Παναγία

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Για τοπωνύμια, μονές κ.α. με το όνομα "Παναγία" δείτε Παναγία (αποσαφήνιση)

Παναγία (το θηλυκό του Πανάγιος), η Πανθομολογούμενη Αγία.

Χριστιανισμός: Το όνομα αυτό φέρεται ως προσωνύμιο του Τριαδικού Θεού π.χ. «Παναγία Τριάς» καθώς και ειδικότερα, από τον 3ο αιώνα, της Παρθένου Μαρίας, μητέρας του Ιησού Χριστού καλούμενη και Θεοτόκος.

Στη χριστιανική αγιογραφία (εικονογραφία) το όνομα «Παναγία» ακολουθείται με τοπικό ή άλλο χαρακτηρισμό, το ίδιο και σε μονές ή εκκλησίες (Ιεροί Ναοί) που είναι αφιερωμένοι στη Θεοτόκο όπως «Παναγία της Τήνου», «Παναγία Σουμελά», «Παναγία των Παρισίων», «Παναγία η Γοργοεπήκοος», η «Σπηλιώτισσα» κ.ά.

• Επίσης «Παναγία» ονομάζεται και το ωοειδές αρχιερατικό εγκόλπιο που φέρουν οι Επίσκοποι, μετά του Σταυρού, έμπροσθεν κρεμασμένα δι αλυσίδας.

Πίνακας περιεχομένων 1 Προσωνύμια - επικλήσεις 2 Αγιογραφία 3 Λαογραφία 4 Εκφράσεις 5 Εορτολόγιο 6 Υμνολογία 7 Μονές και Ναοί

[Επεξεργασία] Προσωνύμια - επικλήσεις

Στον Ελληνικό λαό η επίκληση της Παναγίας είναι η περισσότερο καθιερωμένη για τη Θεοτόκο Μαρία ή Αγία Μαρία, για τους Δυτικούς, που τις περισσότερες φορές ακολουθείται από προσωνύμιο π.χ. η κεχαριτωμένη, Βασίλισσα του κόσμου, ή Παντάνασσα, κ.ά. Τα προσωνύμια αυτά προέρχονται από διάφορους λόγους και αιτίες π.χ. τρόπου αγιογραφίας, ή παράστασης, (βρεφοκρατούσα, γλυκοφιλούσα, θρηνούσα κ.λπ.), ή υπό τη θεολογική ιδιότητα (Ελεούσα, Κυρά, Μεγαλόχαρη, κ.λπ), ή από την παλαιότητα του εικονίσματός της (Μαυριώτισσα, Γερόντισσα, κ.λπ.), ή από τον τρόπο εύρεσης της εικόνας της (Θεοσκέπαστης, Σπηλαιώτισσας, Πλατανιώτισσας, Πορταΐτισσας, Μυρτιδιώτισσας, Φανερωμένης, Φιδού κ.ά.), καθώς επίσης και από τον τόπο προέλευσης της εικόνας π.χ. Αθηνιώτισσα, Αργοκοιλιώτισσα (Νάξου), Βατοπεδινή, Πολίτισσα, κ.ά., ή ακόμη και από ιδιάζοντα γνωρίσματά της π.χ. Λογγοβάρδα, Παλατιανή, Ολυμπιώτισσα κ.λπ. Επίσης προσωνύμια απαντώνται και από τον κτήτορα του αφιερωμένου ναού (π.χ. Καλλιγού, Λυκοδήμου κ.λπ.). Τέλος απαντώνται προσωνύμια που δίνονται ανάλογα της εποχής και των εργασιών που συμπίπτει η εορτή της π.χ. Φλεβαριανή, Μεσοσπορίτισσα, Ακαθή (=εκ του Ακάθιστου ύμνου) κ.λπ.

• Πολλές δε Μονές, χωριά, χερσόνησοι και νησίδες των χριστιανικών χωρών φέρουν το αυτό όνομα.

[Επεξεργασία] Αγιογραφία

Στην χριστιανική εκκλησιαστική τέχνη και ειδικότερα στην αγιογραφία έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερος κύκλος αγιογράφησης εικόνων της Παναγίας από τις οποίες οι πλέον καθιερωμένοι τύποι είναι η Πλατυτέρα των ουρανών, η Μήτηρ Κυρίου (ΜΡ - Κου), η Πλατυτέρα του Πάθους, η Κεχαριτωμένη και της Βρεφοκρατούσας. Ειδικότερα οι αγιογραφήσεις αυτές γίνονται σε συγκεκριμένους χώρους των ιερών ναών.

