کوه دماوند

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

دماوند
ارتفاع	۵٬۶۱۰ تا ۵٬۶۷۱ متر
مکان	حدود ۵۰ تا ۸۰ کیلومتری شمال شرقی تهران[۱]‏[۲]
رشته‌کوه	البرز
ارتفاع نسبی	۴٬۶۶۱ متر[۳]
مختصات	'43°35 04، '52°N 03 ‏[۴]
گونه	آتشفشانی مطبق
آخرین فوران	سابقهٔ تاریخی‌ای وجود ندارد[۱]

برای شهر دماوند به دماوند (شهر) رجوع کنید.

کوه دَماوَند کوهی در شمال ایران است که به عنوان بلندترین کوه ایران و بلندترین آتشفشان خاورمیانه^[۱] شناخته می‌شود. این کوه در قسمت مرکزی رشته‌کوه البرز در جنوب دریای خزر و در بخش لاریجان شهرستان آمل قرار دارد^[۵]. این قله که از نظر تقسیمات کشوری در استان مازندران قرار دارد^[۶] در هوایی صاف و آفتابی از شهرهای تهران، ورامین و قم و همچنین کرانه‌های دریای خزر قابل رؤیت است^[۷]. نزدیکترین شهر بزرگ به این کوه لاریجان است.^[۶]

دماوند در اساطیر ایران هم مطرح است و شهرتش بیش از هرچیز به خاطر این است که ضحاک (پادشاهی ستمگر و اژدهافش) در آن به بند کشیده شده‌است.^[۸] در آثار ادبی فارسی نیز فراوان به این اسطوره و به طور کلی‌تر کوه دماوند اشاره شده‌است. ^[۹] دماوند دارای چشمه‌های آب گرم لاریجان، اسک و وانه است.^[۱۰]

فهرست مندرجات ۱ جغرافیا ۲ آتشفشان ۳ نام‌ها و ریشه‌شناسی ۴ اسطوره ۵ ادبیات ۶ دماوند در تاریخ ۷ ادعای ثبت در میراث جهانی ۸ کوهنوردی ۸.۱ مسیرهای اصلی صعود ۸.۲ پناهگاه‌ها ۹ یخچال‌های معروف ۱۰ پانویس ۱۱ جستارهای وابسته ۱۲ فهرست منابع و مآخذ ۱۳ پیوند به بیرون

[ویرایش] جغرافیا

ارتفاع

منابع مختلف اندازه‌های گوناگونی برای ارتفاع قلهٔ دماوند از سطح دریا ذکر کرده‌اند. به نقل از درگاه ملی آمار، ارتفاع این قله ۵٬۶۱۰ متر است ^[۱۱]؛ منابع دیگر، از جمله پایگاه ملی داده‌های علوم زمین ایران و وب‌گاه رصدخانهٔ زمین ناسا، ارتفاع ۵٬۶۷۰ متر^[۱۲][۱] و ۵٬۶۷۱ متر^[۶] را نیز برای قلهٔ این کوه ذکر کرده‌اند. دایرةالمعارف فارسی فهرستی شش موردی از ارتفاع‌هایی که برای این قله آمده‌است ذکر می‌کند که از ۵٬۵۴۳ تا ۶٬۴۰۰ متر می‌رسد.^[۲]

فاصله از شهرهای نزدیک

این قله در ۶۹ کیلومتری شمال شرقی تهران، ۶۲ کیلومتری غرب آمل و ۲۶ کیلومتری شمال شهر دماوند واقع شده‌است.^[۱۳]

رودخانه‌های پیرامون

رودخانه تینه در شمال، رودخانه هراز در جنوب و شرق و رودخانه دلیچای در غرب این کوه واقع شده‌اند. ^[۱۴]

کوهستان

قله دماوند در شرق کوهستان البرز مرکزی (استان مازندران) از رشته کوه البرز قرار دارد. قله‌های مجاور آن ورارو، سه سنگ، گل زرد و میانرود است.^{[نیازمند منبع]}

