Kefe
QIRIMTATAR VİKİPEDİYASINIÑ MALÜMATI
| şeer
Kefe
ukr. Феодосія rus. Феодосия
Kefe Vikianbarda
|
Kefe (ukraince Феодосія, rusça Феодосия) – Qırımnıñ cenüp-şarq yalısında yerleşken şeerdir.
Münderice |
[deñiştir] Coğrafiya
Kefe Qırımnıñ cenüp-şarq tarafında Kefe körfeziniñ yalısında yerleşe. Şeerniñ iklimine deñiz, dağ aldıları ve çöl tesir ete. İyülniñ orta arareti +24° C, yılnıñ küneşli saatlarnıñ orta miqdarı 2272, qış yımşaq, yağanaqlarnıñ orta yıllıq derecesi 360 mm. Yuvunuv mevsimi mayısnıñ ortasından oktâbrniñ ortasınace devam ete.
[deñiştir] Tarih
Şeerniñ temeli milâttan evel VI asırda, Milet şeerinden çıqma yunan müstemlekeciler tarafından qoyuldı. Milâttan evel 355 senesinden Kefe Bospor devletiniñ terkibine kire edi. IV asırda hunnular şeerni yıqtılar. Mezkür devirde şeerde ve onıñ civarlarında alanlar yaşay ediler ve qasaba Ardabda (yani ‘Yedi Mevlâlı’) alan adını taşıy edi. V asırda şeer Rоma İmperiyasınıñ nezareti altına keçti, VI asırda hazarlar basıp aldılar, soñra kene Bizans İmperiyasınıñ eline keçti. Kelecek asırlar devamında büyük olmağan bir qasaba edi. XIII asırda Altın Ordunıñ altında qaldı, soñra ise ceneviz tuccarlarınen satın alındı. Olar Kaffa adlı abadan bazarlıq şeerni meydanğa ketirdiler. İşbu şeer Qara deñizdeki alış-verişni tek başına nezaret etken esas liman ve ortalıqtaki ceneviz qasabalarnıñ idare merkezi oldı.
1475 senesi Kaffanı Gedik Ahmet Paşanıñ reberligi altında osmanlı askeriy quvetler feth ettiler. Kefe Osmanlı Devletiniñ Qara deñizdeki esas limanı oldı. Bu devirde şeer keñleşti, inkişaf etti. Kiçik İstambul adını taşığan Kefe şeeri XIV asırda iqtisadiy munasebetler quruv ceetinden müim yer alğan. Şarq memleketler arasındaki satın-aluvlar, ticaret yolları Kefe şeerinden keçken. Kefede 70 biñge yaqın nefer musulman-hristian qarışıq eali yaşağan. 1682 senesi şeerde 4000 ev (olardan 3200 musulman, 800 hristian) bar edi. Osmanlılar tahtqa oturğanı ile mında faal musulmanlaştıruv ceryanı başlanğan. Misal olaraq, XIV-XVIII asırğa qadar, yani 4 asır devamında şeerde 28 hristian kilsesi, danğalaqlarnıñ 15 katolik kilsesi ve yeudilerniñ 2 sinagogaları olğan olsa, 18 asırda osmanlılarnıñ devirinde tek camiler 70 raqamını teşkil etken. XV ve XVIII asırlarda Kefede 6 biñge yaqın evler qurulıp, olarnıñ er birisi öz tekrarlanmaz ömürini yaşağan. Tarihiy ve dokumental vesiqalarğa köre, şeerde qırımtatarlardan ğayrı, eflâklar (yani rоmaniyalılar), lehler, gürciler ve çerkezler ömür qurğanlar.
1778 senesi, Rusiye ükümeti tarafından teşkil olunğan hristian ealisiniñ sürgün etilüvi zamanında, 5511 ermeni, 1648 rum, 24 gürci Kefeden çıqarıldı. 1783 senesi Qırım Rusiyeniñ eline keçti, 1784 senesi Kefe Feodosiya (Феодосия) olaraq adlandırıldı.
XIX asırda bu şeerde belli ressam İvan Ayvazovskiy yaşay ve icat ete edi. 1892-95 senelerde Canköyden Kefegece demiryol qolu yapıldı, 1899 senesi ise yañı deñiz limanı quruldı.
