Bağçasaray
QIRIMTATAR VİKİPEDİYASINIÑ MALÜMATI
| şeer
Bağçasaray
ukr. Бахчисарай rus. Бахчисарай
Bağçasaray Vikianbarda
|
Bağçasaray (ukraince Бахчисарай, rusça Бахчисарай) – cenüp-ğarbiy Qırımda tarihiy bir şeerdir, Qırım Hanlığınıñ sabıq paytahtı, Bağçasaray rayonınıñ merkezi. Qırımnıñ İçeri dağ sıralarınıñ capında, Çürük Suv özeniniñ yılğasında yerleşe. Qırımnıñ paytahtı olğan Aqmescit ve Bağçasaray arasındaki mesafe 38 km.
Münderice |
[deñiştir] Coğrafiya
[deñiştir] İqlim
İqlimi yarım qurğaqlı, issidir, yımşaq qış ile. Yanvarniñ orta arareti +0,3 °C, İyülniñ orta arareti +21,7 °C. Yağanaqlarnıñ orta yıllıq derecesi 500 mm.
[deñiştir] Tarih
Bugünki Bağçasaray toprağında evel-ezelden bir qaç meskün yer bar edi. XVI asırnıñ birinci yarımında şeer meydanğa kelgen vaqıtta üç esas meskün yer bar edi: Qırq Yer qalesi (şimdiki Çufut Qale), Salaçıq ve Eski Yurt köyleri. Salaçıqta ve Qırq Yerde Altın Ordu zamanlarından berli memuriy merkezler bar edi. XV ile XVI asırlarnıñ sıñırında I Meñli Geray Salaçıqtan iri paytaht yaptırmaq niyetinen anda qurucılıq başlattı. 1532 senesinece Salaçıq Qırım Hanlığınıñ paytahtı edi. İşbu senede Meñli Geraynıñ oğlu I Sahib Geray Salaçıqtan 2 km uzaqlıqta yañı han rezidentsiyasınıñ temelini qoydurıp onı Bağçasaray dep adlandırdı. Soñ yañı han rezidentsiyasınıñ etrafında şeer meydanğa keldi.
XVII asırnıñ ortalarında Bağçasarayda 2000 ev bar edi. Olardan üçte biri yunanlarnıñki edi. 1736 senesi Kristоf Minih yolbaşçılığı altında Rusiye ordusı şeerni bütünley yaqtı. Bugüngece saqlanılıp qalğan han saraynıñ yapıları 1740-1750 seneleri şeerniñ ğayrıdan tiklenüvi ketişatında quruldı. 1794 senesi Bağçasarayda 5 degirmen, furunlar, sepici, demirci, ayaqqap, tüfek ustahaneleri, bayağı ticaret evleri ve tükânlar, 17 kervan-saray bar edi.
XIX asırda ve XX asırnıñ başında şeer qırımtatarlarnıñ medeniy ve içtimaiy yaşayışlarınıñ merkezi edi. 1944 senesi mayıs 18 künündeki qırımtatar halqınıñ sürgünligine qadar Bağçasaray ealiniñ çoqluğını qırımtatarlar teşkil etken 3 şeerlerden biri (Qarasuvbazar ve Aluştanen beraber) edi.
[deñiştir] Eali sayısınıñ dinamikası
- 1930 — 10 450 kişi (7420 qırımtatar, 1850 rus, 315 yeudi, 205 yunan, 185 ukrain, 50 alman, 30 ermeni, 30 bulğar, 365 başqaları).
- 1939 — 10 891 kişi
- 1989 — 25 363 kişi
- 2006 — 26 400 kişi
[deñiştir] Rayonlarğa resmiy sayılmağan bölünüvi
Zemaneviy Bağçasaray meydanlığı tahminen teñ kelgen bölüklerden ibarettir. Bu – Eski şeer, Yañı şeer ve yañı qırımtatar maalleleridir. Eski şeer Çürük Suv özeniniñ tar deresinde yerleşe. Bağçasaraynıñ bu rayonı orta asırlardan qalma yerleşüvnen (yani tar, qıyış soqaqlarnen) ve eski, deñişmegen qırımtatar evlernen ayırıla. Ulu Vatan cenkinden soñ qurulğan maallelerge Yañı şeer deyler. Şeerniñ üçünci bölümini 1990 seneleri sürgünlikten qaytqan qırımtatarlar qurdılar. Cenkten soñ Eski Yurt, Aziz, Aqçoqraq ve Salaçıq (Staroselye) köyleri şeerniñ terkibine kirsetildiler.