[Επεξεργασία] Λαογραφία

Η Παναγία είναι το περισσότερο από κάθε άλλο ιερό πρόσωπο που τιμά ο ελληνικός λαός όπως αποδεικνύεται τόσο στις εκφράσεις επίκλησης όπως "Παναγία μου, Παναγία μου" ή "Παναγιά μου πρόφθασε.." κ.λπ. όσο και από τη πλούσια υμνολογία καθώς και από το πλήθος των ναών που είναι αφιερωμένοι σ΄ Εκείνη, όπου σύμφωνα με τη χριστιανική παράδοση παρακαλεί συνέχεια τον Ιησού για τη σωτηρία του κόσμου. Ιδιαίτερα σ΄ ελληνικά νησιά όπου βρίσκονται θαυματουργές εικόνες Της αποτελούν σήμερα πανελλήνια προσκυνήματα όπως η Παναγία της Τήνου, η Παναγία η Εκατονταπυλιανή στη Πάρο, η Παναγία η Αργοκοιλιώτισσα και Παναγία η Δροσιανή στη Νάξο κ.ά.

[Επεξεργασία] Εκφράσεις

Σημαντικότερη λαϊκή δημώδης έκφραση του ελληνικού λαού για την Παναγία είναι: "Παναγία αν ακούσεις, μη ρωτάς αν είναι Αγία".

[Επεξεργασία] Εορτολόγιο

Όλες οι εορτές προς τιμή της Παναγίας χαρακτηρίζονται "Θεομητορικές εορτές". Κυριότερη θέση κατέχει η Κοίμηση της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου που κατέχει ιδιαίτερη θέση στο λαϊκό καλαντάρι με νηστεία και τις "παρακλήσεις" που προηγούνται, όπου σε πολλά νησιά στολίζουν και τον επιτάφιό της. Σημαντική ακόμη εορτή είναι και τα Εισόδια της Θεοτόκου στις 21 Νοεμβρίου που λέγεται και "ημέρα της Παναγίας της Αρχισπορίτισσας" ή "Παναγίας της Μεσοσπορίτισσας" ή και της "Ξεσπορίτισσας" ταυτιζόμενη με τις γεωργικές εργασίες, ή ακόμα και "Πολυσπορίτισσας" επειδή την ημέρα αυτή συνηθίζεται στα νησιά να βράζουν πολυσπόρια, τη λεγόμενη "μαεργιά". Επίσης ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου στις 25 Μαρτίου, που συνδυάστηκε με τον Ευαγγελισμό της ελληνικής εθνικής παλιγγενεσίας και που καθιερώθηκε πρώτη εθνική εορτή από τον Βασιλέα Όθωνα. Τέλος ιδιαίτερη θέση κατέχουν οι λεγόμενοι "χαιρετισμοί" προς την Παναγία που προηγούνται της εορτής του "Θείου Πάθους".

• Σημειώνεται επίσης και μια ιδιαίτερη τελετουργία που συνηθίζεται στις Ιερές Μονές, η Ύψωση της Παναγίας.

[Επεξεργασία] Υμνολογία

[Επεξεργασία] Μονές και Ναοί

Σημαντικότερες Ιερές Μονές και Ιεροί Ναοί αφιερωμένοι στην Παναγία, εκ των πολλών εκατοντάδων Μονών και χιλιάδων Ναών που αριθμούνται τόσο στην Ελληνική επικράτεια όσο και στην άλλοτε Ελληνική ανατολή πλην εκείνων στην όλη ορθόδοξη Ανατολή και στη χριστιανική Δύση καθώς και Ιερών εικόνων της Παναγίας είναι (κατ΄ αλφαβητική σειρά):

A) Ιερές Μονές Παναγίας (εντός Ελλάδος) - Α= ανδρικές (ανδρώες), Γ= γυναικείες

Αγκαράθου Κρήτης Α Αγροκοιλιώτισσας Νάξου Αιμιαλών Γορτυνίας Ακρωτηριανής Σητείας Α Άλσους Κώου Γ Αναφωνήτριας Ζακύνθου Βαρνάκοβας Δωρίδας Βλαχέρνας Κερκύρας Βουρκάνου Μεσσηνίας Γιάτρισσας Λακωνίας Δίμισβας Μεσσηνίας Δροσιανής Μονής Νάξου Εικοσαφοινίσης Παγγαίου Ελεούσας Ρότσο Κώου Γ