[ویرایش] آتشفشان

دماوند یک کوه آتشفشانی مطبق^[۱۵]* است ^[۱۶] که عمدتاً در دوران چهارم زمین‌شناسی موسوم به دوران هولوسین^[۱۷]* تشکیل شده و نسبتاً جوان است.^[۱۸] فعالیت‌های آتش‌فشانی این کوه محدود به تصعید گازهای گوگردی است.^[۱۹] آخرین فعالیت‌های آتشفشانی این کوه مربوط به ۳۸۵۰۰ سال قبل بوده‌است.^[۱۲]

دماوند یک آتشفشان خفته‌است که امکان فعال شدن مجدد آن وجود دارد. ^[۲۰] در برخی از سال‌ها از جمله در سال ۱۳۸۶، از قله دماوند، دود و بخارهایی خارج شده‌است که برخی از شاهدان آن را گواهی بر فعال شدن این آتشفشان پنداشته‌اند. اما در حقیقت در سال‌های پربارش، با نفوذ آب به درون قله و مواجه شدن با سنگ‌های داغ، جریانی از بخار آب از دهانه قله خارج می‌شود و چنین به نظر می‌رسد که فعالیت‌های آتشفشانی صورت گرفته‌است. ^[۲۱]

قطر دهانه این آتشفشان در حدود ۴۰۰ متر است ^{[این مورد منابع معتبرتری احتیاج دارد]} که دریاچه‌ای از یخ آن را پوشانده‌است. ‏^[۲۱] همچنین نشانه‌هایی از وجود دهانه‌های قدیمی در پهلوهای جنوبی و شمالی کوه ملاحظه می‌شود.^[۲۱]

[ویرایش] نام‌ها و ریشه‌شناسی

نام دماوند به دو صورت مشهور دماوند و دنباوند (با زبر یا پیش دال) ضبط شده‌است.^[۲۲]‏^[۲] حتی در بعضی مآخذ هر دو صورت نام آمده‌است.^[۲۳] صورت دیگری که از نام این کوه ضبط شده‌است دباوند است.^[۲۴] این کوه را با نام‌های کاملاً متفاوت بیکنی و جبل لاجورد نیز ثبت کرده‌اند.^[۲۵] «نام دماوند در تورات آمده و صورت کهن آشوری آن «بیکن» است (ری باستان ۲/۶۴۲)»^{[۲۶][در کجای تورات]}

در مورد دلیل نام‌گذاری دماوند در فرهنگ معین آمده‌است: «دم (دمه، بخار) + اوند = وند؛ دارای دمه و دود و بخار (آتشفشان)»^[۲۷]

احمد کسروی درباره‌ٔ نام‌گذاری دماوند یا دنباوند نظر کاملاً متفاوتی دارد.^[۲۸]*. وی با استدلال‌هایی نسبتاً پیچیده نام‌گذاری «نهاوند» و «دماوند» را مرتبط می‌داند و می‌نویسد «در زبانهای باستان «نها» به‌معنی پیش و «دما» به‌ضم دال به‌معنی پشت و دنبال بوده،...»^[۲۹] و در مورد «وند» می‌نویسد:««وندن» در زبانهای باستان ایران به‌معنای «نهادن» بوده[...] یکی از معناهای «نهادن» واقع شدن و ایستادن برجایی است.[...] و ناچار «وندن» نیز همان معنی را داشته و «وند» که ماضی آن است به‌معنی نهاد، برجایی ایستاد (واقع‌شد) می‌آمده‌است»^[۳۰] او در ادامه نتیجه می‌گیرد:«پس «نهاوند» یعنی شهر یا آبادی یا قلعهٔ ایستاده در پیش‌رو و «دماوند» یعنی شهر یا آبادی یا قلعهٔ ایستاده در دنبال و پشت.^[۳۱]

[ویرایش] اسطوره

دماوند در اساطیر ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. شهرت آن بیش از هر چیز در این است که فریدون ضحاک را در آنجا در غاری به بند کشیده‌است^[۳۲]* و ضحاک آنجا زندانی‌است تا آخرالزمان^[۳۳]* که بند بگسلد و کشتن خلق آغاز کند و سرانجام به دست گرشاسپ کشته شود.^[۳۴] هنوز هم بعضی از ساکنین نزدیک این کوه باور دارند که ضحاک در دماوند زندانی است و اعتقاد دارند که بعضی صداهایی که از کوه شنیده می‌شود، ناله‌های هموست.^[۲]

