Katalan
Wikipedia(e)tik
| Katalan català, valencià |
||
|---|---|---|
| Ahoskera: | NAF: [kataˈlaː] | |
| Non mintzatzen den: | Andorra, Espainia, Frantzia eta Italia | |
| Eskualdea: | Andorra, Katalunia, Valentziako Erkidegoa, Balear Uharteak | |
| Guztira hiztunak: | 10 milioitik gora; haietako 7 milio hiztun aktiboak | |
| Hizkuntza familia: | erromantzea | |
| Estatus ofiziala | ||
| Hizkuntza ofiziala: | Andorra, Valentziako Erkidegoa (Espainia), Balear Uharteak (Espainia), Katalunia (Espainia), Alger (Italia) | |
| Araugilea: | Institut d'Estudis Catalans Acadèmia Valenciana de la Llengua |
|
| Hizkuntza kodeak | ||
| ISO 639-1: | ca | |
| ISO 639-2: | cat | |
| ISO/FDIS 639-3: | — | |
 Katalana hitz egiten den eremua |
||
| Oharra: baliteke orri honek NAF fonetika ikurrak edukitzea Unicoden. | ||
Katalana latinetik datozen hizkuntzetako bat da, 9.500.000 milioi lagunek hitze egiten dutena. Valentziera eta mallorkera ditu dialekto nagusiak.
Eduki-taula |
[aldatu] Katalanaren geografia
Lau herrialdetan mintzatzen da:
- Andorra, bertakoa da eta hizkuntza ofizial bakarra da.
-
- Katalunia: bertakoa da eta gaztelaniarekin bat, koofiziala. Dialekto mota anitz daude erkidegoaren barruan.
-
- Balear Uharteak: bertakoa da eta gaztelaniarekin bat, koofiziala. Dialekto balearra mintzatzen da baina batasunik gabekoa da, azpidialekto asko baititu.
-
- Valentziar Erkidegoa: bertakoa da eta ofizialki eta generikoki, "valencià" edo "valentziera" dialektoaz hitz egiten da. Batasunik gabekoa da, erkidegoan hiru azpidialekto baitaude.
Berez, Castelló-n mintzatzen den valentzierak Lleida eta Tarragonako katalanarekin parekotasun handiak ditu. Eremu hartan, valentziera biztanleriaren % 40,1en ohiko hizkuntza da; aldiz, Valentziar Erkidego osoan, biztanleen % 25en ohiko hizkuntza da, gutxi gorabehera.
-
- Aragoiko ekialdea(Sartaldeko Zerrenda): La Litera eta El Matarraña eskualdeek osatutako eremua da eta biztanleen % 90ek baino gehiagok darabil. Ez da ofiziala; hala ere, 1990etik onarpen handiagoa jaso du erkidegoko legeen arabera.
- Frantzia: Aintzinako Rosselló eta Cerdanya eskualdeetan (Ipar Katalunia moduan ezagunak halaber), gaur egungo Ekialdeko Pirinioak departamentuaren zatirik handiena osatzen duten lurraldeetan. 2008ko abenduaz geroztik, koofiziala da, frantsesarekin batera; dena dela, frantsesaren aurrean atzerapen handia pairatu du, biztanleen % 3.5ek soilik hitz egitn baitu.
- Italia: Sardiniako Alguer hirian; biztanleen % 13,9k hitz egiten du.
Eremu linguistiko osoa bildu nahi duen izena "Països Catalans" da, XIX. mendearen amaieran Joan Fuster idazle ospetsuak sortua, "Nosaltres, els valencians" (Gu, valentziarrak) bere liburuan.
[aldatu] Lexikoa
- Latinaren etortzea baino lehenagoko hitzak
- Grekotikako hitzak
- Araberaren ekarpena
[aldatu] Hizkuntza ofizialtzat duten eskualdeetan
| Eskualdea | Ulertzen dute | Hitz egiten badakite |
| Katalunia | 6.502.880 | 5.698.400 |
| Valentziako Erkidegoa | 3.448.368 | 2.407.951 |
| Balear Uharteak | 852.780 | 706.065 |
| Andorra | 62.013 | 57.395 |
| Alguer | 34.525 | 26.000 |
| Ipar Katalunia | 256.583 | 145.777 |
| GUZTIRA | 12.257.149 | 9.041.588 |
[aldatu] Ofizialtasunik gabeko eskualdeetan
| Eskualdea | Ulertzen dute | Badakite hitz egiten |
| Sartaldeko Zerrenda | 50.406 | 49.398 |
| El Carxe (Murtziako Erkidegoa) | Daturik gabe | Daturik gabe |
| Munduko beste eskualdeak | Daturik gabe | 350.000 |
| GUZTIRA | 404.406 | 399.398 |
[aldatu] Guztira
| Eskualdea | Ulertzen dute | Badakite hitz egiten |
| Herri Katalanak | 11.207.555 | 9.090.986 |
| Munduko beste eskualdeak | +350.000? | 350.000 |
| GUZTIRA | 11.557.555 | 9.440.986 |
[aldatu] Dialektologia
Sakontzeko, irakurri: Katalanaren dialektoak
|
Mendebaldeko Dialektoak
|
Ekialdeko dialektoak
|
 |
[aldatu] Literatura
Sakontzeko, irakurri: Katalanezko literatura
Organyako Homiliak dira idatzitako dokumentu literariorik zaharrenak: adituen arabera, 1080 eta 1095 urte bitartekoak dira. Itun Berriaren predikura bideratutako sermoi-liburu bateko atalak dira.
Idazleen artean, ospetsuenak dira, beste batzuen artean, Ramon Llull, Ausias March eta Salvador Espriu.
[aldatu] Musika
Sakontzeko, irakurri: Katalanezko musika
Azpimarratzekoak dira Raimon, Joan Manuel Serrat, Maria del Mar Bonet eta Lluis Llach abeslariak.
Taldeen artean, Els Pets eta Sopa de Cabra ezagunenak dira.
[aldatu] Hedabideak
- Egunkariak: "Avui", "El Periodico de Catalunya", "El Punt", "El Nou", "Regio 7", "Segre", "Diari de Balears".
- Telebistak: "TV3".
- Irratiak: "Catalunya Radio".
- Webguneak: "VilaWeb".
[aldatu] Ekimenak
1993tik urtero antolatzen dute Correllengua izeneko lasterketa aldarrikatzailea, Korrikaren eredua hartuta.
[aldatu] Ikus, gainera
 |
Hizkuntza honek bere Wikipedia du. Bisita ezazu. |