Sovet ükümetiniñ birinci yılları şeer tüşkün alda edi (1921 senesi 35 400 kişi, 1926 senesi 28 700 kişi yaşay edi). Soñ Kefe sanayı ve kurort merkezi olaraq inkişaf etti. Ulu Vatan cenki vaqtında duşmanlar Kefeni eki kere zapt etip, şeerniñ büyük qısmını viran ettiler.
[deñiştir] Mahsus itibarğa lâyıq yerler
Kefedeki mahsus itibarğa lâyıq yerlerden yahşı alda saqlanğan ceneviz qalesini, bir sıra kilselerni, Müfti Camisini, Ermeni çeşmesini, Ayvazovskiyniñ çeşmesini, resimler galereyasını, ülkeşınaslıq ve Aleksandr Grinniñ müzeylerini köstere
[deñiştir] Müfti Cami
Bu büyük cami 1623 senesi qurulıp, osmanlı mimarcılıq ananeleri ile köterilgen. 1783 senesi Qırım Rusiyege qoşulğan soñ, işbu musulman camisi Uspeniye adlı ermenlerniñ katolik ibadethanesine çevirilip, uzun bir müddet devamında ermeni ealisiniñ diniy ihtiyaclarını qanaatlendirgen. Al-azırda restavratsiyadan keçken Müfti Cami Kefe şeerindeki zemaneviy Lenin ve Furmanov soqaqlarınıñ çatışmasında yerleşken. Böyleliknen, Müfti Cami camisi çoq yıllar devamında em türkler içün, em qırımtatarlar, em de qırım ermenleri içün ibadet evi olıp, 1944 senesi qırımtatarlarnı sürgün etkenden soñra ise perişan bir alğa qaldırılğan. Tek 1975 senesi bu cami kene öz evelki alına ketirilgen edi.
[deñiştir] İqtisadiyat
Kurort saası Kefe iqtisadiyatınıñ temelidir. Mında belli şifahaneler, raatlıq evleri, mineral çeşmeler, plâjlar bar. Turizmden ğayrı iqtisadiyat köy hocalığına, balıq avına, aş sanayısına esaslana. Şeerde tütün fabrikası, şıra zavodı, mehanik zavodı, optika ve diger zavodlar şalışmaqta.
[deñiştir] Menbalar
- В. Крикун "Крымскотатарская архитектура", Симферополь 1998
[deñiştir] Bağlantılar
- Kefe - 25 asırlarnıñ şeeridir. Tarih, fotoalbom.
- Kefe şeeriniñ malümat portalı. Kefede raatlanuv
- Kefe turizm boyunca idaresiniñ resmiy saytı
 |
Qırımdaki şeer ve qasabalar | |
|
|---|---|---|---|
| şeerler: |
Alupka • Aluşta • Aqmescit • Aqyar • Bağçasaray • Balıqlava • Canköy • Ermeni Bazar • Eski Qırım • İnkerman • Kefe • Kerç • Kezlev • Krasnoperekopsk • Qarasuvbazar • Saq • Şçolkino • Sudaq • Yalta |
||
| qasabalar: |
Aeroflotskiy • Agrarnoye • Albat • Aqmeçit • Aqşeyh • Aşağı Kikeneiz • Aşağı Otuz • Bagerovo • Bazarçıq • Büyük Onlar • Cemiyet • Curçı • Dolossı • Foros • Fraydorf • Frayleben • Gaspra • Gresovskiy • Gurzuf • Hafuz • İçki • İslâm Terek • Kastropol • Katsiveli • Kaydagor • Komsomolskoye • Koreiz • Köktöbel • Kurpatı • Limena • Livadiya • Mağaraç • Massandra • Melas • Mirnıy • Molodöjnoye • Nauçnıy • Nikita • Nikolayevka • Novıy Svet • Novofödorovka • Novoozörnoye • Oreanda • Otuz • Partenit • Qaçı • Qalay • Qızıltaş • Qurman • Sarabuz • Seyitler • Simeiz • Vinogradnoye • Yalı Moynaq • Yañı Küçükköy • Yedi Quyu • Zuya |
||