در تاریخ بلعمی محل زیست کیومرث کوه دماوند دانسته شده‌است^[۳۵] و گور فرزند وی هم آنجا دانسته شده‌است. با این تفصیل که چون فرزندش کشته شد خداوند چاهی بر سر کوه برآورد و کیومرث فرزند را در چاه فروهشت. بلعمی سپس از مغان نقل کند که کیومرث بر سر کوه آتش افروخت و آتش به چاه اندر افتاد و از آن روز تا امروز (روزگار بلعمی) ده پانزده بار پرزند و به هوا برشود و از مغان نقل می‌کند که این آتش دیو را از فرزند او دور دارد.^[۳۶] به گفتهٔ تاریخ بلعمی جمشید به طبرستان به دماوند بود که سپاه ضحاک به وی رسید. ^[۳۷]. بنا به روایتی نبرد لشگر فریدون به سپاهسالاری کاوه با ضحاک در حوالی دماوند بود.^[۳۸]دماوند بار دیگر در گاه پادشاهی منوچهر مطرح می‌شود. آرش از فراز آن تیری انداخت تا مرز میان ایران و توران تعیین کند. ^[۳۹]

بعدها با پا گرفتن اساطیر سامی در ایران برخی شخصیت‌های این اساطیر هم با دماوند ارتباطاتی یافتند. از جمله «عوام [...] معتقدند که سلیمان‌بن داوود, یکی از دیوان را که «صخر المارد» (سنگ سرکش) نام داشت در آن‌جا زندانی نمود. گویند، بر قلهٔ‌ دماوند، زمین هموار است و از چاهی که بر فراز آن قرار دارد، روشنی بیرون آید.»^[۴۰]

[ویرایش] ادبیات

در اشعار ایرانی معمولاً نام دماوند در ارتباط با اسطورهٔ به بند کشیده شدن ضحاک ظاهر می‌شود. فردوسی در شاهنامه در ابیاتی که داستان به بند کشیده شدن ضحاک توسط فریدون را تصویر می‌کند، چنین سروده است^[۴۱]

برآن گونه ضحاک را بسته سخت		سوی شیرخوان برد بیدار بخت
همی راند او را به کوه اندرون		همی خواست کارد سرش را نگون
بیامد هم آنگه خجسته سروش		به خوبی یکی راز گفتش به گوش
که این بسته را تا دماوند کوه		بِبَر همچنان تازیان بی‌گروه

اسدی طوسی در گرشاسپ‌نامه که به پیروی از شاهنامه سروده شده‌است به این اسطوره اشاره می‌کند.^[۴۲]. در اشعار و منظومه‌های شاعران دیگر از جمله قصیده‌ای از ناصرخسرو^[۴۳] منظومهٔ ویس و رامین ^[۴۴] از فخرالدین اسعد گرگانی و قصیده‌ای از خاقانی ^[۴۵] تلمیح این اسطوره دیده می‌شود. همچنین گاه در عظمت به دماوند مثل زده‌اند.^[۴۶].

قصیده دماوندیه اثر ملک الشعرای بهار تنها یکی از چندین شعری است که در مورد دماوند سروده شده‌است. دماوندیه اول او در سال ۱۳۰۰ هجری شمسی با این مطلع آغاز گشت:

ای کوه سپیدسر، درخشان شو

مانند وزو، شراره افشان شو

قصیدهٔ «دماوندیه دوم» که در سال ۱۳۰۱ توسط همین شاعر سروده شد، از شعرهای معروفی است که دربارهٔ دماوند سروده شده‌است که چند بیت نخستین آن چنین است:

ای دیو سپید پای دربند		ای گنبد گیتی ای دماوند
از پای به سر یکی کله‌خود		ز آهن به میان یکی کمربند
تا چشم بشر نبیندت روی		بنهفته به ابر چهر دلبند