[deñiştir] Mahsus itibarğa lâyıq yerler
Hansaray - Qırım hanlarınıñ sarayı Bağçasaraynıñ eñ müim tarihiy abidesidir. Saraydaki Közyaş çeşmesi Aleksandr Puşkinniñ “Bağçasaray çeşmesi” (rusça «Бахчисарайский фонтан») eserinde şereflengen. Salaçıq maallesinde Zıncırlı medrese ve onıñ yanındaki I Hacı Geraynıñ dürbesi buluna. Şeerniñ yanında erkekler hristian keşişhanesi (Свято-Успенский монастырь) ve orta asırlardan qalma Çufut Qale (sıq “qoba şeeri” olaraq adlandırıla) bar.
[deñiştir] İçtimaiy saa
Şeerde ihtisasiy oquv yurtu, qurucılıq tehnikumı, tabiat evi, seyaat ve kezintiler bürosı çalışalar.
[deñiştir] Bağlantılar
- Hansaraynıñ resmiy saytı
- Bağçasaraydaki Hansaraynıñ fotogalereyası
- «Qobalı şeer» Çufut Qale
- "Bütün Qırım avuç üstünde" saytı. Bağçasaray: raatlıq, tarih, foto, Bağçasaraydaki mahsus itibarğa lâyıq yerler, veloturizm, iklim
- Bağçasaray haberleri
- Bağçasaraynıñ şeer forumı
 |
Qırımdaki şeer ve qasabalar | |
|
|---|---|---|---|
| şeerler: |
Alupka • Aluşta • Aqmescit • Aqyar • Bağçasaray • Balıqlava • Canköy • Ermeni Bazar • Eski Qırım • İnkerman • Kefe • Kerç • Kezlev • Krasnoperekopsk • Qarasuvbazar • Saq • Şçolkino • Sudaq • Yalta |
||
| qasabalar: |
Aeroflotskiy • Agrarnoye • Albat • Aqmeçit • Aqşeyh • Aşağı Kikeneiz • Aşağı Otuz • Bagerovo • Bazarçıq • Büyük Onlar • Cemiyet • Curçı • Dolossı • Foros • Fraydorf • Frayleben • Gaspra • Gresovskiy • Gurzuf • Hafuz • İçki • İslâm Terek • Kastropol • Katsiveli • Kaydagor • Komsomolskoye • Koreiz • Köktöbel • Kurpatı • Limena • Livadiya • Mağaraç • Massandra • Melas • Mirnıy • Molodöjnoye • Nauçnıy • Nikita • Nikolayevka • Novıy Svet • Novofödorovka • Novoozörnoye • Oreanda • Otuz • Partenit • Qaçı • Qalay • Qızıltaş • Qurman • Sarabuz • Seyitler • Simeiz • Vinogradnoye • Yalı Moynaq • Yañı Küçükköy • Yedi Quyu • Zuya |
||
 |
Bağçasaray rayonındaki meskün yerler |
||
|---|---|---|---|
| şeerler: | Bağçasaray | ||
| şeer tipte qasabalar: | Albat • Bazarçıq • Nauçnıy | ||
| köyler: | Acı Bolat • Alma Kermen • Alma Tamaq • Aqtaçı • Aramköy • Arançı • Aromatnoye • Aşağı Foti Sala • Atçeut • Ayır Gül • Azek • Bağatır • Biy Eli • Biya Sala • Bürlük • Büyük Özenbaş • Büyük Qaralez • Büyük Süyren • Büyük Yaşlav • Çotqara • Dubrovka • Ediş Eli • Efendiköy • Foti Sala • Gölümbey • Gorka • Ğavr • Hanışköy • Jeleznodorojnoye • Kermençik • Kişine • Kokluz • Kökköz • Küçük Özenbaş • Küçük Süyren • Küçük Yaşlav • Mahuldür • Mañğuş • Marqur • Mostovoye • Novopavlovka • Novovasilyevka • Otarçıq • Oysuñki • Öteş Eli • Pıçqı • Priyatnoe Svidaniye • Qalımtay • Qazbiy Eli • Qobazı • Qoca Sala • Qocuq Eli • Qoçqar Eli • Qoş Degirmen • Rassadnoye • Reçnoye • Sevastyanovka • Süyrü Taş • Şaqul • Şüri • Taş Bastı • Tatar Osman • Tatarköy • Tav Badraq • Teberti • Topçıköy • Topoli • Töle • Ulaqlı • Ulu Sala • Vitim • Yanco • Yañı Badraq • Yañı Bürlük • Yansala • Yuqarı Qaralez • Zalanköy • Zamruq • Zubakino | ||
| qasabalar: | Stalnoye • Süyren | ||