Εξακουστής Ιεράπετρας Γ Θυμιανής Σφακίων (;) Καθαρών Ιθάκης Καρδιώτισσας Κρήτης Κάτω-Παναγιάς Άρτας Κατωπολιανής Αμοργού Καλυβιανής Κρήτης Γ Κλειστών Αττικής Κοιμήσεως Αιγίνης Κομνηνείου Στομίου Λάρισας Α Κυράς Καρπάθου Α Κυρίας των Αγγέλων Κρήτη Α Μεγάλου Σπηλαίου Καλαβρύτων Μητρός Ηγαπημένου Πάτμου Μυρτιδιώτισσας Κυθήρων

Ομπλού Αχαΐας Παληανής Κρήτης Γ Παντάνασσας Μυστρά Παραμυθίας Ρόδου Α Πεντέλης Αττικής Προυσιώτισσας Ευρυτανίας Πόρτα-Παναγιάς Θεσσαλίας Σαββαθιανών Κρήτης Γ Σπηλιανής Νίσυρου Σπηλιωτίσσης Ηράκλειου (*) Τατάρνας Ευρυτανίας Τσαμπίκας Ρόδου Υψενής Ρόδου Α Φανερωμένης Ιεράπετρας Φανερωμένης Ρόδου Α Φανερωμένης Σαλαμίνος Γ Χρυσοσκαλίτισσας Κισάμου Γ

• κ.ά. (υπό συμπλήρωση).
  

Α1) Ι. Μονές Παναγίας (εκτός Ελλάδος)

Αχραφίγια Βηρυτού Ζαχράτ αλ Αχσάν Βηρυτού Μεγάλης Παναγιάς Ιεροσολύμων Γ Παναγίας, Ναζαρέτ Ιεροσολύμων Γενεθλίου, Ντιμπίν Ιορδανίας Παναγίας Γλωσσά Λεμεσού Γ

Λαύρα του Ποτσάεφ Ρωσίας Παναγίας Όπτινα-Πούστιν Ρωσίας Σλόνφε Λατάκιας Συρίας Παναγιάς Νουρίε Λιβάνου Παναγίας Καφτούν Λιβάνου Καμαριανής, Ρέντ Χιλ Αυστραλίας

Κοιμήσεως. Γιορκσάιρ Αγγλίας Γενεθλίου Θεοτόκου Λουξεμβούργου Παναγίας Σαντάγιας Δαμασκού Γ Σφαλαγγιώτισσας Λεμεσού Γ Κύκκου Κύπρου Α Μαχαιρά Κύπρου Α Τροοδίτισσας Κύπρου Α Χρυσορροϊάτισσας Κύπρου Α

• κ.ά. (υπό συμπλήρωση).
  

Οι παραπάνω Ιερές Μονές εορτάζουν συνηθέστερα την 15 Αυγούστου ή 8 Σεπτεμβρίου, ενίοτε όμως και 25 Μαρτίου. Επίσης υπάρχει και η ελληνόρυθμη Μονή της Παναγίας στη Κρυπτοφέρη (Γκρότα Φεράτα) πλησίον της Ρώμης.
(δες επίσης Ελληνικά μοναστήρια για πλήρη κατάλογο μονών)

B) Σημαντικότεροι Ιεροί Ναοί

• Γοργοεπηκόου Αθήνα (παρά την Μητρόπολη)
• Καθεδρικός Καλαμπάκας
• Καθεδρικός Αθηνών
• Καπνικαρέας (ή Καμουχαρέας)
• Ευαγγελιστρίας Τήνου
• Εκατονταπυλιανής Πάρου
• Ρόμβης Αττικής
• Χρυσαφίτισσας Μονεμβασίας
• Χρυσοσπηλαιωτίσσης κ.ά. (υπό συμπλήρωση).
  

Επίσης και οι ναοί των άλλοτε Μονών "Μεγάλη Παναγιά" της Καισαριανής, Δαφνίου, της Παναγίας της "Αθηνιώτισσας" που είχε μετατραπεί ο Παρθενώνας.

Τέλος από τους αφιερωμένους στη Παναγία Ιερούς Ναούς της Δύσης σημαντικότερος είναι η Παναγία των Παρισίων και της Ανατολής εκτός του Καθεδρικού της Ναζαρέτ η Παναγία του Καζάν (Αγία Πετρούπολη).