[ویرایش] دماوند در تاریخ

آشوریان این کوه را کان سنگ لاجورد می‌انگاشتند. اگرچه به راستی ایشان دچار لغزش شده بودند و سنگ لاجورد از بدخشان می‌آمده‌است. در زمان تاخت و تاز آشوری‌ها به پشته ایران این کوه بخشی از حدود مادها شمرده می‌شده و در متن‌های آشوری هم بدان اشاره‌شده‌است. سارگون دوم در لشکرکشی خود سرزمین‌های تا کوه دماوند را خراجگزار خود نموده بود. در زمان اسرحدون نیز آشوری‌ها تا پای کوه دماوند لشکرکشیده بودند.^[۴۷]اما به‌پیشروی ادامه ندادند چون آسوری‌ها دماوند و قدری آن‌سوترش کویر لوت را پایان دنیا می‌پنداشتند.^[۴۸]

شیوه گذاردن پیکر مردگان را در کوه‌ها را دیاکونوف آیین مغانی می‌انگارد که در دامنه دماوند می‌زیسته‌اند و این آیین را به دیگر جاهای ایران پراکنده نموده‌اند.^[۴۹] در دامنهٔ دماوند تعداد زیادی گور پیش از تاریخ وجود دارد.^[۵۰]

در سده هشتم میلادی در پای کوه دماوند دژی بوده‌است که موبدی زرتشتی به نام مَس‌مُغان و پیروانش در آن می‌زیسته‌اند و این دژ به فرمان المهدی خلیفه عباسی ویران‌گشته و مس‌مغان نیز کشته‌ شد.^[۵۱] مس‌مغان (به عربی کبیرالمجوس) لقب بزرگان خاندان قارن بوده که تبار پارتی داشته و دارای سرزمین‌هایی در پای دماوند بوده‌اند. ^[۵۲]

غازان خان ایلخان مغول در ۴ شعبان ۶۹۴ (هجری) در لارِ دماوند به دست شیخ صدرالدین غسل‌کرد و مسلمان ‌شد. ^[۵۳]

«در حدودالعالم آمده که ویمه و شلنبه دو شهرست از حدود کوه دنباوند و اندر وی بتابستان و زمستان سخت سرد بود و ازین کوه آهن افتد.(حدودالعالم. ص ۱۴۷)»^[۵۴]

گفتنی است که در طی سلطنت دودمان پهلوی بر ایران، از نقش کوه دماوند به عنوان نماد ایران زمین و خورشید در حال تابش در پشت آن سود برده شده بود.^[۵۵]

[ویرایش] ادعای ثبت در میراث جهانی

در فروردین ۱۳۸۷، خبرگزاری های ایران اخباری را در رابطه با ثبت کوه دماوند در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو منتشر کردند. این خبرها که از خبرگزاریهای گوناگون مانند خبرگزاری فارس منتشر شد دماوند را به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران که در فهرست میراث طبیعی جهانی یونسکو به ثبت رسیده معرفی کردند ^{[۵۶] [۵۷]}. اما فریبرز دولت آبادی، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی در گفتگو با خبرگزاری میراث خبر این ادعا را رد و آن را سو تفاهم دانست. وی ابراز کرد: « متاسفانه برداشت اشتباهی از موضوع ثبت دماوند صورت گرفته و این خبر اشتباه است. این اثر هنوز به ثبت ملی نرسیده است که بخواهد به ثبت جهانی برسد.» ^[۵۸]

[ویرایش] کوهنوردی

در زمان‌های قدیم عده‌ای خود را به قلهٔ دماوند رسانیده بودند. ناصر خسرو در سفرنامه‌اش نوشته‌است که گویند بر سر دماوند چاهی‌است که نوشادر و کبریت (گوگرد) از آن گیرند.^[۵۹] صاحب آثار البلاد و اخبار العباد با نقل قولی دست دوم می‌گوید که عده‌ای از اهالی آن نواحی می‌گفته‌اند که در طی پنج روز و پنج شب به قله‌ٔ دماوند رسیده‌اند و قلهٔ آن را مسطح با مساحت صد جریب یافته‌اند گرچه از دور به مخروط می‌ماند.^[۶۰] اولین صعود موفقیت‌آمیز اروپائیان به قلهٔ دماوند در سال ۱۸۳۷ توسط تیلر تامسن صورت گرفته‌است.^[۲] همچنین نخستین صعود مستند ایرانی به این قله، به سال ۱۸۵۷ باز می‌گردد که تیم سرهنگ محمدصادق‌خان قاجار ارتفاع آن را ۶۶۱۳ ذرع تعیین نمود. ^[۲۱]

