gongen’.

Lincoln bleau altyd fermoedsoenjend nei it suden. Wrâldferneamd wurdt syn taspraak (fan mar 288 wurden) dy’t hy op 19 novimber 1863 hâlde op it earefjild fan Gettysburg. Dêr hie earder in beslissende slach west. Ta belút sei Lincoln te hoopjen dat in reagear fan it folk, troch it folk en foar it folk, net fan de ierdboaiem ferdwine soe. Hast in jier letter op 1 jannewaris 1863 wie de proklemaasje fan emansipaasje, dy’t in ein makke oan de slavernij yn gongen. Op 9 april 1865 joech it suden harsels oer.

[bewurkje seksje] Syn dea

Fiif dagen neidat it suden harsels oerjoech besiket de presidint, de toanielfoarstelling ‘An American Cousin’ yn it Ford teater. Hy genietet fan de foarstelling. Oan it begjin fan it tredde bedriuw klinke skotten yn syn lôge. Lincoln wurdt it hús fan de buorlju insleept. Dêr wurdt er op it bêd lein. It bêd is te lyts foar Lincoln. Syn fuotten en hannen hingje der oerhinne. De folgjende dei op 15 april 1865 stjert Lincoln oan syn ferwûnings. De moardner is John Wilkes Booth. Abraham Lincoln is 56 jier âld wurden.