[ویرایش] مسیرهای اصلی صعود

برای رسیدن به قله مانند تمامی کوه‌ها از هر مسیری می‌توان پیش رفت ولی شناخته‌شده‌ترین آن‌ها این جبهه‌ها هستند:

• جبهه شمالی؛ مسیر صعود این جبهه از میان دو یخچال سیوله (سمت راست) و دوبی سل (سمت چپ) صورت می‌گیرد.
• جبهه شمال شرقی؛ پناهگاه تخت فریدون در این مسیر قرار دارد.
• جبهه جنوب غربی؛ پناهگاه سیمرغ در این مسیر قرار دارد.
• جبهه جنوبی؛ از سمت جنوب شرقی کوه. پلور، رینه، گوسفندسرا و بارگاه سوم در این مسیر قرار می‌گیرند.

آسانترین این مسیرها جبهه جنوبی و سخت‌ترین آنها جبهه شمالی است^[۶۱]. سه جبهه شمالی، جنوبی و شمال شرقی در نزدیکی روستاها قرار گرفته‌اند و همچنین همگی دارای جان‌پناه در میان راه هستند^[۶۲].

[ویرایش] پناهگاه‌ها

در نقشه‌ راهنمای صعود به قله‌های البرز مرکزی پناه‌گاه‌هایی به شرح زیر مشخص شده است:^[۶۳]

• پناه‌گاه گوسفندسرا (کوهپایه) در ارتفاع ۲۹۵۰ متری.
• بارگاه سوم (یال جنوبی) در ارتفاع ۴۱۵۰ متری.
• پناه‌گاه سیمرغ (یال جنوب غربی) در ارتفاع ۴۱۵۰ متری.
• پناه‌گاه تخت فریدون (یال شمال شرقی) در ارتفاع ۴۳۶۰ متری.

[ویرایش] یخچال‌های معروف

• یخچال سیوله (جبهه شمالی)
• یخچال دوبی سل (جبهه شمالی)
• یخچال عروسکها (جبهه شمالی)
• یخچال یخار (شمال شرقی)

[ویرایش] پانویس

[ویرایش] جستارهای وابسته

• بیکنی
• البرز
• هفت کوه آتشفشانی

[ویرایش] فهرست منابع و مآخذ

• اسدی طوسی. گرشاسپ‌نامه. به اهتمام حبیب یغمایی. چاپ دوم،  تهران: طهوری، ۱۳۵۴.
• پیرنیا، حسن (مشیرالدوله). تاریخ ایران باستان. چاپ سوم، تهران: مؤسسهٔ انتشارات نگاه، ۱۳۸۵، دوره ISBN 964-351-195-2. ‏
• تورج دریایی. شاهنشاهی ساسانی. ترجمهٔ مرتضی ثاقب‌فر. چاپ یکم، نشر ققنوس، ۱۳۸۳، ISBN 964-311-436-8. ‏
• دهخدا، علی‌اکبر. لغت‌نامه دهخدا جلد ۲۳ شماره مسلسل ۲۰۱. زیر نظر دکتر محمد معین. تهران: دانشگاه تهران، سازمان لغت‌نامه، 
• دیاکونوف، ایگور میخائیلوویچ. تاریخ ماد ،برگردان کریم کشاورز، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ هفتم، ۱۳۸۳، ISBN 964-445-106-6
• راوندی، مرتضی. تاریخ اجتماعی ایران. پوشینه دوم، چاپ سوم، انتشارات امیرکبیر
• سلطان‌زاده، حسین. «صعود به دماوند، گرد گردن‌فراز ایران». خبرگزاری میراث فرهنگی. بازدید در تاریخ ۲۴ آوریل ۲۰۰۷.
• سیرو، ماکسیم. کاروانسرهای ایران و ساختمانهای کوچک میان راه‌ها. تهران: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، بدون تاریخ انتشار.
• شهیدی مازندرانی، حسین. فرهنگ شاهنامه (نام کسان و جای‌ها). تهران: نشر بلخ، ۱۳۷۷، ISBN 964-6337-15-5. ‏
• شیرآقایی، نگین. «گزارشی از وضعیت دماوند پس از خروج گاز از قله». روزنامه اعتماد. ۲۳ فروردین ۱۳۸۶، ۱۳۶۵،
• طبری، محمد بن جریر. تاریخ الرسل و الملوک [تاریخ بلعمی]. ترجمهٔ ابوعلی بلعمی. با تکملهٔ ابوعلی بلعمی و تصحیح محمدتقی بهار و کوشش محمد پروین گنابادی. چاپ سوم، تهران: زوّار، ۱۳۸۵، ISBN 964-401-0-94-9. ‏
• فخرالدین اسعد گرگانی. ویس و رامین. با مقدمه تصحیح و تحشیهٔ محمد روشن و دو گفتار از صادق هدایت و مینورسکی. چاپ دوم، تهران: ۱۳۸۱، ISBN 964-6494-11-0. ‏
• فرنبغ دادگی. بندهش. گزارنده مهرداد بهار. تهران: توس، ۱۳۷۸، ISBN 964-315-292-8. ‏
• قزوینی، زکریا بن محمد. آثار البلاد و اخبار العباد (نسخهٔ برخط).  (بازدید ۲۵ آوریل ۲۰۰۷)
• کسروی، احمد. «نهاوند-دماوند». کاروند کسروی (مجموعهٔ ۷۸ رساله و گفتار از احمد کسروی). به کوشش یحیی ذکاء. چاپ دوم، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، ۲۵۳۶.
• محمدی، محمد. «آثار فرهنگی ایران و سرگذشت آن در حملهٔ اعراب». فرهنگ ایرانی پیش از اسلام وآثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی. چاپ سوم، تهران: انتشارات توس، ۱۳۷۴.
• مصاحب، غلامحسین (سرپرست). مدخل «دماوند» در دایرةالمعارف فارسی. جلد اول، چاپ سوم ۱۳۸۱.
• معین، محمد. فرهنگ‌نامه فارسی جلد پنجم، اعلام. چاپ نهم، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۵، ISBN 964-00-0164-3. ‏
• ناصرخسرو. سفرنامه. به کوشش محمد دبیرسیاقی. چاپ ششم، تهران: زوّار، تابستان ۱۳۷۵، ISBN 964-401-009-4. ‏
• نصرتی، مسعود. دماوند خاستگاه اساطیر ایران‌زمین. نشر تربت، ۱۳۸۱، ISBN 964-403-101-6. ‏
• یاحقی، محمدجعفر. فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. چاپ دوم،  تهران: سروش، ۱۳۵۷.
• Mt. Davamand, Iran (انگلیسی). ناسا. بازدید در تاریخ ۲۱ آوریل ۲۰۰۷.
• کوه دماوند (انگلیسی). وب‌سایت قلمرو کوهستانی ایران. بازدید در تاریخ ۱۸ آوریل ۲۰۰۷.
• نقشه راهنمای صعود به قله‌های البرز مرکزی. تهران: موسسهٔ جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۷۸، ISBN 964-342-086-8. ‏
• نگاهی به ایران؛ سرزمین و حکومت. درگاه ملی آمار. بازدید در تاریخ ۱۸ آوریل ۲۰۰۷.
• آتشفشان دماوند (انگلیسی). بازدید در تاریخ ۲۱ آوریل ۲۰۰۷.
• کوه دماوند. وب‌گاه Pars Times. بازدید در تاریخ ۲۱ آوریل ۲۰۰۷.
• یک مسوول: علت تغییر رفتار قله دماوند در دست تحقیق است. ایرنا. بازدید در تاریخ ۲۱ آوریل ۲۰۰۷.
• اطلس زمین‌شناسی راه‌ها (انگلیسی). پایگاه ملی داده‌های علوم زمین. بازدید در تاریخ ۲۱ آوریل ۲۰۰۷.
• An Introduction to Prominence (انگلیسی). بازدید در تاریخ ۲۵ آوریل ۲۰۰۷.

[ویرایش] پیوند به بیرون

• تصویر ماهواره‌ای ناسا از دماوند
• تاریخچه اولین صعودها به قله دماوند
• مقاله درباره کوههای آتشفشانی ایران
• پیش‌بینی آب و هوای کوه دماوند
• گزارش صعود از جبههٔ غربی دماوند در شهریور ۱۳۸۵
• نقشهٔ مسیرهای صعود به دماوند